KARACABEYLİ MEHMET LÜTFULLAH (BAYDOĞAN) VE BİLİNMEYEN YAZMA BİR ESERİ: NÛRU’L-İNTİBÂH

Osmanlı dönemi Anadolu toplumunda gerçekleştirilmeye çalışılan kültürel yenileşmelerin son örneği II. Meşrutiyet’in (1908) ilanından sonra uygulamaya girmiştir. Bu değişimden olumsuz anlamda en fazla etkilenen alanlardan biri, geçmişlerine kıyasla daha sistemli hale getirilmelerine rağmen modernleştiril(e)meyen medreselerden Mütehassisîn/Süleymaniye kısmı olmuştur. Durum böyle olmakla birlikte bu kurumlar eğitim-öğretim faaliyetlerine ilgasına dek devam etmiş ve birçok öğrenci buralardan mezun olmuştur. Cumhuriyet’in ilk yıllarının sağlıklı bir şekilde tahlil edilebilmesi ve bu dönemde yürütülen toplumu dönüştürme çaba ve saiklerinin tespiti için, söz konusu mezunların etraflıca araştırılması önem arz etmektedir. Bu düşünceden hareketle Mütehassisîn Medresesi’nin son mezunlarından Karacabeyli Mehmet Lütfullah’ın hayatı, yayımlanan eserleri ile bilinmeyen yazma halindeki Nûru’l-intibâh isimli çalışması bu makalede konu edilmiştir. Bu amaçla makalede öncelikle farklı yönleriyle müellifin hayatı ile kaleme alıp yayımladığı eserlerin muhtasar tanıtımları yapılmıştır. Akabinde, müellifin tespit edilebilen ilk eseri ve mezuniyet tezi olan çalışması, muhteva bakımından ayrıntılı olarak irdelenmiştir. Ayrıca zamanın akademik anlayışına ışık tutmak amacıyla adı geçen esere dair değerlendirmeler de yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Mutehassisîn Medresesi, Karacabeyli Mehmet Lütfullah, Nûru’l-intibâh, Tefsir, Hadis, Tabakat.

MEHMET LUTFULLAH (BAYDOĞAN) OF KARACABEY AND HIS UNKNOWN MANUSCRIPT: NOOR AL-INTIBAH

The last example of the cultural modernizations that were tried to be realized in the Ottoman period Anatolian society, carried out after the declaration of the 2nd Constitutional Monarchy (2nd Mashrutiat, 1908). One of the areas which most negatively affected by this cultural innovation was the Mutakhassisin/Sulaymaniya Madrasah, which were not (could not be) modernized according to the conditions of the time, although they had a more systematic program compared to the past. In order to analyze the first years of the Republic and to determine the real success motives of the practices put into effect to transform the society in this period in a healthy way, it is important to research the graduates of this school. Based on this idea, the life of Karacabeyli Mehmet Lütfullah (Mehmet Lutfullah of Karacabey), one of the last graduates of Mutakhassisin Madrasah, his published works and his unknown manuscript Noor al-Intibâh are the subject of this article. For this purpose, first of all, the life of the author with its different aspects and his works written and published by the author with their concise introductions were introduced in the article. Subsequently, the first work of the author that can be identified and his graduation thesis, were examined in detail in terms of content.

Keywords:

Ottoman State, Mutakhassisin Madrasah, Noor al-intibah, Mehmet Lutfullah of Karacabey, Tafsir, Hadith, Biography.,

PDF

___

Baydoğan, Mehmet Lütfullah. Bilgi ve Ahlâk. İzmir: Meşher Basımevi, 1947.
Baydoğan, Mehmet Lütfullah. Hazreti Ali. İstanbul: Büyük Kervan Matbaası, 1961.
Baydoğan, Mehmet Lütfullah. İyi Bilgiler. 2. Baskı. İzmir: Meşher Basımevi, 1940.
Baydoğan, Mehmet Lütfullah. Kur’ân Bir Hikmet-i Ezeliyyedir. haz. Hasan Basrı Tarman. Ankara: Arı Matbaası, 1969.
Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. el-Câmi‘ li-şu‘abi’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamid Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrahîm el-Cûfî. el-Câmi‘u’ś-śaĥîĥ. nşr. Bedreddin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi Nizamnâme-Ders Cedveli-Suret-i Tedris ve Kitaplar-Tâlîmâtnâme. İstanbul: Matbaa-ı Ahmet Kamil, 1330/1333. http://www.isam.org.tr/
Derman, M. Uğur. “Mustafa İzzet, Yesârîzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/307-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Diyanet İşleri Başkanlığı. Diyanet İşleri Başkanlığı Biyografik Teşkilat Albümü 1924-1989. haz. Nihat Aytürk. Ankara: APK Dairesi Başkanlığı, 1989.
Ebü’l-Ulâ Mardin. Huzur Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1951.
Ertan, Veli. “Mustafa Fehmi Gerçeker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/27-28. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
İbn Hacer el-‘Askalânî, Şihâbüddîn Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed. Hedyü’s-sarî Muķaddimetü Fetĥi’l-bârî. 13 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reyyân li’t-Turâs, 1407/1986.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Abdulhalîm. Mecmû‘atü’l-fetâvâ. nşr. Âmir el-Cezzâr-Enver el-Bâz. 37 Cilt. el-Mansure: Dâru Ebi’l-Vefâ, 1426/2005.
İDP, İslamcı Dergiler projesi. “Müslüman Sesi”. Erişim 27 Ocak 2022. https://katalog.idp.org.tr/dergiler/101/musluman-sesi
Karacabeyli, Mehmet Lütfullah. Nûru’l-intibâh. DEÜ İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi. No: 15635. s. 282
Kütükoğlu, Mübahat S.. “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/507-508. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Mertoğlu, Suvat. II. Meşrutiyet Sonrası Osmanlı’da Modern Tefsir Anlayışı (Sırat-ı Müstakim/Sebilürreşad Dergisi Örneği: 1908-1914). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2001.
Meşihat-ı Celile-i İslâmiyye. “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi ile Taşra Medarisi Hakkında Nizâmnâme”. Cerîde-i ‘İlmiyye. İstanbul: yy. Zilhicce 1335. https://idp.org.tr/
MŞH. SAİD. nr: 248/27/1-3.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Śaĥîĥu Müslim. nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenu’n-Nesâî. nşr. Bedrettin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Özel, Mustafa. “İzmir’de Bir Dergi: Müslüman Sesi”. Yedi İklim 142-143 (Ocak-Şubat 2002).
Özkardeş, Haşim. “Ustad ve Fadıl-ı Muhterem Hacı Mehmed Lütfullah Baydoğan’ın Ebediyet Âlemine İntikali Münasebetiyle Kısa Bir Terceme-i Hali”. Müslüman Sesi 17/281 (Kasım 1966).
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtķān fî ‘ulûmi’l-Ķur’ân. thk. Merkezu’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 7 Cilt. Medine: Mücemmaü’l-Melik Fehd li-Tıbaati’l-Mushafi’ş-Şerif, ty.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-râvî fî şerĥi Teķrîbi’n-Nevevî, şrh. Ebû Abdirrahman Salah b. Muhammed b. Uvayda. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417/1996.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Bedreddin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Turan, Alptekin. “Ahmed Hüsameddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/90-92. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005.
Yıldız, Hasan. Dârü’l-Hilafeti’l-Aliyye Medresesi’nde Eğitim ve Öğretim. İstanbul Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2017.