ALİ BİN EBÛ ṬALHA'NIN ĠARÎBU'L-ḲUR’ÂN İLMİ ÖZELİNDE ṬABERÎ’NİN TERCİHLERİNDEKİ YERİ

Bu çalışmada; Kur’ân’ın farklı lehçelerden kelimeler içermesi sebebiyle Kur’ân ve onun manalarıyla ilgilenenlerin karşısına çıkan garip kelimelerin bir kısmı, bu kelimelerin en detaylı ele alındığı eserlerden biri olan Taberî’nin (ö. 310/923) Câmiu’l-Beyân isimli tefsiri özelinde ele alınacaktır. Rivâyetleri senetleriyle nakleden ve cerh-ta‘dîl ilmine vâkıf bir muhaddis olan Ṭaberî’nin, Ġarîbu’l-Ḳur’ân gibi daha çok naklî yönü ağır basan bir ilme dirayet metodu açısından yaklaşımı incelenecektir. Ṭaberî’nin dirayet yöntemleri içerisinden de daha çok hangilerine başvurduğu belirlenmeye çalışılacaktır. Böylelikle bu incelemeyle Câmiu’l-Beyân’ın dirayet tefsiri mi, rivayet tefsiri mi olduğu sorusuna cevap aranacaktır. Bu inceleme, birçoklarına göre sıhhat açısından bu alandaki en makbul tarîk addedilen Ali b. Ebî Ṭalha tarîki üzerinden yapılarak, Câmiu’l-Beyân’da lügat verileri ile cerh-ta‘dîl verilerinin mutabakatı gösterilmeye çalışılacaktır. Ayrıca Ṭaberî’nin görüşlerine delil olarak zikrettiği rivâyetler içerisinde Ali b. Ebî Ṭalha rivâyetlerinin delil değeri ve konumu belirlenecektir. Bütün bunlarla Taberî’nin tercihlerinin ve bu tercihlerin nedenlerinin daha yakından görülmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsîr, Ġarîbu'l-Ḳur’ân, Ali b. Ebû Ṭalha, eṭ-Ṭaberî, Câmiu’l-beyân, Dirâyet

'ALĪ B. ABĪ T .ALH .A’S INFLUENCE ON AL-T .ABARĪ’S PREFERENCES WITHIN THE SCOPE OF THE SCIENCE OF ĠARĪB AL-QUR'ĀN

Inclusion of words from various dialects in the Qurʾān has led to the emergence of the science of Ġarīb al-Qurʾān (the Rare Words in the Qurʾān). Such inquiries have eventually evolved into a science, gaining themselves a place as a field within the ʿUlūm al-Qurʾān. Reports going back to Ibn ʿAbbās occupy an important place within this science, as this companion, who had an abiding interest in Qurʾānic exegesis, became well-known among other companions with his superiority in knowing the meanings of rare words. These reports were transmitted from Ibn ʿAbbās to next generations through nine different lines of transmission, which differ from each other in authenticity, ranging from sound and authentic to weak ones. As a matter of fact, the sources on this matter consider most of them to be problematic. The line of ʿAlī b. Abī Ṭalḥa is considered to be the most authentic line of transmission among the nine. This line constitutes a significant portion of what is transmitted from Ibn ʿAbbās. However, the collection in which ʿAlī b. Abī Ṭalḥa included these reports is not extant. It is known, however, that al-Bukhārī deemed this collection reliable and that Aḥmad b. Ḥanbal, al-Suyūṭī, and several other scholars mentioned highly of it. Although it has not reached to us, al-Ṭabarī frequently mentions the reports found in it in his tafsīr (exegesis). It is known that one of the most prominent characteristics of al-Ṭabarī is that he narrates his reports together with their chains of transmission. However, he does not indicate whether the transmitters in the chains are trustworthy or not. As a result, when reading through his exegesis of a given verse in his work, one may find themselves coming across reports coming through an authentic line of transmission as well as those transmitted via a weak line. On the other hand, al-Ṭabarī’s reputation as a scholar of ḥadīṯ (tradition) is widely acknowledged in many sources. The sources indicate that alṬabarī was a muḥaddiṯ (a ḥadīṯ scholar) from among the fourth ṭabaqa (generation); an expert in al-jarḥ wa al-taʿdīl who authored a work titled Tahḏīb al-Āṯār in which he ascertained the ʿilal (problems) of the traditions and discussed their correctness; knew very well both the authentic and weak traditions; and had good command of the traditions he knew by heart along with their problems. Therefore, it confuses one to see al-Ṭabarī not to evaluate the reports in his exegesis, which indicates that the methodology of this scholar who knew the reports so well needs to be examined carefully. Another characteristic of al-Ṭabarī is that he is a historiographer. He went on to collect with utmost care as an ideal historian all the information pertaining to the first three centuries of the Hijrah. However, he did not assess the information he gathered as a muḥaddiṯ. Al-Ṭabarī evaluated this data mostly through his profession as a linguist. As it is well known, al-Ṭabarī is considered to be one of the best linguists of Kūfa. He places a special importance upon the common usages of the Arabs. In order to gain insights into the rational aspects of a given exegesis, first, that exegesis needs to go under separate investigations for each Qurʾānic science it includes. Furthermore, one needs to seek to ascertain which rational methods the mufassir (exegete) employs, and when and to what extent he does so. Accordingly, this study explores the specific rational aspects of al-Ṭabarī based on the line of transmission by ʿAlī b. Abī Ṭalḥa within the scope of Ġarīb al-Qurʾān, which itself is a scriptural issue. It also aims at finding out which rational methods al-Ṭabarī makes use of the most. In addition, it will also show the congruence between the linguistic data in Jāmiʿ al-Bayān and the data of al-jarḥ wa al-taʿdīl therein. This will be accomplished through illustrating the linguistic-rational analysis al-Ṭabarī makes on the reports coming through line of transmission by ʿAlī b. Abī Ṭalḥa, which is an authentic line of transmission. Yet another aim of the present work is to assess the authenticity of the reports by ʿAlī b. Abī Ṭalḥa and the place they occupy among others. This study will show that alṬabarī approaches the verses from a standpoint that is centered on linguistic data and arrives at conclusions that in most cases conform to the reports by ʿAlī b. Abī Ṭalḥa. Al-Ṭabarī thus demonstrates that one can assess reports based on linguistic data without needing the privileges of a muḥaddiṯ or the instruments of the science of al-jarḥ wa al-taʿdīl.

Keywords:

Tafsīr (Exegesis), Ġarīb al-Qurʾān, ʿAlī b. Abī Ṭalḥa, al-Ṭabarī, Jāmiʿ al-Bayān, Dirāya (Rational),

PDF

___

Akdokur, Fatma. “Tehzîbu’l-Âsâr” Bağlamında Et-Taberî’nin Hadisçiliği. Doktora tezi, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri (Hadis) Anabilim Dalı, 2010.
Albayrak, Halis. “Taberî ve Kırâat (Câmi’u’l-Beyân ’an Te’vîli’l-Kur’ân Çerçevesinde)”. İSAV Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları 4/37 (2002): 355-386.
Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd. Rûḥu’lmeʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. Thk. Alî Abdu’l-Bârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
’Ânî, Ahmed b. ’Âyiş el-Latîf. Ṣaḥîfetü Ali b. Ebî Ṭalha an İbni Abbâs fî’t-tefsîr. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-kurâ, 1989.
Bayar, Fatih. Taberi’nin Tefsir Metodolojisi. Doktora tezi, T.C. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri (Tefsir) Anabilim Dalı, 2008.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
Buḫârî, İsmail Ebu Abdillah. Ṣaḥiḥu’l-Buḫârî. Thk. Muhammed b. Züheyr Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Daru Tavki’n-Necat, 1422.
Cerrahoğlu, İsmail. “Ali İbn Abî Talha’nın Tefsir Sahîfesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1969): 55-82.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. 31. Basım. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
Ḍayfî, Şevḳî. el-Belâġa Ṭatavvur ve Târîḫ. 9. Basım. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1385.
Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. 21. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm. Lugâtü’l-kabâili’l-vâride fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. ts.
Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Fahreddin er-Râzî, Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 3. Bs, 32 Cilt. Beyrut: Daru İhyai Turasi’l-Arabi, 1420.
Ġazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İḥyâu ulûmi’d-dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, ts.
Gülle, Sıtkı. “Rivayet ve Dirayet Yöntemleri Açısından Taberî Tefsîr’i Hakkında Bir Değerlendirme”. EKEV Akademi Dergisi 8/19 (2004): 265280.
Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû Abdirraḥmân el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmirî. 8 Cilt. Beyrut: Dâr ve Mektebetü Hilâl, ts.
Ḥamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâḳūt b. Abdillâh. Muʿcemü’l-üdebâ. Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1414.
Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî’. Thk. Yusuf es-Samîlî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
Ḫaṭîp el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîḥu Baġdat. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1422.
Horst, Heribert. “Taberî’nin Kur’ân Tefsiri’ndeki Rivayetler”. Trc. Sabri Çap. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016): 309-328.
İbn Akīle, Cemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Saîd. ez-Ziyâde ve’l-iḥsân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Safâ Hakkî, Fehd Alî el-’Andes, İbrahim Muhammed, Muslih Abdulkerim es-Samidî, Hâlid Abdulkerim. 9 Cilt. el-’İmârât: Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirasât, 1427.
İbn Âşûr, Muhammed el-Faḍıl. et-Tefsîr ve ricâluhu. Kahire: Mecmeu’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1390.
Kaya, Mesut. “Hadis ve Tarih İlimleri Arasında Tefsir Tabakat Literatürü: Histografik Bir İnceleme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 31 (2014): 33-65.
Ḳazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. Mu’cemu’l-meḳâyîsi’l-lüġa. Thk. Abdü’s-Selâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 1399.
Koç, Mehmet Akif. “Taberî Tefsir’ini Anlamak Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (2010): 79-92.
Koç, Mehmet Akif. Ed. Tefsir El Kitabı. 4. Basım. Ankara: Grafiker yayınları, 2015.
Maṭirî, Ebû Amr Ali bin Abdullah bin Şedîd. Cüḥûdu’l-muḥaddis̱în fî beyâni ileli’l-ḥadîs̱. Medine: Mecmau’l-Melik Fehd li Tabâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, ts.
Mezîd, Ali Abdulbâsiṭ. Minhâcü’l-muḥaddis̱în fî’l-ḳarni’l-evveli’l-hicrî ve hattâ aṣrinâ’l-hâḍır. Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, ts.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1374.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve haḳaiḳu’t-te’vil. Thk. Yûsuf Alî Bedîvî. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419.
Nüveyhiz, Âdil. Mu’cemu’l-müfessirîn. 2. Basım. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Nüveyhiz es-sikafiyye li’t-te’lîf ve’t-tercüme ve’n-neşr, 1409.
Önen, Hacı. Taberî Tefsiri’nde Dirayet. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.
Özcan, Abdulkadir. “Cülûs”. Cülûs. 8: 108-114. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
Özdemir, Ali İhsan. “Ebû Ca’fer et-Taberî ve ‘Camiu’l beyân an te’vil-i âyi’l-Kur’ân’ Ad’lı Tefsirinin Özellikleri”. Journal Of Islamıc Research 14/1 (2001): 150-155.
Raccâl, Raşid b. Abdu’l-Mun’im. Tefsîru İbni Abbâs (el-müsemma ṣahifetü Ali b. Ebî Ṭalha fî tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm). Beyrut: Müessesetü’l-Kütübü’s̱-S̱ ikafiyye, 1991.
S̱a‘lebî, Ebû İsḥâḳ Ahmed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Ḳur’ân. Thk. İmam Ebî Muhammed b. Âşûr. 33 Cilt. Cidde: Dâu’t-Tefsîr, 1436.
Ṣuyuṭi, Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtḳân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1974.
Ṣuyuṭi, Abdurrahman b. Ebî Bekr. Muʿterekü’l-aḳrân fî iʿcâzi’l-Ḳurʾân. 3 Cilt. Beyrut: Dâu’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1408.
Ṭaberî, Ebu Cafer Muhammed bin Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. 1. Bs, 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, ts.
Ṭayyâr, Müsâ’id. et-Tefsîru’l-luġavî li’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Dammâm: Dârü İbni’l-Cevzî, 1422.
’Umeyra, Abdurrahman. Deḳaiḳu’l-lüġati’l-Ḳur’ân fî Tefsîri İbn Cerîr et-Ṭaberî. 2 Cilt. Kahire: Âlemu’l-Kütüb, 1992.
Ẕehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1416.
Ẕehebî, Şemseddin Ebû Abdillâh Muhammed bin Ahmed bin Osmân. el-Mu’ayyen fî ṭabakâti’l-muḫaddis̱în. Ürdün: Dâru’l-Furkân, 1404.
Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Burhân. el-Burhân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1957.
Züḥaylî, Muhammed. el-İmâmü’ṭ-Ṭaberî şeyḫu’l-müfessirîn ve umdetü’l-muerriḫîn ve muḳaddemi’l-fuḳahâi’l-muḥaddis̱în ṣâḥibi meẕhebi’l-Cerîrî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1420.
Zürḳânî, Muhammed Abdülazîm. Menâḥilu’l-’irfân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. 2. Basım., 2 Cilt. Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.