420118

İMÂM MÂTÜRÎDÎ’YE GÖRE TE’VÎL KAVRAMI VE İȘLEVİ

İslâm düşünce tarihinde kendisi üzerinde en çok tartışma ve münazaranın yapıldığı kavramlardan birisi olan te’vîl, semantik açılımı ve sahip olduğu mahiyeti gereği bütün bu anlam ve yorum denemelerini aşar niteliktedir. İslâm kelâmcıları, dinî nassları anlamlandırma ve yeniden yapılandırma konusunda aklî, irfanî ve ilmî bir disiplin olarak algıladıkları te’vîle kendi eserlerinde sıkça başvurmuşlardır. Te’vîli, kendi eserlerinde başarıyla uygulayan İslâm kelamcılarının başında hiç kuşkusuz İmâm Mâtürîdî es-Semerkandî gelmektedir. İmâm Mâtürîdî açısından te’vîl, sadece bir kavram veya metnin gelişi güzel biçimde anlaşılması veya yorumlanmasının ötesinde, ilgili kavram ya da metinle alakalı bütün epistemolojik ve ontolojik hakikatleri ortaya koyan ilmî bir disiplindir. Te’vîl, insanı yeni yeni anlam ve keşiflerin arayışına sevk eden hatta birlikte var olmanın veya birlikte yaşamanın heyecan ve öz güvenine emanet eden bir hakikate sahiptir. Bu makalede, ilk dönem İslâm kelâmcılarından Mâtürîdî’ye göre te’vîl kavramının mahiyeti, kapsamı, uygulama örnekleri ile te’vîl yapacak kişide bulunması gerekli bazı temel kıstaslara işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, İnsan, Mâtürîdî, Te’vîl, Tartışma

THE CONCEPT OF TA’WIL AND ITS FUNCTION ACCORDING TO IMAM AL-MĀTURĪDĪ

Ta’wil, one of the most cont- roversial and highly debated concepts in the history of Islamic thought, transcends all these attempts of meaning and interpretation due to its semantic opening and its importance. Islamic scholars have frequently referred to ta’wil in their works, which they perceive as a rational, knowledge-based, scientific discipline in making sense of and reconstructing religious nusus. There is no doubt that Imam al-Maturidi al-Sa- markandi, who makes use of ta’wil in his works suc- cessfully, is the first name to come to mind among Islamic kalam scholars. According to Imam al-Maturidi, ta’wil is a scientific discipline that reveals all epistemological and ontological truths related to the relevant concept or text, beyond simply compre- hending or interpreting a text. Ta’wil bears a truth that leads people to search for new meaning and discoveries, and even entrusts them to the excitement and self-con- fidence of co-existence or cohabitation. This study provides an account of the importance of the concept of ta’wil, its scope, practices, and some necessary features that those who do ta’wil should have, according to the early Islamic kalam scholar Imam al-Ma- turidi.

Keywords:

Kalam, Human, Māturīdī, Ta’wil, Discussion,

PDF

___

‘Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan el-Kâdî. Müteşâbihü’l-kur’ân. 2 cilt. Nşr. ‘Adnân Muhammed Zerzûr. Kahire: 1969.
‘Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan el-Kâdî. Şerhü’l-usûli’l-hamse. Thk. ‘Abdülkerîm ‘Osmân. Kahire: Mektebetü’l-vehbe, 1408/1988.
Altıntaş, Ramazan. İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
el-Bûtî, Muhammed Sa‘îd Ramazan. es-Selefiyye (Merhaletün zemeniyyetün mubâreketün lâ-mezhebün islâmiyyun). Beyrut: Dâru’l-fikri’l-mu‘â- sır, 1411/1990.
el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘il b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıha- hu’l-‘arabiyye. nşr. ‘Ahmed ‘Abdulgafûr el-‘Attâr. Mısır: 1956.
el-Cürcânî, es-Seyyîd eş-Şerif ‘Ali b. Muhammed. et-Ta‘rifât. Beyrut: Dâru’l-kütibi’l-‘ilmiyye, 1416/1995.
Doğan, Hüseyin. İslâm Kelâmcılarına Göre Dinî Metinleri Anlama ve Te’vîl Problemi. 2. Baskı, Bursa: Emin Yayınları, 2017.
Doğan, Hüseyin, “Mu‘tezîlî Kâdî Abdülcebbâr’ın Te’vîl Anlayışı”. Usûl İslâm Araştırmaları Dergisi 13. (2010): 93-110.
Doğan, Hüseyin. “Kur’ân’ın Kendine Özgü Yorumbilim Metodolojisi: Te’vîl”. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 13: 23. (2011): 171-181.
el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1420.
el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed. Tehzîbü’l-lüğa. Nşr. İbrâhîm el-Ebyârî. Kahire: Dâru’l-kâtibi’l-‘arabî, 1967.
el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-İlcâmü’l-‘avâm ‘an ‘il- mi’l-kelâm. Nşr. Mu‘tasım Billâh el-Bağdâdî. Beyrut: 1985.
el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Kânûnu’t-te’vîl. Thk. Muhammed Zâhid b. Hasan el-Kevserî. Kahire: 1359/1940.
İbn ‘Abbâs. Tefsîru ibn ‘abbâs -el-müsemmâ sahîfeti ‘aliyyi ibn ebî talha ‘an ibn ‘abbâs fî tefsîri’l-kur’âni’l-kerîm. Thk. Râşid ‘Abdülmün‘îm er-Recâl. Beyrut: Müessesetül’l-kütübi’s-sekâfe, 1411/1991.
İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin ‘Ahmed. Mu‘cemü mekâyîsi’l-lüğa. Nşr. ‘Ab- düsselâm Muhammed Harûn. Beyrut: 1991.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânü’l-‘arab. Beyrut: Dâru lisâ- ni’l-‘arab, ts.
İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b Ya‘kûb. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1398/1978.
İbn Kuteybe, Muhammed ‘Abdullâh b. Müslim. Te’vîlü müşkili’l-kur’ân. Nşr. Seyyîd ‘Ahmed Sakar. Kahire: Dâru’t-türâs, 1393/1973.
el-İsfehânî, Ebû Kâsım Râgıp. Mukaddimetü’t-tefâsîr. Kuveyt: Dâru’d-da‘ve, 1974.
el-İsfehânî, Ebû Kâsım Râgıp. el-Müfredât fî garîbi’l-kur’ân. Nşr. Kahraman Yayınları. İstanbul: 1989.
Kazanç, Fethi Kerim. Kadı Abdülcebbâr’da Nedensellik Kuramı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
Kazanç, Fethi Kerim. el-Cüveynî’de Klasik Kelâm Tartışmaları (el-Akî- detü’n-Nizâmiyye Örneği). Ankara: Araştırma Yay., 2014.
el-Kattân, Mennâ Halîl. ‘Ulûmu’l-Kur’ân -Kur’ân İlimleri-. Trc. Arif Erkan. İstanbul: Timaş Yayınları, 1997.
el-Kirmânî, Muhammed b. Hamza b. Nasr. el-Burhân fî tevcîhi mü- teşâbihi’l-kur’ân. Thk. ‘Abdülkâhir ‘Ahmed ‘Atâ. Beyrut: 1406/1986.
Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
Koçyiğit, Hikmet. Müfessirin Nitelikleri Üzerine. İstanbul: Pınar Yayın- ları, 2015.
Macit, Nadim. Kur’ân’ın İnsan-Biçimci Dili. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-kur’ân. Thk. Fatma Yûsuf Heymî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004/1425.
el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. 17 cilt. Trc. Kemal Sandıkçı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
en-Nesefî, Ebu’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
en-Neşşâr, Ali Sâmî. Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fi’l-islâm. Kahire: Dâ- ru’l-ma‘ârif, 1971.
en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügât. Beyrut: ts.
es-Suyûtî, Celâlüddîn ‘Abdurrahmân Ebî Bekr. el-İtkân fî ‘ulû- mi’l-kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, ts.
eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth ‘Abdilkerîm. Kitâbu nihâyeti’l-ikdâm fî ‘ilmi’l-kelâm. Nşr. Alfred Guillaume. Bağdat: ts.
Şimşek, M. Sait. Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1997.
Yavuz, Ömer Faruk. Kur’ân’da Sembolik Dil. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-kur’ân. Nşr. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘asrıyye, ts.