Türkçede Yakınanlamlılık ve Karşıtanlamlılık Olgularının Derlem Temelli İncelenmesi

Bu çalışmada, Türkçede aynı içlem kapsamında değerlendirilebilen soğuk/serin/ılık/sıcak ve yüksek/alçak/uzun/kısa sıfatlarının düzanlamsal ve değişmeceli anlamsal görünümleri arasındaki yakınanlamlılık-karşıtanlamlılık ilişkiselliğini derlem temelli ve karşılaştırmalı olarak ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu çerçevede inceleme konusu sözcüklerin gönderimsel alanı somuttan soyuta doğru ilerledikçe, diğer bir deyişle düzanlamsal görünümlerden değişmeceli anlam boyutuna doğru geçiş yapıldıkça, sözcüklerarası anlam ilişkisinin hangi koşullar altında sağlanabildiği ve ne tür bağlamsal durumlarda farklılaştığı araştırma sorusu olarak kabul edilmiştir. Çalışmada yöntem açısından betimsel tarama kullanılmış, elde edilen sonuçlar yüzde ve sıklık tabloları aracılığıyla yorumlanmıştır. Sonuç olarak, sıfatlar arasındaki yakınanlamlılık ve karşıtanlamlılık ilişkilerinin genel olarak düzanlamsal düzeyde kaldığını, anlam soyutlaştıkça söz konusu ilişkilerin kurulmasının güçleştiği gözlemlenmiştir.

Corpus-Based Study of Near-Synonymy and Antonymy Facts in Turkish Language

The main purpose of this study is to reveal the near-synonymy and antonymy relationality between the denotative and figurative semantic aspects of such adjectives as cold / cool / warm / hot and high / low / long / short which can be evaluated in the same sense in Turkish language. In this framework, it has been revealed under which conditions the inter-lexical semantic relation can be achieved and in what kind of contextual situations this relation may differ as the referential meaning of the abovementioned adjectives progresses from concrete to abstract (i.e. from denotative aspects into figurative semantic dimension). In this study, the method of descriptive scanning has been used, and the results of the study have been interpreted through the percentage and frequency tables. In conclusion, it has been observed that the near-synonymy and antonymy aspects generally remain at the denotative level and the establishment of abovementioned sense relations becomes more difficult as the meaning gets more abstract.

___

Aksan, D. (2004). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer,
H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Calzolari, N., Choukri, K., Declerck, T., Doğan, M. U.,
Maegaard, B., Miriani, J., Odijk, J. ve Piperidis, S. (Yay. haz.) içinde, Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Türkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
Akşehirli, S. (2017). Eş-kullanım varsayımına göre Türkçede kurallı karşıt anlamlılık.
Makaroğlu, B., Bekar, İ. P. ve Arıca-Akkök, E. (Yay. haz.) içinde, 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri (s. 289-296). Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları.
Cruse, A. (2000). Meaning in language: An introduction to semantics and pragmatics. Oxford: Oxford University Press.
Cruse, A. (2006). A glossary of semantics and pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Erkuş, A. (2009). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş. (Çev. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu). Ankara: Anı Yayıncılık.
Goldberg, A. (2000). Verbs, constructions, and semantic frames. Hovav, M. R., Doron, E. ve Sichel, I. (Yay. haz.) içinde, Lexical semantics, syntax, and event structure (s. 39-58). Oxford: Oxford University Press.
İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Justeson, J. S. ve Katz, S. M. (1991). Co-occurrences of antonymous adjectives and their contexts. Computational Linguistics 17, 1–19.
Murphy, M. L. (2010). Lexical meaning. Cambridge: Cambridge University Press.
Palmer, F. R. (1991). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
Saeed, J. (2003). Semantics. Oxford: Blackwell Publishing.
Walter, C. G. ve Miller, G. A. (1989). Contexts of Antonymous Adjectives. Applied Psycholinguistics, 10(3), 357-375.