Çiğdem ŞİMŞEK SAĞIN, Ezel BABUR, Jochen REHBEİN

İşlevsel Edimbilim Yöntemiyle Dilsel Araçların İncelenmesi: bu, şu, o ve Dilin Gösterme Alanı

Bu çalışma Türkçe’deki bu, şu ve o adıllarını, dilsel araçların doğal konuşma ortamındaki işlevlerinden yola çıkılarak çözümlenebileceği temeline dayanan 70li yıllardan beri Ehlich ve Rehbein tarafından geliştirilmiş olan İşlevsel Edimbilim yöntemiyle incelemektedir. Dilin İşlevselci Edimbilim yöntemiyle çözümlenmesi önce söylem ortamında kullanılan dilsel araçların sesbilgisel ve sözdizimsel niteliklerinin tanımlanmasıyla başlamakta ve bu tanımlama daha sonra biçim-işlev ilişkisinin söylem ortamında konuşmacı ve dinleyicinin zihinsel eylemleri de analiz edilerek tamamlanmaktadır. Her dilsel birimin, dilin beş temel alanından simge alanı, gösterme alanı, yönlendirme alanı, operasyon alanı ve tasvir alanı birimine tekabül ettiği bu teoride bu, şu ve o barındırdıkları niteliklerle zamirleri içine alan ‘gösterme alanı’nda özel bir yere sahiptirler. Bu çalışmada Türkçe’de gösterme adıllarının konuşmacı ve dinleyiciye göre üç farklı boyut üzerinden işlev gördüğü tartışılacak ve Türkçe’de adılların gösterme alanındaki yerleri incelenerek belirlenecektir. Aynı zamanda bu ve şunun edimsel işlevlerinin aynı olmadığı ve gösterme alanı içinde kendilerine özgü dilsel amaçları yerine getirdikleri ortaya konulacaktır.

Analyzing Linguistic Elements Via the Theory of Functional Pragmatics: bu, şu, o and the Deictic Field

This study aims to investigate the deixes bu, şu, o in Turkish within the framework of Functional Pragmatics developed by Echlich and Rehbein since 1970s. The theory of Functional Pragmatics is based on the premise that language as an exchange of mental processes between speaker and hearer. Languages analysis within this theory includes the description of phonetic and syntactic apparatuses used in the discourse and the analysis of the mental processes of the speaker and the hearer considering the linguistic elements used to mediate their exchange. This study will analyze the different pragmatic functions bu, şu, o in the deictic field, which is one of the five fields where linguistic elements are analyzed, claiming that deictic procedures in Turkish should be analyzed in a threefold system according to their functions within the domains of the speaker, the hearer, and the other party.

___

Babur, E. (2004). Zu Interjektionen im Türkischen. [Türkçede Ünlemler Üzerine]. Yüksek Lisans Tezi, Hamburg: Hamburg Üniversitesi.

Banguoğlu, T. (1986) Türkçenin Grameri. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Bühler, K. (1934) Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. (2. Baskı, 1965). Stuttgart: Gustav Fischer.

Ehlich, K. (1979) Verwendungen der Deixis beim sprachlichen Handeln. Linguistisch-philologische Untersuchungen zum hebräischen deiktischen System. Frankfurt/M.: Lang.

Ehlich, K. (1982) Deiktische und phorische Prozeduren beim literarischen Erzählen. Ebehard, L. (ed.) Erzählforschung. Stutgart: Metzler, 112-129.

Ehlich, K. (1986) Interjektionen. Tübingen: Niemeyer

Ehlich, K. (1993) Sprachliche Prozeduren in der Arzt-Patienten-Kommuni-kation. Löning, P., Rehbein, J. (ed.) Arzt-Patienten-Kommunikation. Analysen zu interdisziplinären Problemen des medizinischen Diskurses. Berlin: Walter de Gruyter.

Haase, M. (2001) Local deixis. Haspelmath, M.,König, E., Oesterreicher, W., Raible, W. (ed.) Language Typology and Linguistic Universals. An International Handbook. Vol. I. Berlin: Mouton de Gruyter, 760-768.

Hayasi, T. (2004) Türkçe ve Japonca işaret sözcükleri üzerine bir deneme. Dilbilim Araştırmaları. 51-62. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.

Hoffmann, L. (1999) Eigennamen im sprachlichen Handeln. Bührig, K., Matras, J. (ed.) Sprachtheorie und sprachliches Handeln. Tübingen: Stauffenburg.

Kaplan, D. (1989) Demonstratives. An Essay on the Semantics, Logic, Metaphysics, and Epistemology of Demonstratives and Other Indexicals. Almog, J., Perry, J., Wettstein, H. Themes from Kaplan. New York, Oxford: Oxford University Press, 481-63.

Kocaman, A. ve Osam, N. (2000) Uygulamalı Dilbilim-Yabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Hitit Yayınevi.

Küntay, A., ve Özyürek, A. (2006) Learning how to use demonstratives in conversations: What do language specific strategies of Turkish children reveal? Journal of Child Language, 33, 2, 303-320.

Ozil, Ş ve Şenöz, C. (1996) Türkçede ‘bu’, ‘şu’ Sözcükleri. X. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 22 - 24 Mayıs 1996, Ege Üniversitesi İzmir. Ege Üniversitesi Basımevi: İzmir, 27-39.

Özyürek, A. (1998) An analysis of the basic meaning of Turkish demonstratives in face-to-face conversational interaction. Santi, S., Guaitella, I., Cave, C. and Konopczynski, G. (ed.) Oralite et Gestualite: Communication multimodale, interaction. Paris: L'Harmattan, 609-614.

Paul, H. (1880) Prinzipien der Sprachgeschichte. Tübingen, Niemeyer, aktuell: 10.

Redder, A. (1994) Bergungsunternehmen. Prozeduren des Malfelds beim Erzählen. Brünner, G., Graefen, G. (ed.) Texte und Diskurse, Methoden und Forschungsergebnisse der Funktionalen Pragmatik. Opladen.

Redder, A. (2000) Textdeixis. Brinker, K., Gerd, A., Heinemann, W., Sager, S. (ed.) Text und Gesprächslinguistik. Berlin: de Grauyter, 283-294.

Rehbein, J. (1977) Komplexes Handeln. Elemente zur Handlungstheorie der Sprache. Stuttgart: Metzler.

Rehbein, J. (1992) Zur Wortstellung im komplexen deutschen Satz. Hoffmann, L. (ed.) Deutsche Syntax. Ansichten und Aussichten. Berlin: de Gruyter 523-574.

Rehbein, J. (1999) Zum Modus von Äußerungen. Redder, A., Rehbein, J. (ed.) Grammatik und mentale Prozesse. Tübingen: Stauffenburg, 91-139.

Rehbein, J. (2001) Konzept der Diskursanalyse. Brinker, K., Gerd, A., Heinemann, W., Sager, S. (ed.) Text und Gesprächslinguistik. Berlin: Walter de Gruyter, 927-945.

Rehbein J., Schmidt, T., Meyer, B., Watzke, P., Herkenrath, A. (2004) Handbuch für das computergestützte Transkribieren nach HIAT. Arbeiten zur Mehrsprachigkeit, Sonderforschungsbereich 538, Universität Hamburg.

Rehbein, J. (2006) Aspects of Functional Pragmatics. Sunum, Kore: Seul Ulusal Üniversitesi.

Rehbein, J. (2007) Rehbein-ENDFAS (Die Entwicklung narrativer Diskursfähigkeiten im Deutschen und Türkischen in Familie und Schule). Universitaet Hamburg, EXMA-RaLDA: SFB 538-Korpora: E5. http://www.exmaralda.org/sfb_e5.html.

Underhill, R. (1976) Turkish Grammar. Cambridge. Mass: The MIT Press.

Wegener, P. (1885) Untersuchungen über die Grundfragen des Sprachlebens. Halle: Niemeyer.

Wilson, D. ve Sperber, D. (1993) Linguistic form and relevance. Lingua 90.1/2, 1- 25.

Wunderlich, D. (1971) Pragmatik, Sprechsituation, Deixis. Zeitschrift für Linguistik und Literaturwissenschaft 1. Göttingen: Vandenhoek & Ruprecht.