ŞAFİİ KÜRT TOPLULUKLARDA KUTSAL MEKÂN İNANMALARINA DAİR GÜNCEL BİR BAKIŞ: "BEĞENDİK/BÊDAR ÖRNEĞİ" (SİİRT - PERVARİ)

Halk İslamı kavramı, "Sünni Halk İslamı" ve ağırlıklı olarak da kitabi İslam'dan ayrılığı vurgulayan "Heteredoks Halk İslamı" olarak iki kategoriye ayrılmaktadır. Bu anlamıyla Heteredoks Halk İslamı'na dair inançların sadece İslam içi değil, tarihsel süreç boyunca birçok farklı inanç sisteminin birbirine eklemlenerek ve yeni biçimler oluşturarak ilerlemesi şeklinde değerlendirildiği görülebilir. Türkiye'de Halk İslamı kategorisinde değerlendirebileceğimiz inanmaların yaygın olarak görüldüğü topluluklar ise konu hakkındaki genel tartışmanın hemen her iki tarafınca da çoğunlukla "kitabi dinselliğin dışında" kabul edilen Aleviler olarak ifade edilmektedir. Bu makalede ise Sünni İslam içerisinde, "en katı" olarak bilinen Şafii mezhebine mensup Kürt topluluklar için belirli bir örnek olay ele alınarak, "Sünni Halk İslamı - Heteredoks Halk İslamı" kavramlaştırmalarına neden olan ve İslam kozmolojisi dışında tutulan inanmaların ve ritüellerin, söz konusu ayrıştırmaya gerek bırakmayacak ölçüde sahip oldukları heteredoksi nitelikleri irdelenmeye gayret edilecektir. Makalede, Şubat 2010 Haziran 2010 tarihleri içerisinde Siirt ili Pervari ilçesi Beğendik/Bêdar beldesinde gerçekleştirilen antropolojik bir alan çalışmasının verilerinden hareketle; Şafii Kürt topluluklardaki kutsal mekân kültleri, benzer inanma ve ritüellerin gözlemlendiği topluluklarla karşılaştırmalı tartışmalar için sunduğu özgün verileri itibariyle değerlendirilmektedir

A Brief Contemporary Overview of Beliefs on Sanctuaries in Shafii Kurdish Communities

The concept of Folk Islam is categorized under two notions as "Sunni Folk Islam" and "Heterodox Folk Islam" which mainly emphasizes the divergence from the Koran based Islam. In that sense, it is seen that the beliefs pertinent to Heterodox Folk Islam has been understood as a form of progressive multiple belief system that has been shaped both under the influence of the Islamic features and other diverse belief systems. As for the communities in which the beliefs prevalently attributed to Folk Islam category in Turkey both side of the discussion mainly indicates the same group, Alevis, which is seen as out of the mainstream Islamic beliefs. In this paper, handling Kurdish communities of Shafii cult which is known as the strictest sect, as certain sample case it is aimed at depicting the deepness of the heterodoxy of the beliefs and rituals that leads to the dichotomy of "Sunni Folk Islam-"Heterodox Folk Islam" so as to even negate the existence of such a dichotomy. In this paper, with reference to the findings of anthropological study carried out at the locality of Beğendik/Bêdar town of Pervari district of Siirt province during the dates February-June 2010, distinctiveness of the sanctuaries of Shafii Kurdish Communities in comparison to other communities that have the similar beliefs and rituals will be discussed.

___

  • AKSOY, Gürdal. 2006. Dersim Alevi Kürt Mitolojisi - Raa Haq'da Dinsel Figürler. Komal Basım Yayım: İstanbul.
  • ATAY, A. Tayfun. 2011. Batıda Bir Nakşi Cemaati - Şeyh Nazım Kıbrısi Örneği. Berfin Yayınları: İstanbul.
  • ATAY, A. Tayfun. 2005. Göl ve İnsan - Beyşehir Gölü Çevresinde Doğa-Kültür İlişkisi Üzerine Antropolojik Bir İnceleme. Kalan Yayınları: Ankara.
  • BRUNİESSEN, Martin Van. 1991. Ağa, Şeyh ve Devlet. ÖZ - GE Yayınları: Ankara.
  • BRUNİESSEN, Martin Van. 1992. Türklük, Kürtlük, Alevilik. İletişimYayınları: Ankara.
  • DANIK, Ertuğrul. 2006. Öteki Tanrılar - Alevi ve Bektaşi Mitolojisi. İmge Kitabevi: Ankara.
  • EBİNÇ, Sait. 2008. Doğu Anadolu Düzeninde Aşiret-Cemaat-Devlet. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Siyaset Bilimi Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
  • EİCKELMAN, Dale. F. 1989. The Middle East - An Anthropological Approach. Englewood Cliffs: New Jersey.
  • EMİROĞLU, Kudret ve AYDIN, Suavi. 2003. Antropoloji Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları: Ankara.
  • GELLNER, Ernest. 1994. (Çev. Bülent Peker) Postmodernizm, İslam ve Us. Ümit Yayımcılık: Ankara.
  • GEZİK, Erdal. 2004. Dinsel Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler. Kalan Yayınları: Ankara.
  • GÜLTEKİN, Ahmet Kerim. 2004. Tunceli'de Kutsal Mekân Kültü. Kalan Yayınları: Ankara.
  • GÜLTEKİN, Ahmet Kerim. 2005. "Beyşehir Gölü Havzası'ndan Tunceli Dağları'na İnsan Toplumsallığının İzdüşümü Olarak Söylenceler Üzerine Bir Deneme". Kırkbudak - Anadolu Halk İnançları Araştırmaları. Sayı: 1, s. 75 - 89.
  • GÜLTEKİN, Ahmet Kerim. 2010. Tunceli'de Sünni Olmak - Tunceli Pertek'te Ulusal ve Yerel Kimlik Öğelerinin Etnolojik Tetkiki. Berfin Yayınları: İstanbul.
  • GÜVENÇ, Bozkurt. 1996. İnsan ve Kültür. Remzi Kitabevi: İstanbul.
  • HAVİLAND, William. 2002. Kültürel Antropoloji. Kaknüs Yayınları: İstanbul.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. 1996. Babailer İsyanı. Dergâh Yayınları: İstanbul.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. 1997. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menkıbnameler - Metodolojik Bir Yaklaşım. Türk Tarih Kurumu: Ankara.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. 2002. Türk Sufiliğine Bakışlar. İletişim Yayınları: Ankara.
  • OKAN, Murat. 2004. Türkiye'de Alevilik - Antropolojik Bir Yaklaşım. İmge Kitabevi Yayınları: Ankara.
  • YALÇIN-Heckmann, Lale. 2002. Kürtler'de Aşiret ve Akrabalık İlişkileri. İletişim Yayınları: İstanbul.