KONYA SULTAN MEYDANI'NA DAİR KAYIP BİR KİTABENİN DEĞERİ

Anadolu Selçuklu Çağı kentini tüm donatılarıyla tanımlayabileceğimiz bir arkeolojik mirastan söz etmek pek mümkün değildir. Konut, çarşı, alt yapı ve kent meydanı hakkındaki bilgilerimiz henüz oldukça yetersizdir. Kökeni antik Yunan şehirciliğine dayanan merkezi meydan olgusundan farklı olarak İslam kültüründe kendine has bir boyut kazanan meydanın ortaçağ Anadolu Türk kentindeki karşılığı için arkeolojik verilerle birlikte sınırlı da olsa dönemin yazılı kaynaklarından bazı ipuçları elde edilebiliyor. Buna göre Selçuklu kentinde meydan, şehristana dıştan eklemlenen ve herhangi bir ziki sınırı bulunmayan açık alan düzeninde olup, daha çok işlevsel niteliğiyle kimlik kazanmaktadır. Selçuklu payitahtı Konya'daki Sultan Meydanı da kent suru dışında ve üzerinde Osmanlı çağından kalan bir musallanın/namazgâhın bulunduğu sosyal alandır. Musalla Mezarlığı'nın kuzey ucunda, Sultan Meydanı'na ait olduğunu savladığımız bu kentsel arkeolojik alan, doğu kenarına bitişik Şehitlik ile birlikte bugün tarihi mezarlıkla tamamen bütünleşmiştir. Mevcut namazgahın 1541 yılında Konya Valisi Hüseyin Paşa tarafından “idgâh” yani “bayram yeri” için yaptırıldığını belgeleyen kitabesi ise günümüzde ne yazık ki kaybedilmiştir. Bu çalışmada, Konya Sultan Meydanı'na dair önemli bir kayıt niteliği taşıyan Hüseyin Paşa Namazgâhı'nın kitabesi tahlilî bir yöntemle değerlendirilerek, Ortaçağ Anadolu Türk kentinde “meydan” ve “idgâh” kavramları üzerine bazı çıkarımlar yapılmaktadır.

THE VALUE OF A LOST INSCRIPTION ABOUT KONYA SULTAN SQUARE

It is hardly possible to mention about an archaeological heritage through which we can describe the city of Anatolian Seljuk Age with all components. Our information about dwelling, bazaar, infrastructure and the city square is still quite inadequate. Unlike the central square concept the roots of which based on the antique Greek urbanism, some clues can be found from the archaeological traces together with the limited written sources for the case of square in medieval Anatolian Turkish city that gets a unique meaning in Islamic culture. Accordingly, the square in Seljuk city is an open area arrangement that is jointed to the Shahristan from the outer city without any physical boundary and mostly develops identity with its functional purpose. The Sultan Square in the capital city of Seljuks Konya is also a social area outside the city walls with a musalla/namazgah (place for open air worship) from the Ottoman age located on. This urban archaeological site asserted to be the Sultan Square at the north side of the Musalla Cemetery is today completely integrated to the historical cemetery together with the martyrdom next to its east edge. As for the inscription documenting that this namazgah was built by Konya Governor Huseyin Pasha in the year 1541 as “idgah” i.e. feast place, has been lost unfortunately today. In this study, with a detailed evaluation on the inscription of Huseyin Pasha Namazgah, having an important historical record property about the Konya Sultan Square, some inferences are made on “square” and “idgah” concept in medieval Anatolian Turkish city.

PDF

___

Ahmet Eflâki. Âriflerin Menkıbeleri. I. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
Akmaydalı, Hüdavendigâr. “Mihrablı ve Minberli Namazgâhlarımız.” Vakıflar Dergisi XXIII (1994): 123-143.
Arık, Mehmet O. “Erken Devir Anadolu-Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri.” Anadolu (Anatolia) - Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Eski Önasya - Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Dergisi XI (1969): 57-100.
Bahar, Hasan. Konya’nın Kırk Höyüğü. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2015.
Baykara, Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrine Konya. 2.Baskı. Konya: Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, 1998.
Bayram, Sadi ve Ahmet Hamdi Karabacak. “Sâhib Atâ Fahrü’d-din Ali’nin Konya, İmaret ve Sivas Gökmedrese Vakfiyeleri.” Vakıflar Dergisi XIII (1981): 31-69.
Belke, Klaus ve M. Restle. Tabula Imperii Byzantini: Galatien-Lykaonien 4. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1984.
Benli, Yusuf ve Mehmet Ali Çelebi. “Konya’da III. Derece Arkeolojik Sit Alanında Yapılan Kazı Çalışmalarında Ortaya Çıkarılan Kalenderhane Zaviyesi ve Türbesi ile Osmanlı Dönemi Medrese Kalıntısı.” 24. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve 1.Uluslararası Müzecilik Çalıştayı (23-25 Mart 2015- Şanlıurfa). Yay. haz. Candaş Keskin. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2016.435-446.
Boran, Ali, Tolga Bozkurt ve Hasan Yaşar. “Ortaçağdan Günümüze Konya İli ve Güneybatı İlçeleri 2012 Yılı Yüzey Araştırması.” 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı (27-31 Mayıs 2013). C 1. Yay. haz. Adil Özme. Muğla: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2014.112-126.
Boran, Ali. “Konya Kalesi.” Konya Ansiklopedisi. C 6. Ed. Muhammet Ali Orak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2014. 60-69.
Bozkurt, Nebi. “Namazgâh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C 32. İstanbul: İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2006. 357-358.
Bozkurt, Tolga. “Musalla/Namazgâh”, Konya Ansiklopedisi. C 7. Ed. Muhammet Ali Orak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2014. 12-13.
Bozkurt, Tolga. Konya’nın Kırk Eğitim Yapısı. Ed. Muhammet Ali Orak. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2018.
Çaycı, Ahmet. “Osmanlı Seyyahlarının Hatıralarındaki Konya Şehri.” Seyahatnamelerde Konya. Ed. Ahmet Çaycı. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2016.139-200.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Doğuş, 1962.
Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. 3. Kitap. Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
Eyice, Semavi. “Konya’nın Alâeddin Tepesinde Selçuklu Öncesine Âit Bir Eser: Eflâtun Mescidi.” Sanat Tarihi Yıllığı IV (1971): 269-302.
Eyice, Semavi. “Ankara’nın Eski Bir Resmi Tarihî Vesika Olarak Resimler-Ankara’dan Bahseden Seyyahlar-Eski Bir Ankara Resmi.” Atatürk Konferansları IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1971. 61-124.
Genim, Sinan. “Mihraplı ve Minberli Namazgâhlara Bir Örnek.” Sanat Tarihi Yıllığı VI (1976): 147-155.
İbn Bibi. El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye Selçuknâme. II. Tercüme. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
Kara, Hacer ve Şerife Danışık. Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Konya: Meram Belediyesi Kültür Yayınları, 2005.
Karadeniz, Ali H. Konya Musalla Mezarlığı Namazgâh ve Türbeleri. Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, 2010.
Karpuz, Haşim. “Konya’nın Selçuklu Kent Dokusu ve Son Yıllarda Yok Olan Anıtları.” I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi. C II. Yay.haz. Osman Eravşar. Konya: T.C. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 2001. 1-9.
Konyalı, İbrahim H. Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Ankara: Enes Kitap Sarayı, 1997.
Küçükdağ, Yusuf. Konya’nın Kırk Tekkesi. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2014.
Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. 3. Yay. Haz. Nuri Akbayar. Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Nasuhü’s-Silahi (Matrakçı). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. Haz. Hüseyin G. Yurdaydın. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014. 17a.
Niebuhr, Carsten. Reisebeschreibung nach Arabien und andern umliegenden Ländern. III. Band. Hamburg: Friedrich Perthes, 1837.
Özdamar, Mustafa. “Namazgâhlar.” Vakıflar Dergisi XX (1988): 221-248.
Parmaksızoğlu, İsmet. İbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1999.
Ramsay, William M. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Çev. Mihri Pektaş. İstanbul: Milli Eğitim, 1960.
Sarre, Friedrich, Küçükasya Seyahati-1895 Yazı. Çev. Dârâ Çolakoğlu. İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş, 1998.
Sarre, Friedrich. Konya Köşkü. Çev. Şahabeddin Uzluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
Tankut, Gönül. The Seljuk City / Selçuklu Kenti. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi, 2007.
Tanyeli, Uğur. Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15.YY). İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi, 1987.
Tanyeli, Uğur. “Musalla, İdgâh, Namazgâh: Tanımsız Bir Mimari Olgu.” Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri 25-29 Eylül 1993. C 1. Yay. haz. Alev Kâhya Birgül. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1999. 231-238.
Texier, Charles. Küçük Asya - Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. Çev. Ali Suat. 3 Cilt. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002.
Tiryaki, Yavuz. “Namazgâh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C 32. İstanbul: İSAM, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2006. 359-360.
Turan, Osman. “Selçuklu Devri Vakfiyeleri I. Şemseddin Altun-aba Vakfiyyesi ve Hayatı.” TTK Belleten XI/42 (1947): 197-235.
Turan, Osman. “Selçuklu Devri Vakfiyeleri III. Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri.” TTK Belleten XII/45 (1948): 17-170.
Uğur, M. Ferit. “Gömeçhane.” Konya 9 (1937): 566-571.
Uz, Mehmet Ali. Konya Mahalleleri Tarihi 39 Medrese - Kalenderhane. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2018.
Yasa, Azize. Anadolu Selçukluları Döneminde Türk - İslam Şehri Olarak Konya. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.