Sosyal Bilgiler Dersinde "Duyarlılık" Değerinin Etkinlikler Yoluyla Kazandırılması: Nitel Bir Araştırma

Öz Küreselleşme olgusunun ortaya çıkışıyla birlikte derinden etkilenen yaşamımızın,ahlaki ve manevi değerlerini kapsayan insani boyutunda, birçok değişimin süregeldiğini görmekteyiz. Yeni yetişen nesiller beslenme, eğitim ve sağlık hizmetleri açısından geçmişe kıyasla daha iyi bir duruma gelmişlerdir. Fakat bunun yanında pek çok ahlaki sorunla baş başa oldukları da bir gerçektir. Ortaya çıkan bu sorunlar karşısında eğitimin önemi giderek artmaktadır.Toplumların karşılaştığı bu ahlaki ve manevi değer sorunlarının çözümünün eğitimde aranmasının ardından özellikle son yıllarda değerler eğitimi kavramı popüler olmuştur. Ülkemizde 2004 yılında başlanan son program değişiklikleri ile birçok derse ait öğretim programında değerler eğitimine yer verilmiştir. Ülkemizde öğrencilere, hayatları boyunca kullanacakları bilgi, beceri ve değerlerin önemli kısmı ilköğretim okullarında okutulan Sosyal Bilgiler ve Hayat Bilgisi dersleri yoluyla kazandırılır. Bu nedenle Sosyal Bilgiler dersi, ilköğretim okullarında yer alan en önemli derslerden biridir. Son yayınlanan Sosyal Bilgiler dersi öğretim programı incelendiğinde değerler eğitimine çok önem verildiği gözlenmektedir. Çünkü bu ders çocuğun toplumsallaşması adına önemli görülmekte ve vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak kullanılmaktadır.Daha önce yapılmış olan araştırmalardan, ilköğretim sosyal bilgiler derslerinde gerçekleştirilen değerler eğitimi uygulamalarının yetersiz olduğu, öğretmenlerin değerler eğitimini bilmediği ve ders kitaplarının da bu konuda eksik olduğu anlaşılmaktadır. Son yayınlanan sosyal bilgiler programı değerler eğitimi açısından oldukça işlevsel ve yeterli gözükmektedir. Ama bu kâğıt üzerinde kalmakta, uygulamada eksiklik ve aksaklıklar devam etmektedir. Bu eksiklik ise ancak uygulamalı araştırmalarla giderilebilir. Bu nedenlerden dolayı bu çalışmada -hem geçmiş sosyal bilgiler programlarında, hem de yeni programda önemli görülen- "duyarlılık" değerini kazandırmaya yönelik hazırlanan etkinlikler ilköğretim altıncı sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. Bu çalışmada nitel araştırma desenleri içinde yer alan "eylem/aksiyon araştırması" (Action Research) kullanılmıştır. Eylem araştırmalarında uygulama içinde yer alan bireyler kendi doğal ortamları içinde uygulama sürecini doğrudan gözleyebilme, sürece uygun veri toplama yöntemlerini belirleyebilme (bireysel/grup görüşmeleri, doküman analizi gibi), toplanan verilerin analizi sonucunda ortaya çıkan bulgulara göre yeniden veri toplama gibi kararları esnek bir yapı içinde alabilme olanağına sahiptirler. Araştırmanın çalışma grubunu Düzce ili Gümüşova ilçesi Fatih İlköğretim Okulu'nda öğrenim gören 21 altıncı sınıf öğrencisi oluşturmuştur. Çalışma grubunda yer alan 21 öğrencinin 11 tanesi kız, 10 tanesi ise erkek öğrencidir. Araştırmanın çalışma grubu seçilirken amaçlı örneklem yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yöntemi kullanılmıştır.Bu araştırmada veri toplamak için görüşme ve doküman analizine başvurulmuştur. Görüşme formları ve etkinliklerin uygulanması sonucu elde edilen çalışma yaprakları doküman analizine tabi tutulmuştur. Elde edilen dokümanlar nitel içerik analizine tabi tutularak kodlara ve kodlardan da temalara varılmaya çalışılmıştır. Araştırma sonucunda, duyarlılık değerine ilişkin elde edilen verilere bakıldığında ön görüşme ile son görüşme sonuçlarında belirtilen söylem sayıları arasındaki büyük fark göze çarpmaktadır. Bu farkların duyarlılık değerine ilişkin bütün alt boyutlarda ortaya çıktığı görülmüştür. Araştırmanın neticesinde elde edilen sonuçlar, değerler eğitimine yönelik yapılan etkinliklerin öğrencilerin farkındalık düzeylerini geliştirdiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Değerler eğitimi, Duyarlılık, Sosyal bilgiler, Değerler eğitimi etkinlikleri

Acquisition of “Sensibility” Value through Activities in Social Studies Classes: A Qualitative Research

PDF

___

Akbaş, B. (2008). Sahtecilik. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Aydın, M. Z. (2005). Ailede çocuğun ahlak eğitimi. İstanbul: DEM Yayınları.
Balat, G. U., & Dağal, A. B. (2006). Okul öncesi dönemde değerler eğitimi etkin- likleri. Ankara: Kök Yayıncılık.
Can, Ö. (2008). Dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
Çelik, F. (2010). 5. sınıf sosyal bilgiler programında sorumluluk, estetik ve doğal çevreye duyarlılık değerlerinin kazandırılmasına ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Çengelci, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde değerler eğitiminin gerçekleştirilmesine ilişkin bir durum çalışması. Yayınlanmamış doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Dilmaç, B. (2007). Bir grup fen lisesi öğrencisine verilen insani değerler eğitiminin insani değerler ölçeği ile sınanması. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Doğan, İ. (2007). Türk eğitim sisteminde değer sorunu. R. Kaymakcan, H. Hökele- kli, Ş. Aslan ve M. Zengin (Ed.) Değerler ve eğitimi uluslararası sempo- zyumu kitabı içinde (s. 615-634). İstanbul: DEM Yayınları.
Doğanay, A. (2006). Değerler eğitimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi içinde (s.256-287). Ankara: Pegem Yayıncılık.
Ekşi, H. (2003), Temel insani değerlerin kazandırılmasında bir yaklaşım: Karakter eğitimi programları. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 79-96.
Ertürk, S. (1997). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Meteksan A.Ş.
Evin, İ., & Kafadar, O. (2004). İlköğretim sosyal bilgiler programının ve ders kitaplarının ulusal ve evrensel değerler içerik çözümlemesi, Türk Eğitim Bil- imleri Dergisi, 2(3), 293-304.
Huitt, W. (2004). Values, educational psychology ınteractive. Valdosta, GA: Val- dosta State University. http://chiron.valdosta.edu/whuitt/col/affsys/values. html adresinden 13 Kasım 2007 adresinde indirilmiştir.
Hunt, B. S. (1981). Effects of values activities on content retention and attitudes of students in junior high social studies classes. A Dissretation in Partial Ful- fillment of the Requirements for the degree Doctor of Philosophy, Arizona State University, Arizona.
İnan, G. (2011). Eylem araştırması: Eğitimde değişimin yaratılmasında öğretmenin gücü. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 481-486.
İşcan, C. D. (2007). İlköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler En- stitüsü. Ankara.
Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemi (19. bs). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Keskinoğlu, M. Ş. (2008). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerine uygulanan mesnevi temelli değerler eğitimi programının ahlaki olgunluğa ve saldırganlık eğilimine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Keskin, Y. (2008). Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programlarında değerler eğitimi: Tarihsel gelişim 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Keskin, Y. (2010). Sosyal bilgiler derslerinde değerler eğitiminin yeri ve önemi. Eğitime Bakış Dergisi, 6 (18), 68-72.
Kılıç, A. (2012). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler ders programındaki değerlerin kazanımla ilişkisi ve öğrenci çalışma kitaplarında yer alma düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1593-1612.
Köylü, M. (2006). Küresel Bağlamda Değerler Eğitimine Duyulan İhtiyaç. R. Kay- makcan ve diğerleri (Ed.). Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu içinde (ss. 287–312.) İstanbul: DEM Yayınları.
Kuzu, A. (2009). Öğretmen yetiştirme ve mesleki gelişimde eylem araştırması, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (6), 425-433.
MEB (2012). 12 yıl zorunlu eğitim sorular-cevaplar. Ankara: MEB Yayınları. www. meb.gov.tr/duyurular/duyurular2012/12yil_soru_cevaplar.pdf adresinden 10 Ekim 2012 tarihinde indirilmiştir.
Mills, G. E. (2003). Action research: A guide for the teacher researcher (2nd ed.). New Jersey: Merrill Prentice Hall.
Naylor, D. T., & Diem, R. A. (1987). Elementary and middle school social studies. New York: Random House.
Önür, N. (2007). Modernleşme sürecinde okul, aile ve medya kavşağında toplumsal değerler. R. Kaymakcan, H. Hökelekli, Ş. Aslan ve M. Zengin (Ed.). Değerler ve eğitimi uluslararası sempozyumu kitabı içinde (s. 157-176). İstanbul: DEM Yayınları.
Öztürk, C. (2007). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. C. Öztürk (Ed.). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım içinde (ss. 21-50). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Öztürk, C., & Deveci, H. (2011). Farklı ülkelerin sosyal bilgiler öğretim programlarının değerlendirilmesi. C. Öztürk (Ed.). Farklı Ülkelerin Sosyal Bilgiler Öğretim Programları içinde ( s. 1-41). Ankara: Pegem Akademi.
Pring, R. (2010). Introduction. T. Lovat, R. Toomey and N. Clement (Ed.). Inter- national Research Handbook on Values Education and Student Wellbeing inside. UK: Springer.
Punch, K. F. (2005). Sosyal araştırmalara giriş nicel ve nitel yaklaşımlar. (Çev. D. Bayrak, H. B. Arslan, Z. Akyüz). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Savage, T. V., & Armstrong, D. G. (1996). Effective teaching in elementary social studies. Third Edition. New Jersey: Prentice Hall.
Sezer, T. (2008). İlköğretim 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde sorumluluk değerinin öğretimine ilişkin öğretmen görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Slater, F. (2002). Citizenship education through secondary geography: Value and values education in the geography curriculum in relation to concepts of citi- zenship. UK: University of London, Institute of Education.
Sönmez, V. (1998). Eğitim felsefesi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Sönmez, V. (2001). Program geliştirmede öğretmen el kitabı. Ankara: Anı Yayıncılık.
Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB] (2011a). So- syal Bilgiler Dersi (4-5. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu. http://ttkb.meb.gov.tr/program.aspx adresinden 15 Aralık 2011 tarihinde indirilmiştir.
Vrasmas, A. (2001). Family and education. M. Calin and M. Dumitrana (Ed.) Val- ues and Education in Romania Today inside. Washington D.C.: The Council for Research in Values and Philosophy. http://www.crvp.org/book/Series04/ IVA-14/contents.htm adresinden 11 Aralık 2004 tarihinde indirilmiştir. Yaman, E., & Keskin, Y. (2012). Sosyal bilgiler ders kitaplarında değerler eğitimi etkinlikleri: öğretim programı ile uyum ve yeterlilik düzeyi [Öz]. Uluslararası Değerler Eğitimi Sempozyumu özetleri içinde. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. bs). Ankara: Seçkin Yayıncılık.