Müellifleri Tarafından Tamamlanamamış Tefsirler

Tefsir tarihi incelendiğinde eksik kalmış tefsirlerin mevcudiyeti müşahede edilmektedir. Bu tefsirler müelliflerinin vefatı nedeniyle eksik kalmışlardır. Başka işlerle meşguliyet, zamanı iyi kullanmama gibi hususlar da bazı tefsirlerin eksik kalmasında etkili olmuştur. Söz konusu eksik tefsirlerden bir kısmı daha sonraki dönemlerde başkaları tarafından tamamlanmıştır, ancak bir kısmı hâlen eksik kalmış durumdadır. Bu çalışmada eksik kalan veya sonradan tamamlanan tefsirler ve müellifleri hakkında bazı bilgiler verilmektedir. Aynı zamanda mezkûr tefsirler arasından sonradan bir şekilde tamamlananlar ve bunların ikmâl edilmesinde görevli olanlar hakkında bilgi sunulmaktadır. Onların bu görevi nasıl ve neden yaptıkları, nasıl bir katkı sağladıkları üzerinde de durulmaktadır. Tefsir tarihi içerisinde muhtelif coğrafyalarda müellifleri tarafından tamamlanmamış çok sayıda tefsir bulunmaktadır. Bunlar arasında Arapça dışındaki dillerde yazılıp tamamlanmamış tefsirler de bulunmaktadır. Ayrıca Sünni ve Şiî anlayış esas alınarak yazılıp eksik kalmış tefsirlerin yanı sıra daha küçük ve dar alanda etkili mezheplere göre yazılıp tamamlanamamış tefsirleri görmek de mümkündür. Eksik tefsirlerin ilk örneklerine hicrî 3. asırdan itibaren şahit olunabilmektedir. 20 ve 21. yüzyılda yazılıp tamamlanamamış tefsirler de mevcuttur. Çalışmada bütün bu nitelikleri ihtiva eden eserler hakkında değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu minvalde çalışmada zikri geçen tefsirler, müelliflerinin vefat tarihlerine göre kronolojik olarak sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, müellif, vefat, natamam, ikmal

Exegeses not Completed by Their Authors

When the History of Tafsir (exegesis) is analyzed, incomplete exegeses are observed. The writing of these exegeses is incomplete because of the death of their authors. Notably, there may be other reasons why exegeses are incomplete. In the subsequent periods, some of these exegeses were completed. This study provides information on these incomplete exegeses and their authors. If the exegeses were completed in some manner later, the individuals who have partaken in this work and why and how they performed it are also emphasized. Many exegeses in the History of Tafsir were completed by their authors, namely, those in every geography. Incomplete exegeses written in languages other than Arabic have also been observed. In addition to the incomplete exegeses written based on Sunni and Shiite understandings, there are incomplete exegeses written based on understanding of the sects that are influential in a smaller, narrower area. The first examples of incomplete exegeses are from the third Hijri century. There are also exegeses that have been written but could not have been completed recently. In this study, determinations are made according to all these qualifications. Once again, the exegeses mentioned in the study are presented chronologically according to the death dates of theirauthors.

Keywords:

Exegesis, author, death, incomplete, completion,

PDF

___

Abay, Muhammed. “Osmanlı Dönemi Dirayet Tefsirleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD) 9/18 (2011): 67-137.
Ağırkaya, Güven. Ettafeyyiş’in Himyânu’z-Zâd ilâ Dâri’l-Meâd Adlı Tefsiri ve Harici Yorumları. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019.
Akpınar, Ali. “Celâleyn Tefsiri ve Müellifleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2 (1998): 181-198.
Algar, Hamid. “Bahrü’l-Hakâik ve’l-Meânî”. DİA. 4: 515-516. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Altuntaş, Abdurrahman. Celâleyn Tefsiri ve Metodu. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
Alvânî, Muhammed Akki. Muhammed b. Yusuf Etfayş ve menhecuhu fi tefsiri’t-teysîr. Yüksek Lisans Tezi, el-Ma’hed el-Vatani li Usûli’d-Din el-Cezâyir, 1411/1990-1991.
Arpa, Enver. “Şeyhülislam Kemal Paşazade ve Tefsir Anlayışı”. X. Kur’an Sempozyumu Kur’an ve Eğitim 12-13 Mayıs 2007/Tokat. Ed. Yok. 195-214. Ankara: Fecir Yayınları, 2008.
Arslan, El-Emîr Şekib - el-Beyân, Emîr. es-Seyyid Reşid Rızâ ev ihâu erbaîne sene. Nşr. Midhat Yûsuf es-Seb’. el-Kâhire: Dâru’l-Fadîle, ts.
Arslan, Şükrü. “Celâleyn Tefsirinin İsnadı ve el-Mahallî’nin Bakara Suresinden Yaptığı Tefsiri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1991): 155-172.
Arslan, Şükrü. “Mahallî”. DİA. 27: 326-327. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
Ataöv, Türkkaya. “Mevlânâ Âzâd”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 50/1-2 (1995): 69-76.
Ateş, Süleyman. “Üç Müfessir Bir Tefsir”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970): 85-104.
Aydar, Hidayet. Tarih Perspektifinden Örnek Tefsir Metinleri 3. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2014.
el-Bağdâdî, İsmail Başa. Hediyyetu’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Matbaatu’l-behiyye, 1951.
Baltacı, Halil. “Necmeddin Dâye’nin Bahru’l-Hakâik Adlı Tefsirinde İbadetlere Dair Bazı İşârî Yorumlar”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2011/2): 193-210.
Baş, Erdoğan. “Şinkîtî, Muhammed Emin”, DİA, 39: 172-173. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
el-Baytâr, Abdurrezzâk. Hilyetu’l-beşer fî târîhi’l-karni’s-sâlis aşer. Thk. Muhammed Behcet el-Baytâr. Dimaşk: Mecmau’l-luğati’l-arabiyye, 1382/1963.
el-Berîdî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. Cuhûdu’ş-şeyh İbn Useymîn ve ârâuhu fi’t-tefsîr ve ulûmi’l-Kur’ân. er-Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1426/2005.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtü’l-Müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1974.
Birışık, Abdülhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
Birışık, Abdülhamit - Eren, Cüneyt. “Sıddîk Hasan Han”. DİA. 37: 92-95. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2009.
Candan, Abdulcelil. “Celâleyn Tefsirine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2000): 341-367.
el-Cemel, Süleyman. el-Futûhâtu’l-ilâhiyye bi tavdîhi tefsiri’l-Celâleyn. Mısır: el-Matbaatu’l-âmire, 1303.
Çakmaktaş, Nurullah. İbâzî Müfessir Ettafayyiş ve Teysîru’t-Tefsir Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
Çalışkan, Necmettin. Abdurrahman Hasan Habenneke el-Meydânî ve Tefsiri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.
Çalışkan, Necmettin. “Nüzul Sırasına Göre Yeni Bir Tefsir: Abdurrahman Hasan Habenneke el-Meydânî ve Meâricu’t-Tefekkür”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013): 363-373.
Çelebi, Evliya. Seyahatname (Anadolu, Suriye, Hicaz). İstanbul: Devlet Matbaası 1935.
Çelebî, Mustafa b. Abdullah Hacı Halife Kâtip. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kutubi ve’l-fünûn. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ts.
ed-Dâvûdî, Şemsuddin b. Muhammed. Tabakâtu’l-müfessirîn. Thk. Lecne mine’l-ulemâ. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
Demir, Ziya. XII-XVI Y.Y. Arası Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Ebû Zehre, Muhammed. Zehretu’t-tefâsîr. Dâru’l-fikri’l-arabî, ts.
el-Ednevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtu’l-müfessirîn. Thk. Süleyman b. Salih el-Hizî. el-Medîne el-Munevvere: Mektebetu’l-ulûm ve hikem, 1417/1997.
Emin, Ahmed. Zuamâu’l-ıslâh fi’l-asri’l-hadîs. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-arabî, ts.
el-Ensârî, Abdullah b. İbrahim. “Ta’rîf bi’l-kitâb ve müellifihi”. Fethu’l-beyân fî makâsidi’l-Kur’ân. Haz. Abdullah b. İbrahim el-Ensârî. Beyrût: el-Mektebetu’l-asriyye, 1412/1992.
Erdoğru, M. Akif. “Şeyh Ali Semerkandî Üzerine Yeni Bilgiler”. 60. Yılında İlim ve Fikir Adamı Prof. Dr. Kâzîm Yaşar Kopraman’a Armağan. Haz. E. Semih Yalçın. 321-330. Ankara: Berikan Yayınları, 2003.
el-Evsî, Ali. et-Tabâtabâî ve menhecuhu fî tefsîri’l-Mîzân. Tahran: Muâviniyyetu’r-riâse li’l-alâketi’d-devliyye fî munazzamati’l-a’lâmi’l-İslâmiyye, 1405/1985.
Goldziher, Ignaz. Mezâhibu’t-tefsir el-İslâmî. Trc. Abdulhakim en-Neccâr. Mısır: Mektebetu’l-hancî, 1374/1955.
Gökbulut, Süleyman. Necmeddin Kübrâ ve Kübrevilik. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009.
Gördük, Yunus Emre. “Bakara Suresi Tefsiri Perspektifinden İmam Birgivî’nin Tasavvufa ve İşârî Te’vile Yaklaşımı”. Amasya İlahiyat Dergisi 12 (2019): 37-51.
Görgün, Hilal. “el-Urvetü’l-Vüskâ”. DİA. 42: 186-188. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
el-Has’amî, Aişe bint Muhammed Adlan. Ulûmu’l-Kur’ân inde Muhammed el-Emin eş-Şinkîtî cem’an ve dirâseten. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatu’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 2007.
el-Hâşimî, Kasım. “Lemhatun an hayâti’l-müellif”. el-Akâid el-İslâmiyye li’l-allâme el-kebîr es-seyyid Muhammed Hüseyin et-Tabâtabâî. Nşr. eş-Şeyh Kâsım el-Hâşimî. Beyrût: Müessesetü’l-a’lemi li’l-matbûât, 1423/2002.
Hizmetli, Sabri. “Ettafeyyiş”. DİA. 11: 500-501. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
İbn Âşûr, Muhammed el-Fâdıl. et-Tefsîr ve ricâluhu. el-Kâhire: Mecmau’l-buhûs el-İslâmiyye, 1390/1970.
İbn Kemal Başa, Şemsuddin Ahmed b. Süleyman er-Rûmî el-Hanefî. Tefsîru İbn Kemal Başa. Thk. Mahir Edib Habbûş. İstanbul: Mektebetu’l-irşâd, 1439/2018.
İlmiyye Salnamesi. Haz. S.A.Karaman-A.N.Galitekin-C.Dadaş. İstanbul: 1998.
İrâdetî, Asğar. “Mukaddimetu’t-tahkîk, ta’rif bi’l- müellif”. Tefsîru’l-beyân fi’l-muvâfakati beyne’l-Hadîsi ve’l-Kur’ân. Thk. Asğar İrâdetî. Beyrût: Dâru’t-teârüf li’l-matbûât, 1426/2006.
İşcan, Mehmet Zeki. Muhammed Abduh’un Dinî ve Siyâsî Görüşleri. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1997.
Kardaş, Zekai. Ebû’l-Kelâm Âzâd ve el-Hilâl Gazetesi Çerçevesinde Türkiye ve Türkler. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
Kavak, Özgür. Reşid Rıza’nın Fıkıh Düşüncesi Çerçevesindeki Görüşleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifin. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ts.
Ken’ânî, Muhammed Ahmed. Kurretu’l-ayneyn ala tefsiri’l-Celâleyn. Beyrût: Şeriketu dâri’l-beşâiri’l-İslâmiyye 1918/1997.
Keskioğlu, Osman. “Muhammed Abduh (1266-1323/1849-1905)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970): 109-136.
Kılıç, Mustafa. İbn Kemâl, Hayatı, Tefsir Dair Eserleri ve Tefsirindeki Metodu. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1981.
Kılıç, Mustafa. “İbn Kemal Paşa (H. 873-949/M. 1468-69-1534)”. Eyüp Sultan Sempozyumu VI. Haz. İrfan Çalışan. 153-157. İstanbul: Eyüp Sultan Belediyesi, 2003.
El-Kısmu’l-ilmî fî müesseseti eş-Şeyh Muhammed b. Sâlih el-Useymîn el-hayriyye. “Nebze muhtasara mine’l-allâme Muhammed b. Sâlih el-Useymîn 1347-1421 h.”. Şerhu usûlin fi’t-tefsîr li fadîleti’ş-şey el-allâme Muhammed b. Sâlih el-Useymîn. er-Riyâd: Müessesetu’ş-şeyh Muhammed b. Sâlih el-Useymîn el-hayriyye, 1434.
Konyalı, İbrahim Hakkı. Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi Ermenek ve Mut Âbideleri. İstanbul: Baha Matbaası, 1967.
Köse, Saffet. “Muhammed Ebû Zehre”. DİA. 30: 519-520. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
Köse, Saffet. “Muhammed Ebû Zehre (1898-1974) Hayatı, İslam Hukuku ve Diğer Disiplinlerle İlgili Bazı Görüşleri-Eserleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005): 479-496.
El-Kur’ânu’l-Kerîm bi’r-resmi’l-Osmanî ve bi hâmişihi tefsiru’l-İmameyn el-Celileyn. Haz. Abdulkadir Arnâût. Dimaşk: Dâru İbn Kesir, ts.
Küçükibrahimoğlu, Osman Nuri, “İbn Kemal Paşa”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 11/2 (1972): 115-118.
El-Lecne el-İlmiyye fî müessesti’ş-Şeyh Muhammed b. Sâlih el-Useymin el-hayriyye. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerim el-Fâtiha-el-Bakara li fadîleti’ş-şeyh el-allâme Muhammed b. Sâlih el-Useymîn. er-Riyâd: Dâru İbnu’l-Cevziyye, ts.
Ma, Yunus Abdulhayy. Tahkîk ve dirâsetu sûretey el-Fâtiha ve’l-Bakara min tefsiri İbn Kemâl Başa t. 940. Yüksek Lisans Tezi, el-Câmiatu’l-İslâmiyye bi’l-Medineti’l-Münevvere, 1411.
el-Mağrâvî, Muhammed b. Abdurrahman. el-Müfessirûn beyne’t-te’vîl ve’l-isbât fî âyâti’s-sıfât. Beyrût: Müessestu’r-risâle, 1420/2000.
Mahmûd, Munî’ b. Abdulhalim. Menâhicu’l-müfessirîn. el-Kâhire: Dâru’l-kitâbi’l-Mısrî - Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî, 1421/2000.
Mecdi, Mehmet Efendi. Şakâik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri Hadâiku’ş-Şakâik. Haz: Abdülkâdir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1998.
Memmedov, Ramiz. Tabersî’nin Mecmau’l-Beyân Tefsirinde Hz. Peygamber’i İkaz Eden Ayetlerin Yorumu. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
Mertoğlu, M. Suat. “Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin”. DİA. 39: 306-308. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
Mevlây, Muhammed b. Sîdî Muhammed. et-Tefsir ve’l-müfessirûn bi bilâdi Şinkît risâle ilmiyye tenâvelet el-müfessirîn eş-Şinkîtiyyîn ve tefâsîrihim hilâle mâ yerbû alâ erbaati kurûn. Moritanya-Kuveyt; Dâru Yûsuf b. Taşfîn-Mektebetu’l-İmâm Mâlik, 1429/2008.
el-Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. Meâricu’t-tefekkür ve dekâiku’t-tedebbür. Dimaşk: Dâru’l-kalem, 1420/2000.
Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Tefsir Literatürü. İstanbul: Damla Yayınları, 2007.
Muhammed, İbrahim Abdulhalim Muhammed. “İbn Kemal Başa ve menhecuhu fi’t-tefsîr”. Havilyyetu kulliyyeti’d-dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-arabiyye li’l-benât bi’l-İskenderiyye 6/35 (2019): 117-157.
Mücâhid, Zekî Muhammed. el-A’lâmü’ş-şarkıyye fi’l-mieti’r-râbia aşere el-hicriyye. Beyrût: Dâru‘l-ğarbi‘l-İslâmî, 1994.
en-Nahvî, Seyyid Muhammed İctiba. “el-Emîr Sıddîk Hasan Hân”. Mecelletu sakâfeti’l-Hind el-fasliyye 52/2 (2001): 28-39.
Nasr, Seyyid Hüseyin. “Allame Seyyid Muhammed Hüseyin Tabatabai Kimdir”. el-Mizan fi Tefsiri’l-Kur’an. Trc. Vahdettin İnce. İstanbul: Kevser Yayınları, 1999.
Nüveyhid, Adil. Mu’cemu’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-asri’l-hâdir. Mısır: Müessesetu Nüveyhid es-sakâfiyye, 1409/1988.
Okuyan, Mehmet. “Necmüddin Dâye ve Tasavvufî Tefsiri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1996): 109-121.
Okuyan, Mehmet. “Necmeddîn-i Dâye”. DİA. 32: 496-497. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
Olimov, Yunusdjon. Alaeddin es-Semerkandi’nin Bahru’l-Ulum Adlı Tefsiri ve Kaynakları. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Özcan, Azmi. “Ebü’l-Kelâm Âzâd”. DİA. 10: 335-336. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Özervarlı, M. Sait. “Muhammed Abduh”. DİA. 30: 482-487. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
Özervarlı, M. Sait. “Reşid Rıza”. DİA. 35: 14-18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
Rahman, Yusuf. “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl’inde Beyzâvî’nin Hermenötiği”. Trc. İbrahim Görener. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2001): 221-228.
Rızâ, Muhammed Reşid. Târîhu’l-Üstâzi’l-İmâm Muhammed eş-Şeyh Abduh ve fîhi tafsîlu sîretihi ve hülâsetu sîreti mûkizi’ş-şarki ve hakîmi’l-İslâmi es-Seyyid Cemâluddin el-Afgânî. el-Kâhire: Dâru’l-fadîle, 1427/2006.
Rıza, Muhammed Reşid. Tefsiru’l-Kur’âni’l-Hakîm. Mısır: Matbaatu’l-menar, ts.
er-Rûmî, Fehd b.Abdurrahman b. Süleyman. Buhûs fî Usûli’t-Tefsîr ve Menâhicih. er-Riyâd: Mektebetu’t-Tevbe, ts.
er-Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. İtticâhâtu’t-tefsîr fi’l-karni’r-râbi’ ‘aşer. Beyrût: Müessesetur’r-risâle, 1418/1997.
er-Rûmî, Fehd b.Abdurrahman b. Süleyman. Menhecu’l-medresti’l-akliyye el-hadîse fi’t-tefsîr. 2. Baskı. er-Riyâd: Müessesetu’r-risâle, 1403/1983.
Sâlim, Atiyye Muhammed. Tetimmetu edvâi’l-beyân fî idâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. 2. Baskı. y.y., 1400/1980.
Sami, Şemseddin. Kâmusu’l-a’lâm. İstanbul: Mihran Matbaası, 1311.
es-Sebt, Hâlid b. Osman. “Tercemetu eş-şeyh el-allâme el-müfessir el-usûlî Muhammed el-Emîn eş-Şinkîtî”. Edvâu’l-beyân fî izâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân. Nşr. Bekir b. Abdillah Ebû Zeyd. Mekketu’l-Mükerreme: Dâru’l-âlemi’l-fevâid, ts.
Sel, Fatma. “Mevalana Ebu’l-Kelam Azad”. Haksöz 34 (1994): 24-33.
es-Semerkandi, Seyyid Alaeddin Ali b. Yahya. Muhtasar Bahru’l-Ulum Tefsiri (İlimler Deryası). Trc. Ali Kara. Ankara: Mutlu Ticaret, 1421.
Sofuoğlu, Mehmet. Tefsire Giriş. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981/1401.
es-Sudeys, Abdurrahman b.Abdulaziz. Menhecu eş-şeyh eş-Şinkîtî fî tefsiri âyâti’l-ahkâm min Edvâi’l-beyân. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 1410.
es-Suyûtî, Celaleddin. Husnu’l-muhâdere fî târîhi Mısır ve’l-Kâhire. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru ihyâi’l-kutubi’l-arabî, 1387/1967.
et-Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. Tefsîru’l-beyân fi’l-muvâfakati beyne’l-Hadîsi ve’l-Kur’ân. Thk. Asğar İrâdetî. Beyrût: Dâru’t-teârüf li’l-matbûât, 1426/2006.
Taşköprüzâde, Ebû'l-Hayr İsâmüddin Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâiku’n-nu’mâniyye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye. Beyrût: Dâru’l-tutubi’l-arabî, 1395/1975.
Taşpınar, Halil. “Muhammed Abduh Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (Aralık 2003): 261-289.
Tayfur, Sabğatullah. Sıddîk Hasan Han ve Tefsiri Fethu’l-Beyân. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, 2018.
Troll, Christian W. “Mevlânâ Ebu’l-Kelâm Âzâd (1888-1958): Çoğulcu Bir Ülke ve Dünya İçinde Yaşayıp Algılanan İslam”. Trc. Şaban Ali Düzgün. İslâmî Araştırmalar 7/1 (Kış 1993-94): 23-34.
Turan, Şerafettin. “Kemalpaşazâde”. DİA. 25: 238-240. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
Uğur, Ahmet. İbn-i Kemal. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
Ustakurt, Murat. İbn Kemal Paşa’nın “Tefsiru’l-Fâtiha” Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
Üsretu’l-İmam el-Celil Muhammed Ebû Zehre. “Ta’rîf bi’l-İmam el-Celil Muhammed Ebû Zehre”. Zehretu’t-tefâsîr. Mısır: Dâru’l-fikri’l-arabî, ts.
Yazıcı, İshak. “Bahru’l-Ulûm”. DİA. 4: 517-518. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Yılmaz, Muhammet. Muhammed Ebû Zehre ve Zehretu’t-Tefâsîr İsimli Tefsirindeki Metodu. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
Yusuf, Zülkifli Hac Muhammed - İbrahim, E. Mazlan. “Tefsir Hâriyan el-Kur’ân el-Kerîm”. Buhûs mu’temeri menâhici tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerîm ve şerhi’l-Hadisi’ş-Şerif Malezya: 21-22 Cumadilahire 1427/17-18 Ağustos 2006. 375-392. Malezya: University Malaya, 1427/2006.
Zaeter, Esma Abdurrahman - Nassâr, Nassâr Es’ad. “Davâbitu’t-tefsîr inde Andurrahman Hasan Habenneke el-Meydânî”. Mecelletu Câmiati’ş-Şârika li’l-ulûmi’ş-şer’iyye ve’l-kânûniyye 14/1 (2017): 213-238.
ez-Zebîdî, Kâsid Yâsir. “Menhecu’l-Celâleyn fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm”. Adâbu’r-Râfidîn 5 (1974): 125-150.
ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. el-Kâhire: Mektebetu vehbe, ts.
ez-Ziriklî, Hayreddin b. Mahmud b. Muhammed Ali b. Faris. el-A’lâm kâmûsu terâcimi eşheri’r-ricâli ve’n-nîsâi mine’l-arabî ve’l-musta’rabîn ve’l-musteşrikîn. Beyrût: Dâru’l-ilim li’l-mellayin, 2002.