Mekkî-Medenî Sûre Tespitinde Üslup ve Muhtevanın Önemi: İnsan Sûresi Örneği

Kur’ân belli bir zaman aralığında Hz. Peygamber’e vahyedilmiş, ilâhî iradenin beyâni bir müdahalesidir. Bu beyâni müdahale belli bir tarihsel vasatta, yirmi üç yıllık süre zarfında nas-olgu diyalektiği içerisinde teşekkül etmiştir. Kur’ân’ın teşekkül sürecini etkileyen birçok etken olmakla birlikte bu etkenlerden birisi şüphesiz Mekke’den Medine’ye hicrettir. Zira hicretle birlikte olgusal ve mekânsal bir değişiklik meydana gelmiş ve bu durum Kur’ân’ın üslup ve muhtevasına etki etmiştir. Kur’ân sûrelerinin Mekkî-Medenî olarak tasnif edilmesinde nakil, kıyas ve ictihat şeklinde farklı kriterler esas alınmıştır. Nakil rivayete dayalı bilgiyi, kıyas ve ictihat ise, üslup ve muhtevadan hareketle ulaşılan sonucu ifade eder. Bu bağlamda İnsan sûresi nakledilen birçok rivayette Medenî olarak değerlendirilmiş, diğer bir takım rivayetlerde ise, Mekkî olduğu ifade edilmiştir. Biz bu çalışmada her iki görüşe yer vermekle birlikte sûrenin üslup ve muhtevasından hareketle hangi döneme ait olduğunu tespit etmeye çalışacağız. Zira üslup ve muhteva sûrelerin dönemlerini belirlemede önemli esaslardan birisidir. Bu çerçevede İnsan sûresinin Mekkî olduğu kanaatine ulaştığımızı belirtmeliyiz.

Anahtar Kelimeler:

Kur'an, İnsan Suresi, Mekkî, Medenî, Üslup, Muhteva

The Significance of Content and Style in Determining Meccan-Medinan Sūrahs: The Case of Sūrah al-Insān

The Quran is a Bayānī intervention of the divine which will be revealed to the Prophet Mohammad (Pbuh) within a certain time range. This intervention, completed in 23 years, was formed by using text-phenomena dialectics. Without a doubt, the Hegira from Mecca to Medina is one of the key factors that has affected the formation of the Quran, for a significant shift emerged from this, which, in turn, altered the overall style and content of the Quran. Several criterion, like tradition, analogy, or Ijtihad, have been used in the classification of Sūrahs in the Quran as coming from Mecca and Medina. Tradition relies solely on transmission whereas analogy and Ijtihad refer to a judgement that is based on content and style. In this sense, Al-Insan has been considered as coming from Medina in some traditions and from Mecca in others. This study aims to examine this era through paying attention to the Quran’s style and content by analyzing contradictory traditions.

Keywords:

Quran, Surah al-Insan, Meccan, Madinah, Style,

PDF

___

Âlûsî, Şihâbuddîn Muhammed b. Abdullah. Rûhu'l-me‛ani fi tefsîri'l-Kur'ân. thk. Ali Abdulbâri Atıyye. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 1995.
Bâzergan, Mehdi. Kur’ân’ın Nüzûl Süreci. trc. Yasin Demirkıran-Mela Muhammed Feyzullah. Ankara: Fecr Yayınevi, 1998.
Beğavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‛ud. Me‛âlimu't-tenzîl fi tefsîri'l-Kur'ân. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâs, 1997.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. Delâilu'n-nübuvve. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 1988.
Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmu'l-Kur'âni'l-Hakîm. Fas: Dâru'l-beyzâ, 2008.
Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-Hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1965.
Duman, Mehmet Zeki. Beyanu'l-Hak Kur'an'ı Kerim'in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri. İstanbul: Hikmet Basın Yayınları, 2014.
Ebû Davûd es-Sicistânî, Süleymân b. Eşğas b. İshâk. Süneni Ebî Davûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetü'l-‛asriyye, ts.
Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru'l-muhîd fi't-tefsîr. thk. Sıtkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dârü'l-fikr, 1999.
Elik, Hasan. Kur'an'ın Korunmuşluğu Üzerine. İstanbul: İfav Yayınları, 2009.
eş-Şayi‛, Abdurrahman. el-Mekkî ve'l-Medenî fi'l-Kur'âni'l-Kerîm. Riyâd: Mektebetü'l-melik, 1997.
Gözeler, Esra. Kur'an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: Kur'an Araştırmaları Merkezi, 2016.
Hafâcî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed. Hâşiyetü'ş-şihâb ‛ala tefsîri'l-Beydâvî. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
Hâşimî, Seyyid Ahmed. Cevâhiru'l-belâğa. Beyrut: el-Mektebetü'l-‛asrıyye, ts.
İbn Âdil, Ebû Hafs Sırâcuddîn el-Hanbelî. el-Lubâb fi ‛ulûmi'l-Kitab. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 1998.
İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir et-Tûnusî. et-Tahrîr ve'tenvîr. Tûnus: ed-Dâru't'Tûnusiyye, 1984.
İbn Durays, Ebû Abdillah Muhammed b. Eyyûb. Fezâilu'l-Kur'ân. thk. Ğazve Bedir. Şam: Darü'l-fikr, 1987.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-Kâfi'ş-şâfi fi tahrîci'l-ehâdîsi'l-Keşşâf. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-ilmiyye, 1995.
İbnü'l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu'l-Ferac. Kitabu'l-mevzû‛at. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü's-selefiyye, 1966.
—. Zâdu'l-mesîr fi ilmi't-tefsir. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-Arabiyye, 2001.
İslamoğlu, Mustafa. Kur’an Sûrelerinin Kimliği. İstanbul: Akabe Vakfı Yayınları, 2011.
Kâsım, Muhammed Ahmed. Ulûmu'l-belâğa. Lübnan: el-Müessesetü'l-hadîse, 2003.
Kur’ân-ı Kerîm
Kurtubî, Şemsuddîn Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‛ li ahkâmi'l-Kur'an. thk. Ahmed el-Berdûnî. Kâhire: Dâru'l-Kutubi'l-Mısrıyye, 1964.
Mukâtil b. Süleyman, Ebu'l-Hasen. Tefsîru Mukâtil İbn Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâs, 2002.
Nöldeke, Theoder. Geschichte des Qorans . Leibzing: Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, 1909.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu'l-ğayb. Beyrut: Dâru ihyâi't-türasi'l-Arabî, 1999.
Sa‛lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve'l-beyân an tefsîri'l-Kur'ân. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabiyye, 2001.
Suyutî, Celâluddîn Abdurrahman Ebû Bekr. el-İtkân fi ‛ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim. Mısır: el-Heyetü'l-Mısrıyye, 1974.
Şühbe, Muhammed Ebû. el-Medhâl li dirâseti'l-Kur'âni'l-Kerîm. Kâhire: Mektebetü's-sünne, 2003.
Tabâtabâî, Muhammed Seyyid Hüseyin. el-Mîzân fi tefsîri'l-Kur'ân. Beyrut: Müessesetü'l-a‛la, 1997.
Taberî, Muhammed b. Cerîr Ebû Ca‘fer. Câmiu'l-beyân fi te'vîli'l-Kur'ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2000.
Tabersî, Emînu'l-İslâm Ebû Ali b. Hasen. Mecmau'l-beyân fi tefsîri'l-Kur'ân. Beyrut: Dâru'l-Mürtezâ, 2006.
Tûsî, Ebu Ca'fer Muhammed b. Hasen. et-Tibyân fi tefsîri'l-Kur'ân. Beyrut: Dâru ihyai't-türâsi'l-Arabiyye, ts.
Weil, Gustav. Historisch-Kritiscche Einleitung in Den Koran. Bielefeld: Velhagen und Klasing, 1844.
Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr. el-Keşşâf an hakâikı ğavâmızı't-tenzîl. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-Arabiyye, 1988.
Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn. el-Burhân fi ‛ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebu'l-Fedl İbrahim. Beyrut: Dâru'l-ma‛rife, 1957.
Zerzûr, ‛Adnân Muhammed. ‛Ulûmu'l-Kur'an. Dımeşk: el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 1981.
Zeylaî, Cemâluddîn Ebû Muhammed b. Yûsuf. Tahrîcu'l-ehâdîs ve'l-âsâri'l-vâkı‛ati fi tefsîri'l-Keşşâf. thk. Abdullah b. Abdurrahman es-Sa‛d. Riyâd: Dâru İbn Huzeyme, 1994.