İslam Reddiye Geleneği ve Taşköprizâde Ahmed B. Mustafa’nın (968/1561) Risâle Fî’r-Redd Ale’l-Yehûd Adlı Risâlesi Üzerine Bir Araştırma

İslam dışı dinlere yönelik Müslüman reddiye geleneği ilk ürünlerini dokuzuncu yüzyıldan itibaren vermeye başlamıştır. Bugün de aktif bir şekilde varlığını devam ettirmektedir. Kendilerine karşı reddiye kaleme alınan ana dinlerden biri Yahudiliktir (diğeri de Hıristiyanlıktır). Kur`an`la başlatılan bu Yahudi eleştirisi, Hıristiyanlık eleştirisinde olduğu gibi zamanla belli konular etrafında dönen bir edebi bir tarz halini aldı. Osmanlı döneminde de bu belirlenmiş bu konular etrafındaki gelenek canlılığını korumuştur. Taşköprizâde kaleme aldığı Risâle fî`r-red ʿale`l-yehûdadlı eseriyle söz konusu geleneği devam ettirenlerden biridir. Risâle, dört bölümden oluşmaktadır. Yahudiliğin ebedi bir din olmadığını, Hz. Peygamberin onların kitaplarında müjdelendiği, Tevrat`ta tahrifin vukuu bulduğu ve Yahudilerin peygamberlerine isnat ettikleri suçlar konularını ele almaktadır. Çalışmada Risâlenin nüshaları, ele alındığı tarihsel bağlam, yararlandığı kaynaklar ele alınacak, ayrıca metnin tahkikli neşri ve çevirisine de yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Taşköprizâde, Osmanlı Yahudileri, Osmanlı reddiyeleri, Taḥrîf, Nesh, Tebşîr

Islamic Tradition of Refutation and Tâaşköprizāde’s Risāle Fî’r-Redd Ale’l-Yehûd

The tradition of Muslim refutation of non-Islamic religions began to produce its first products in the 9th century and continues its active existence today. One of the major religions to which refutations were written is Judaism (the other is Christianity). This criticism of Judaism that initiated with the Qur’an became a literary style that revolves around certain topics, as in the critiques of Christianity. During the Ottoman period, this tradition maintained its vitality regarding these determined issues. Tashköprīzāde continued this tradition with his work, namely Risālah fī`r-rad ʿala`l-Yahūd. The Risālah comprises four parts and proposes that Judaism is not an eternal religion, Muhammad was heralded in their scriptures, the Torah was corrupted, and the crimes were those that Jews attributed to their prophets. In the study, the copies of the Risāla, the historical context in which it was written, the sources it used, the edited publication, and the translation of the text are discussed.

Keywords:

Tashköprīzāde, Ottoman Jews, Ottoman refutations, alteration (taḥrīf), proclamation (tabshīrāt), abrogation (nasḫ),

PDF

___

Adang, Camilla, “Guided to Islam by the Torah: The Risāla al-hādiya by ‘Abd al-Salām al-Muhtadī al-Muhammadī”. Camilla Adang-Sabine Schmidtke (ed.). Contacts and Controversies between Muslims, Jews and Christians in the Ottoman Empire and Pre-Modern Iran. Orient Institute İstanbul: Würzberg 2016, 57-72.
Adang, Camilla. “A Polemic Against Judaism By A Convert to Islam From The Ottoman Period: Risālat Ilzām Al-Yahūd Fī Mā Za‘amū Fī`t-Tewrāt Min Qıbal ‘Ilm Al-Kalām”. Journal Asiatique 297/1 (2009), 131-151.
Adang, Camilla. Muslim Writers on Judaism and The Hebrew Bible. Leiden-New York-Köln: E. J. Brill, 1996.
Adang, Camilla&Schmidtke, Sabine (ed.). Contacts and Controversies between Muslims, Jews and Christians in the Ottoman Empire and Pre-Modern Iran. Orient Institute İstanbul: Würzberg 2016.
Ağlar, Şaban. Jewish Converts Refute Judaism: Conversion And Religious Polemics, in The Late Fifteenth-Century Ottoman Empire. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017).
Aydın, Fuat, “Konjonktürün Ürettiği, Yahudi Karşıtı Bir On Altıncı Yüzyıl Reddiyesi: Kitâbu Keşfu’l-esrâr fî ilzâmi’l-Yehûd ve’l-ahbâr”, Osmanlıda Felsefe, Tasavvuf ve Bilim, 197-245. İstanbul: Mahya Yayınları 2017.
Aydın, Fuat, Öznurhan, Halim, “Bir Nev-Müslimin Yahudilik Reddiyesi: Risâletü’l-İlzâmi’l -Yehûd Fî Mâ Zeamû Fî’t-Tevrât Min Kıbel ‘İlmi’l-Kelâm”. darülfünun ilahiyat 30 (2) 457-498.
Aydın, Mahmut-Asım. Duran, Kur`an ve Hıristiyanlar. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2019.
Aydın, Mehmet. Müslümanların Hıristiyanlara Yazdıkları Reddiyeler ve Tartışma Konuları. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1989.
Ayğan, Fadil. Son Peygamberi Müjdelemek, (Beşâirü`n-nübüvve). İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
Azami, Muhammed Mustafa. Dirâsâtün fi’l-hadîsi`n-nebevî ve târih-i tedvînihi. Yy: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1980/1400.
Baer, Yitzhak. “Introduction”. A History of the Jews in Christian Spain. I: 22-28. Philadelphia: The Jewish Publication Society of America, 1978.
Bellamy, James A.. “Textual Criticism”. Encyclopedia of the Quran, 5:50. Leiden-Baston: E. J. Brill, 2006.
Braude, Benjamin & Lewis, Bernard. “Osmanlı Devleti İçindeki Hıristiyanlar ve Yahudiler”, çev. Halil Erdemir-Hatice Erdemir. Akademik Araştırmalar Dergisi, 2000: 169-216.
Cheikho, Lous, “el-Muḥāverütü`d-dîniyye elleti cerat beyne`l-mehdî emîrü`l-mü`minîn ve Ṭîmāteus el-Cāsiliḳ el-Paṭrîk en-Nestûrî fi`l-karni`s-sāmin baʿde`l-mesîḥ”, al-Machriq XIX (1921), 359-374.
Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve ‘Reddiyeler’ Bağlamında İslam-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”. Dîvân, Disiplinlerarası Çalışmaları Dergisi 2, 1996: 1-94.
Dağhan, Hatice. Abdülhak el-İslâmî'nin el-Husâmu'l-Memdûd fi'r-redd ale'l-yehûd isimli reddiyesinin analizi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
el-Behiy, Muhammed, İslam Düşüncesinin İlahi Yönü, Türkçeleştiren Sabri Hizmetli.Ankara, Fecr Yayınevi, 1992.
el-Mağribi, Samuel Yahya. Bir Rüyanın İzinde, Yahudi Bilgin Samuel`in Müslüman Oluşu ve Yahudilik Eleştirisi. Çeviren Osman Cilacı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
en-Nedîm, Muhammed b. İshâk. el-Fihrist, İlk Dönem İslam Kültür Atlası. Çevirenler Mehmet Yolcu vd., İstanbul: Çıra Yayınları, 2017.
et-Taberî, Ali Rabben. er-Dîn ve’d-dvle fî isbati’nübüvve muhammed aleyhisselâm/Hz. Muhammed’in (Yahudi ve Hıristiyan Kutsal Kitaplarındaki) Peygamberliğinin Delilleri. çev. Fuat Aydın. Ensar Neşriyat, İstanbul 2012.
et-Tercümân, Abdullah. Tuhfetü’l-erîb fî redid alâ ehl-i salîb/Türkçesi için bk. Hıristiyanlığa Reddiye, Tuhfetü’lerîb fî’r-reddi alâ ehli’s-salîb. Mütercimi Hacı Mehmed Zihni Efendi, Bedir Yayınları, İstanbul 1990.
Fayda, Mustafa. “Hz. Muhammed’in Necranlı Hıristiyanlarla Görüşmesi ve Mübâhele”. İlahiyat Fakültesi-İslâmî İlimler Enstitüsü Dergisi II, 1975, 143-149.
Gimaret, D. “Radd”, EI . 362-363, Koninklijke; Brill NV Leiden, 1999..
Göreğen. Mustafa. Müslüman-Yahudi Polemikleri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
Hackenburg, Clint. An Arabic-to-English Translation of Religious Debate between the Nestorian Patriarch Timothy I and the ʿAbbasid Caliph al-Mahdî. The Ohio State University, Yüksek Lisans Tezi 2009.
Hamidullah. Muhammed. İslam Peygamberi. trc. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınları, 1980).
İbn Nedim. el-Fihrist, İslam Kültür Tarihi Atlası. Çevirenler Mehmet Yolcu vd. İstanbul: Çıta Yayınları 2017.
İbn Nedim. Fihrist, Roza Tajdudi (Tehran: Marvi Offset Printing, 1971).
İbrahim M. Ebû Rabiʿ. “Ezra”. Encyclopedia of the Quran. 2:156. Leiden-Baston: E. J. Brill, 2006.
İpşirli, Mehmet&Demir, Ziya. “Sa’dî Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/404. Ankara: TDV Yayınları.
Karlıga, Bekir, “Karşı Karşıya İki Dünya”, Yedi İklim, VI/49 (Nisan 1994), 26-55
Lewis, Bernard. İslam Dünyasında Yahudiler. trc. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İmge Yayınları, 1996.
Meral, Yasin. “Yahudi-Hıristiyan-Müslüman Reddiye Geleneği”. Dinlerarası İlişkiler, ed. Ali İsra Güngör. 161-179. Ankara: Grafik Yayınları, 2017.
Mingana, Alphonsa. The Apology of Timothy the Patriarch before the Caliph Mahdi. Gorgias Press: 2009.
Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları, Medeniyet Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Öztürk, Mustafa. “Uzeyr Allah’ın Oğludur” İddiasına Dair Bir İnceleme”. Akademik Araştırmalar Dergisi = Journal of Academic Studies, IV/16, (2003),157-174.
Perlmann, Moshe. “The Medieval Polemics between Islam and Judaism”, Religion in a Religious Age. Ed. S. D. Goitein. 103-138. Cambridge: Massacshussett Association for Jewish Studies, 1974.
Pfeiffer, Judith, “Confessional polarization in the 17th century Ottoman Empire and Yūsuf İbn Ebī ‘Abdü’d-Deyyān’s Keşfü’l-esrār fī ilzāmi’l-Yehūd ve’l-ahbār”. Ed. Camilla Adang-Sabine Schmidtke. Contacts and Controversies between Muslims, Jews and Christians in the Ottoman Empire and Pre-Modern Iran. 15-56. Orient Institu İstanbul: Würzberg 2016.
Rashid, Rushdi et Jolivet, Jean. “Temoignage de Yahya b. `Adi: Objections d`Al-Kindī Contre la Trinite”. Oeuvres philosophiques et scientifiques d'Al-Kindī: Métaphysique et Cosmologie. 119-128. Leiden-Boston-Köln: E. J. Brill, 1998.
Rifaî, Ahmed Ferîd. Asru’l-Memûn. Kahire: Matubat-u Dâr’l-kütübi’l-Mısriyye, 1928/1346.
Schadler, Peter. John of Damascus and Islam, Christian Heresiology and the Intellectual Background to Earliest Christian Muslim Relations,. Leiden: E. J. Brill, 2018.
Schimidtke, Sabina&Adang Camilla. “Ahmad b. Mustafa Tashkubrizade's (d. 968/1561) polemical tract against Judaism”. al-Qanṭara 29/1 (June 2008), 79-113
Schirrmacher, Christine. “Yüksek Eleştirinin On Dokuzuncu Yüzyıl Müslüman Savunmalarındaki Etkisi”. Ed. Jacque Waardenburg. Müslümanların Diğer Dinlere Bakışı. 599-618. çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1099.
Sezgin, Fuat. Geschichte des arabischen Schrifttums. 1/903-4; 8/369; 9/378-9. Leiden: Brill, 1967-2015.
Show, Stanford. “Osmanlı İmparatorluğunda Yahudi Milleti”. Osmanlı Toplum. ed. Güler Eren 4/307, 312-315. İstanbul: 2000.
Smauel b. Yahya b. Abbas el-Mağribi. Bezlü’l-Mechûd fî İfhamu’l-Yahûd, Dimaşk: Dâru’l-kalem, 1989.
Taşköprülüzâde. Osmanlı Bilginleri. Çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
Thomson, Ahmad and Ata’ur-Rahim. Muhammad, Islam in Andalus. London:Ta-Ha Publishers 1996.
Tijana Krstic. Osmanlı Dünyasında İhtida Anlatıları. Çev. Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Kitapevi yayınları, 2015.
Timothy I, “Timothhy`s Apology for Christianity”, translated and annotated by Alphonsa Mingana, Bulletin of the John Rylands Library, voleme 12 (1928), 137-298.
Uğur, Ali. Taşköprî-zâde Ahmed İsâmeddin Ebû'l-Hayr Efendi: (hayatı, şahsiyeti, eserleri ve ilmi görüşleri). Erzurum Atatürk Üniversitesi, Doçentlik Tezi, 1980.
Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
Wolfson, H. Austryn. Kelam Felsefesine Giriş. Çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitapevi, 1996.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Taşköprizâde Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/151-152. Ankara, TDV Yayınları.