OSMANLININ SON DÖNEMLERİNDE KORUNMAYA MUHTAÇ ÇOCUKLAR İÇİN KURULAN SOSYAL HİZMET KURULUŞLARI

Savaş, hastalık, kıtlık, göç ve afetlerin en çok etkilediği kesim şüphesiz çocuklar ve kadınlardır. Çocuklara yönelik sosyal hizmet kuruluşları özellikle Osmanlının son dönemlerinde oldukça artmaktadır. Bunda etkili olan unsur reformların yanı sıra savaşların getirdiği yıkıcı tesirlerdir. Bu çalışmanın amacı Osmanlının son dönemlerinde kimsesiz çocuklara yönelik sosyal hizmet kuruluşların oluşumunu sağlayan temel etkenlerin neler olduğunu anlamak, bu kuruluşları genel hatları ile tanımak ve bunların sosyal hizmetlere yönelik işlevlerini incelemektir. Bu kuruluşların oluşmasında Osmanlının son dönemlerde yaptığı savaşlarda toprak kaybetmesi buna bağlı olarak büyük göç dalgalarının yaşanması, Tanzimat’la hızlanan reform ve modernleşme arzularının askeri, ekonomik ve eğitim kurumlarına yansıması, yine savaşlar sonucunda şehit çocuklarının sahipsiz kalmaması, onlara sahip çıkılması inancı etkili olmuştur. Bu amaçla tesis edilen vakıflar genel anlamda sosyal hizmet kuruluşlarının nüvesini oluştururken, ıslahhaneler, dârülaceze, darüşşafaka, dârülhayr-i âli, dârüleytâm, himaye-i etfal cemiyeti gibi kuruluşlar tamamen kimsesiz çocukların bakımı, eğitimi ve meslek edinmesine yönelik faaliyette bulunan sosyal hizmet kuruluşlarıdır

Social Services Established For Children In Need Of Protection In The Late Period Of The Ottoman Empire

Women and children are the most vulnerable groups affected by wars, diseases, famines, migration and disasters. The number of Social service institutions for children increased especially in the last period of the Ottoman Empire. The main reason for such an increase is reforms implemented by government and destructive consequences caused by wars. The study is to analyze the basic factors, which have caused growing number of social care organizations for orphans in the late period of the Ottoman Empire. To give general information about these institutions and their functions are another objectives of this article. The factors leading the formations of social service institutions can be regarded as the land loss of the Ottoman Empire in the last period, great migrations resulting from lost wars, the reflection of reform efforts and modernization movements, increased in an era of Tanzimat, on military, economic and educational institutions and the need for the protection of children of martries. For these purposes, religious foundations as a core social service institution established and other institutions like ıslahhane, darülaceze, darüşşafaka, darülhayr-i ali, darüleytam, community of himaye-i etfal emerged for the care and training of ophaned children.

___

AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.

AKKAYA, Yüksel, “Sosyal Güvenlik Tarihi Üzerine Notlar”, Toplum ve Hekim, 2000; 15: 2-90.

AKYÜZ, E., “Cumhuriyet Dönemi’nde Çocuk Hakkındaki Gelişmeler,” 2.Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi, B. Onur (der.), ÇOKAUM Yayınları, Ankara, 1999.

AKYÜZ, Y., Başlangıçtan 2001’e Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yay.,8. Baskı, İstanbul, 2001.

ALBAYRAK, Hasan, “Himaye-i Etfal Cemiyeti”, Tarih ve Toplum, Sayı: 52, Nisan 1988, ss. 31-33.

AYHAN Halis - MAVİŞ Hakkı, “Darüşşafaka”, DİA, Cilt: 9, İstanbul, 1994.

BERKİ, A. Himmet, Hukuki ve İçtimai Bakımından Vakıf, Vakıflar Dergisi, Sayı: V, Ankara, 1969, ss. 9-13.

BEŞER, Faruk, İslam’da Sosyal Güvenlik, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Ankara, 1987.

BEYAZIT, Yusuf, “2008 Vakıf Medeniyeti ve Su Yılı”, Somuncu Baba Dergisi, Yıl:14, Sayı: 9, Mayıs 2008, ss. 13-17.

BİLTON, Tony - Bonnett, Kevin – Pip, Jones, - Lawson, Tony, - Skinner, David- Stanworth, Michelle-Webster, Andrew, Editör: Bülent Özçelik, Sosyoloji, 2. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2009.

CANAN, İbrahim, “Vakıfların Çocuğun Korunmasına Yönelik Fonksiyonel Yapıları”, Aile ve Toplum, Sayı: 2, Cilt: 1 Yıl, 1, Haziran 1991, ss. 56-62.

ÇANLI, Mehmet, “Eytam İdaresi ve Sandıkları (1851-1926)”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay. Ankara, 2002, Cilt: 14, ss. 57-69.

DÖLEN, Emre, “Sanayi Mektebi” İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul, 1994.

ELMACI, Davut, Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarının Yerinden Yönetim Birimlerine Devrine İlişkin Çalışanların Görüşleri, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.

ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi, Cilt: 3-4, İstanbul, 1977.

EŞ, Mecit, Tarihsel Bir Bakışla Klasik Osmanlı Maliyesi, Eskişehir, 1991.

GÜNDÜZ, Şükrü, “Darüşşafaka Bağışçı Siteleri Bakım Evi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi”, Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, 2006; 52, www. Ftrdergisi . com/tr/makale/1359/138/Tam-Metin.

GÜVERCİN, Cemal Hüseyin, “Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Tarihçesi”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt: 57, Sayı: 2, 2004, s. 89-95.

http://www.hordenet.org/ goldenhorde/ great_ yasa.htm.

http://www.shcek.gov.tr/himaye-i-etfal-cemiyetinin-kurulusu-(istanbul.aspx).

IŞIK, Esra, Kent Yoksulluğu, Sokak Çocukları ve Suç, Dumlupınar Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2007.

IŞIK, Hayriye, “Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum Yaşamındaki Rolü”, Akademik Bakış, Sayı: 16, Nisan, 2009, ss. 1-10.

KARATAY, Abdullah, Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin Politikanın Oluşumu, Mar. Ünv. Sosyal Bil. Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2007.

KAZICI, Ziya, İslam Müesseseleri Tarihi, Kayıhan Yay., İstanbul, 1991.

NUHOĞLU, Hidayet Y., “Darülaceze”, DİA, Cilt: 8, İstanbul 1993.

NUHOĞLU, Hidayet Y., “Dârüleytâm”, DİA, Cilt: 8, İstanbul,1993.

OKUR, Yasemin, Darüleytamlar, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 1986.

ORTAYLI, İlber,Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yay., İstanbul, 2006.

ÖZBEK, Nadir, “II. Abdülhamit ve Kimsesiz Çocuklar Darülhayr-ı Âli”, Tarih ve Toplum, Şubat 1999, Sayı: 82, s.11-20.

ÖZBEK, Nadir, “Vakıf Tarihi Çalışmaları Üzerine Notlar,” Tarih ve Toplum, No: 187, Temmuz 1999, ss. 60-62.

ÖZBEK, Nadir, “Osmanlıdan Günümüze Türkiye’de Sosyal Devlet”, Toplum ve Bilim, 2002, Sayı: 92, ss. 7-33.

ÖZDEMİR, İsmail Mansur, Küreselleşme Sürecinde, Türkiye’de Sosyal Devlet ve Sosyal Hizmetler, Selçuk Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2008.

ÖZKAN, Salih, “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:19, 2006, ss. 211-219.

ÖZTÜRK, Cemil, “Osmanlıda Bir Mesleki Eğitim ve Çocuk Esirgeme Kurumu: Darülhayr-ı Âli”, Milli Eğitim, Sayı: 143, 1999, ss. 76-84.

ÖZTÜRK, Faruk - GÜLER Öztürk Duygu S., “Okul Öncesi Eğitimde Çocuk Gelişimi ve Psikolojisi Dersine Yönelik İlk Çalışmalar”, Elementary Education Online, 6(1), 144-153, 2007.

ÖZTÜRK, Nazif, “Aile Vakıfları”, Türk Aile Ansiklopedisi, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara, 1991, Cilt: 3, s. 1035-1036.

ÖZTÜRK, Nazif, “Türk Toplumunda Koruyucu Aile Sistemi”, 1. Aile Şurası Bildirileri, 1990, ss. 297-302.

ÖZTÜRK, Nazif, “Vakıflar Eliyle Aileye Götürülen Hizmetler”, Aile ve Toplum, Sayı: 3, Cilt: 1, Yıl. 3, Eylül Aralık 1993.

ÖZTÜRK, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.

SAĞLAM, Hadi, “İslâm Hukuk Tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumları ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teknikleri”, www.e-akademi.org/ incele.asp?konu... kimlik...url.../hsaglam-2.htm.

SAKAOĞLU, Necdet, “Darülhayr-ı Ali”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 2, İstanbul, 1994.

SALİM, Muammer, Geçmişten Günümüze Türkiye’de Çocuk Koruma Politikaları Ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Süleyman Demirel Ünv. Sosyal Bilimle Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2011.

SARIKAYA, Makbule, “Savaş Yıllarında Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin Çocuk Misafirhanesi ve Çocuklar", Atatürk Üniversitesi, Atatürk Dergisi, III/3, Ocak, ss. 193-203, Erzurum. http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/ad/article/download/1074/1071.

Sosyal Hizmet Terminolojisi, “Sosyal Hizmetler”, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü.

Sosyal Hizmetler Rehber Kitapçığı, “Sosyal Hizmetlerin Tarihsel Gelişimi”, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurulu Genel Müdürlüğü.

ŞEKER, Aziz, Sosyal Hizmete Giriş, Editör: İlhan Tobanbay, Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2533, Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 1504, Eskişehir, 2012.

ŞEKER, Mehmet, “İslam Medeniyetinde Sosyal Dayanışma ve Vakıflar”, İslam Kurumları ve Medeniyeti, Anadolu Ünv. Yay., Eskişehir, 2010, ss.117-134.

ŞEKER, Mehmet, İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri, DİB. Ankara. 1987.

ŞENOCAK, Hasan, “Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi Süreç Işığında Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 2009; 56:409-468.

UYANIK, Ercan, “Bir Osmanlı Sosyal Kalkınma Projesi Olarak Islahaneler”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt: 13, Sayı: 4, 2004, ss. 59-83.

ÜLKEN, H. Ziya, “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıflar Dergisi, Ankara, 1971, Cilt: IX, ss. 13-37.

www.darussafaka.org/

YAZGAN, Turan, Görüşler,Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul, 1977. YAZICI, Nesimi, “Osmanlılarda Yetimlerin Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 48, Sayı: 1, 2007, ss. 1-46. Korunması Üzerine Bazı

YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “ Vakıf Müessesinin XVIII. Asırda Kültür Üzerindeki Etkileri”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi(1071-1920).Yay. Osman Okyar-Halil İnancık, Ankara, 1980, ss.157-161.

YILDIRIM Nuran, İstanbul Darülaceze Müessesesi Tarihi, Darülaceze Vakfı, İstanbul, 1996.

YILDIZ, Hatip, “II. Abdülhamid Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Açılan Yetimhaneler ve Vali Mehmed Halid Bey’in Vilayette Misyonerliği Önleme Çabaları”, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 2010, ss. 103-118

YÜKSEL, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585- 1683), Sivas, 1998.