Osmanlı Vergi Sisteminde Reform ve Temettü’ Vergisi

Osmanlı vergi sistemi, Tanzîmâtdöneminde reformların yoğunlaştığı başlıca alanlardan biri olmuştur. Reformlar Osmanlı kamu maliyesinde modern bir mali yapının doğmasına neden olmuştur. Mali sistemin yenilenmesiyle yeni gelir kaynakları oluşturulmuş, devlet gelirleri arttırılmış ve gelirlerin büyük bölümü denetim altına alınmıştır. Tanzîmâtdöneminde tüccar ve esnafın yıllık kazançları dikkate alınarak temettü’ vergisi konmuştur. Bu vergi Kazanç Vergisi Kanunu’na kadar temettü’vergisi adı altında tahsil edilmiştir. Bu çalışmada, Tanzîmâtdöneminde Osmanlı vergi sisteminde yapılan reformlar çerçevesinde temettü’vergisi incelenmektedir.

Ottoman tax system was one of the main fields in the Tanzîmât Reform Era when reforms grew. Reforms resulted in the birth of a modern financial structure within the body of public finance of the Ottoman. With the renewal of the financial system, new sources were created, state incomes were increased and a substantial part of incomes were regulated. Temettu‟ tax was put considering the annual earnings of the tradesman and the craftsman in the Tanzîmât reform era. This tax was collected under the name of temettu‟ tax until the Law of Profit Tax. This study examines temettu‟ tax within the framework of the reforms made in the Ottoman tax system in the Tanzîmât reform era.

___

AKDAĞ, Mustafa (1955), “Osmanlı Müesseseleri Hakkında Notlar”, AÜDTCF Dergisi XIII (1–2) : 2.

______________, (1949), “Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye‟nin İktisadi Vaziyeti”, Belleten, Cilt: XIII, No: 51, s.497–571

AKGÜNDÜZ, Ahmed (2001), İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Birinci Cild: Kamu Hukuku, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul.

ALTUNDAĞ, ġinasi (1947), “Osmanlı İmparatorluğu‟nun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma”, AÜDTCFD, c.V, Sa.2, Ankara.

BARKAN, Ömer Lütfi (2000), Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Tetkikler-Makaleler, Cilt:1, İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayını No: 4214, İktisat Fakültesi Yayını No:565, Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Merkezi Yayını No:3, Yayına Haz: Hüseyin Özdeğer, İstanbul.

BDAGM (2000), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No:42, İkinci Baskı, İstanbul.

BLAISDEL, Donald C. (1940), Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa Mali Kontrolü, Çev: Hazım Atıf Kuyucak, Arkadaş Matbaası, İstanbul.

ÇAĞATAY, Neşet (1947), “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan Alınan Vergiler ve Resimler”, AÜDTCFD, C.V/5, Ankara, s.483–511

ÇAKIR, Coşkun (2001), “Tanzimat Dönemi Vergi Uygulamalarında Karşılaşılan Güçlükler ve „Vergi İhtilalleri‟”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt:52, Sayı:1, İstanbul, s.71–95

GENÇ, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.

GÖKBİLGİN, Tayyib (1967),“Tanzimat Hareketinin Osmanlı Müesseselerine ve Teşkilatına Etkileri”, Belleten, Cilt: XXXI, No:121, s.93–111

GÜRAN, Tevfik (1998), “Tanzîmât Dönemi Osmanlı Maliyesi”, İÜİF Mecmuası Yıl Özel Sayısı, C. 49, İstanbul.

______________, (2003), Osmanlı Mali İstatistikler Bütçeler 1841–1918, DİE Yayını, Tarihi İstatistikler Dizisi, C.7, Ankara.

KAZICI, Ziya (2005), Osmanlı’da Vergi Sistemi, Bilge Yayınları, İstanbul.

KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004), Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, 2. Baskı, Akçağ Yayını, Ankara.

ÖNER, Erdoğan (2005), Osmanlıİmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, TC Maliye Bakanlığı APKKB Yayını No:2005/369, 2. Baskı, Ankara.

PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt: III, MEB Yayınları, İstanbul.

PAMUK, ġevket  KARAMAN, Kıvanç, (2009), “Osmanlı Bütçeleri ve Mali Yapının Evrimi: Avrupa Devletleriyle Bir Karşılaştırma, 1500–1914”, Toplumsal Tarih, No. 191, Kasım 2009, s. 26–33.

QUATAERT, Donald (2006), Tanzimat Döneminde Ekonominin

Temel Problemleri, (Çev. FatmaAcun), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Edt. Halil İnalcık,Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: 447–455. SAYIN, Abdurrahman Vefik (1999), Tekâlif Kavaidi, T.C. MBAPKKB Yayını No:1999/352, Ankara.

Süleyman Sûdî, (1996), Defter-i Muktesid Osmanlı Vergi Düzeni, Yay. Hz. Mehmet Ali Ünal, Isparta.

ġENER, Abdüllatif (2007), Sona Doğru Osmanlı, Birleşik Kitabevi, Ankara.

TCMB (2000), İhsaiyat-ı Mâliyye (Maliye İstatistikleri) 1885–1909, Maliye Bakanlığı APKKB Yayını No: 20007357, Ankara.