FAKİR BAYKURT’UN KÖY ROMANLARINDA LAKAPLAR

Öz Lakaplar sosyal hayatın bir gerçeğidir. Ad bilimi ve halk bilimi gibi farklı bilim dallarıyla ilişkili olan lakaplar konusunda köy, ilçe ve şehirlerde derleme çalışmaları yapılmaktadır. Kaynak şahıslardan yararlanılarak yapılan derleme çalışmalarında farklı nitelikte çok sayıda lakap tespit edilmektedir. Çalışmalardan çıkan ortak sonuca göre lakaplar, kişilerin fiziksel ve psikolojik özelliklerine göre; unvan ve akrabalık ilişkilerine göre; inanç ve soylarına göre verilmektedir. Sahada yapılan lakap çalışmalarının hikâye edici metinler üzerinde de yapılması mümkündür. Bu araştırma, mümkün olan bu tür bir incelemeyi örneklendirmeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın evrenini hikâye edici metinler oluşturmaktadır. Örneklem ise Fakir Baykurt’un beş köy romanıdır. Romanlar yazarın dokuz romanı arasından basit seçkisiz örnekleme tekniğiyle seçilmiştir. Araştırma kapsamında incelenen romanlar şunlardır: Irazca’nın Dirliği, Kaplumbağalar, Köygöçüren, Onuncu Köy ve Tırpan. Araştırmada nitel inceleme metodu uygulanmıştır. Araştırma sonucuna göre romanlarda tespit edilen lakaplar, sahada tespit edilen lakaplarla benzer özellikler göstermektedir. Bu sonuç, lakap çalışmalarının hikâye edici metinler üzerinde yapılabileceğini göstermektedir. Romanlarda lakaplar genellikle kişileri kolay yoldan tarif etmek ve kişilerin isimlerini benzer isimlerden ayırt etmek için kullanılmaktadır. Çalışmada kahramanların çoğunluğunun unvan ve akrabalık ilişkilerine göre isimlendirildiği tespit edilmiştir. Türk edebiyatında lakap ilişkisiyle incelenebilecek çok sayıda hikâye edici metin bulunmaktadır. Bu metinlerin lakap ilişkisiyle incelenmesi Türk kültürünü farklı yönleriyle tanıma açısından yararlı sonuçlar verecektir.
Anahtar Kelimeler:

Lakap, Ad Bilimi

___

ACIPAYAMLI, Orhan. “Türk Kültüründe Ad Koyma Folklorunun Morfolojik ve Fonksiyonel Yönlerden İncelenmesi.” IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1992, II. ss. 1-14.

AKALIN, Şükrü Haluk. vd., Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 2011.

AKÇAM, Zeki “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Şer’iyle Sicillerinde Lakap ve Unvanlar.” Türkbilig. 29. 195. 2015, ss. 191-208.

AKDAĞ, Ömer. “Çeşmelisebil’de Lakaplar ve 1934 Lakap Kanunu.” Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu. 2014. 24-26 Ekim Bildiri Kitabı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Konya 2015, 8. ss. 725-734.

AKSAN, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dil Bilim. TDK Yay., Ankara 2007.

AKSU, Ali “Asr-ı Saadet ve Emeviler Döneminde Lakap Takma ve Halifelerin Lakapları.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. V. 2. 2001, ss. 229-248.

AKPINAR, Esra vd., Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi I. Yapı Kredi Yay., İstanbul 2001.

ATLI, Sagıp. “Manisa’nın Demirci İlçesindeki Lakaplar Üzerine Bir İnceleme.” Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41.1. 2017, ss. 101-137.

ATSIZ, Bedriye Lakaplar. Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergisi. 11.1984, ss. 26-28.

BAYKURT, Fakir. Irazca’nın Dirliği. Remzi Kitabevi, İstanbul 1993a.

BAYKURT, Fakir. Kaplumbağalar. Remzi Kitabevi, İstanbul 1993b.

BAYKURT, Fakir. Köygöçüren. Remzi Kitabevi, İstanbul 1993c.

BAYKURT, Fakir. Benli Yazılar. Papirüs Yay., İstanbul 1998.

BAYKURT, Fakir. Özyaşam 4, Köse Bucak Anadolu. Papirüs Yay., İstanbul 2000.

BAYKURT, Fakir. Özyaşam 8, Dost Yüzleri. Papirüs Yay., İstanbul 2002.

BAYKURT, Fakir. Tırpan. Literatür Yay., İstanbul 2007.

BAYKURT, Fakir. Onuncu Köy. Litaretür Yay., İstanbul 2018.

BOZKURT, Nebi. “Lakaplar.” Diyanet İslam Ansiklopedisi. C.27. 65-67. Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2003.

BOYRAZ, Şeref “Bir Yöre Örneğinden Hareketle Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği.” Türklük Bilimi Araştırmaları. VII. 1998, ss. 107-138.

ÇAĞLAYAN, Ercan. “Köy Enstitüleri’nin Açılması ve Dicle Köy Enstitüsü.” Turkish Studies, 9/1 Winter. 2014, ss. 119-132.

ÇALIŞKAN, Erol ve SEHER, Şerife “Türk Folklorunda Lakap Verme Geleneği: Bartın Örneği.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14-3. 2016, ss. 103-126.

ÇANKAYA, Erol “Türk Köyü Köy Edebiyatına Nasıl Yansıdı? Köy Enstitülü Yazarlarda Tematik Eğilimler.” Turkish Studies Turkic Volume. 8.7. 2013, ss. 49-64.

COŞAR, Asiye Mevbihe. “Trabzon'da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 47 (1999), 2003, ss. 26-40.

DEMİRCİ, Ümit Özgür. “Ardahan’ın Hanak İlçesinde Kullanılan Lakaplar.” Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi. VI. 1-1. 2014, ss. 1-12. GERAY, Cevat. “Türkiye’de Köy Enstitüleri Hareketi ve Köy Kalkınması.” Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2.1. 1969. ss. 197-207.

GÖKALP, Ziya. Türkçülüğün Esasları. MEB Yay., İstanbul 1970.

GÜLLÜDAĞ, Nesrin ve BAŞ, Halit “1452 Numaralı İzmit Şeriye Sicilinde Yer Alan Unvan ve Lakaplar Üzerine Bir İnceleme.” Anasay. 3-7. 2019, ss. 73-104. 2019

GÜVENÇ, Bozkurt. İnsan ve Kültür: Antropolojiye Giriş. Sosyal Bilimler Derneği Yay., Ankara 1972.

HIZLAN, Doğan. Mavi Bereli. Yapı Kredi Yay., İstanbul 2001.

KABAK, Turgay. “Lakaplar ve Uzuncaburç Kasabasında Lakap Verme Geleneği, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi. Kültürümüzde İsim Özel Sayısı. 6. 1-1. 2014, ss. 1-30. 2014.

KAPLAN, Ramazan Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.

KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri. Ergenekon Milli Mücadele Yazıları. İletişim Yay., İstanbul 2010.

KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri. Yaban. İletişim Yay., İstanbul 2002.

KARATAŞ, Pınar. “Hekim Folklorunda Stereotiplerin Lakapları Şekillendirmesi ve Fıkralara Yansımaları.” Millî Folklor. 29. 116. 2017, ss. 129-142.

KARDAŞ, Canser “Muş İli Merkezinde Kullanılan Erkek Lakapları.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 11 (23) , 2018, 207-226.

KARPAT, Kemel. Çağdaş Türk Edebiyatı’nda Sosyal Konular. Varlık Yay., İstanbul 1971.

KAVCAR, Cahit “Türk Roman ve Hikâyesinde Köye İlk Açılma.” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 8.1. 1975, ss. 317-325.

KESKİNKILIÇ, Esra. “Sultani Lakaplar (veya Devletlü ve Saadetlü Lakaplar).” Acta Turcica. 1-1.2014, ss. 1-22.

KİBAR, Osman Ağaköy Lakapları, Köy Lakapları Üzerine Bir Tasnif Denemesi. Yarım Elma Kültür Yay., Biga 2017.

MENEKŞE, Metin. “Türk Kültüründe Kişi Adları ve Lakaplar, XIX Yüzyılda Seyyid Gazi kasabasında Kişi adları ve lakaplar.” Türkiyat Araştırma Dergisi TAED. 65. 2019, ss. 303-331.

MERİÇ, Cemil. Sosyoloji Notları ve Konferanslar. İletişim Yay., İstanbul 2013.

NARLI, Mehmet. Roman Ne Anlatır Cumhuriyet Dönemi 1920/2000. Akçağ Yay., Ankara 2012.

PAÇACIOĞLU, Burhan. Yiğit Namıyla Anılır. Altıncı Şehir Sivas, 1. 2. Nisan-Haziran. 1997, ss. 20-22.

PLANCK, Ulrich. “Türkiye’de Köy Sosyolojisi.” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. Reşit Küçükboyacı (Çev.). C.2. 4. 1977, ss. 223-240.

OĞUZ, Şükran ve OĞUZ. İsmail. “Lakap Verme Geleneğinde Manisa İli Demirci İlçesi Örneği.” Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri. 38. ICANAS. 10-15 Eylül 2007. 3. 2008, ss. 1127-1139.

ÖGER, Adem “Avanos Yöresinde Lakaplar ve Bir Soyağacı Örneği.” Avanos Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Avanos Kaymakamlığı. 2014, ss. 33-46.

ÖRNEK, Sedat Veyis. Budunbilim Terimleri Sözlüğü. TDK Yay., Ankara 1973.

ÖRNEK, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1995. ÖZTÜRK, Jale. Antakya Köylerinde Lakaplar. Dr. Mehmet Tekin’e Armağan. Oğuz, S. ve Arı, B. (Ed.). 262-281, Mustafa Kemal Üniversitesi Yay., İskenderun 2016.

ÖZKALP, Enver. Sosyolojiye Giriş. Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir: 1994.

ÖZDEMİR, Seyhan ve Erdem, Ramazan. “Akademik Örgütlerde İdarî Personel Arasında Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Çalışma.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 25. 2016, ss. 247-261.

ÖZKAN, Nevzat. “Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar ve Büyükkışla’daki Örnekleri.” I. Uluslararası Bozok Bildiri Kitabı. 3. 2016, ss. 180-189.

SAKAOĞLU, Saim. Türk Ad Bilimi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.,Serinsu, A. N. (2009). Dini Terimler Sözlüğü. MEB Yay., Ankara 2001.

ŞAHİN, İbrahim. Adbilim. Pegem Yay., İstanbul 2015.

TAN, Nail. “Rodoslu Türklerin Lakapları Bağlamında Ad Biliminde Lakapların Önemi.” Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. CX. 777. 2016, ss. 103-107.

TEZCAN, Mahmut. Kültürel Antropoloji. Ankara Üniversitesi Yay., Ankara 1996.

TÜKEL, Turhan. Beş Romancı Tartışıyor. Düşün Yay., İstanbul 1960 TOKLU, M. Osman. Dilbilimine Giriş. Akçağ Yay., Ankara 2007.

USTAOĞLU, Murat. “Kayseri’deki Lakaplar Üzerine.” Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi. 9. 87. 1986. ss. 30-31.

YALÇIN, Alemdar. Siyasal ve Sosyal Değişimler Açısından Çağdaş Türk Romanı (1946-2000). Akçağ Yay., Ankara 2003.

YALDIZKAYA, Ömer Faruk. “Emirdağ’da Lakaplar Üzerine Bir İnceleme.” Acta Turcica. VI, 1-1. 2014, ss. 1-16. YEŞİLÖZ, Z. “Nevşehir Lakaplarından Derleme Sözlüğüne Katkılar.” Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. C.1. 2. 2012. ss. 22-27.

Elektronik kaynaklar RTL 1: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.2525.pdf, Erişim Tarihi: 20.03.2020

RTL 2: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.2590.pdf, Erişim Tarihi: 20.03.2020