DÖRT HALİFEYE DAİR MENKIBELER VE RAFİZÎ’YE NASİHATLER: MENKABET-İ ÇEHÂR-YÂR-İ KİBÂR
Din büyükleri ve tarihî
şahsiyetlerin hayat ve faziletlerinin anlatıldığı menkıbe türü eserlere Klasik
Türk edebiyatında sıklıkla rastlanılmaktadır. İslâm tarihinde Hz. Muhammed’den
sonra en önemli şahsiyetler “dört halife” olarak da bilinen Hz. Ebû Bekir, Hz.
Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali’dir. Klâsik Türk edebiyatı metinlerinde, özellikle
divan ve mesnevilerde Hz. Muhammed’den sonra dört halifenin övgüsü yapılmış;
sadâkat, adalet, hayâ, ilim ve cesaret gibi vasıfları övülmüştür. Dört
halifenin hayatı ve fazileti çevresinde yazılan eserlerden biri İsmail adlı bir
şaire ait olduğu tahmin edilen Menkabet-i
Çehâr-Yâr-i Kibâr’dır. Hayatıyla ilgili bir bilgi tespit edilemeyen İsmail,
bu eserini dört halifeye dair bazı menkıbeleri anlatmak ve Rafizîlerin ilk üç
halife hakkındaki olumsuz düşüncelerini tenkit etmek için kaleme almıştır.
Şair, Hz. Ali’ye beslenen sevginin diğer halifeler hakkında menfî kanaatler
oluşturmaması gerektiğini belirtmiştir. Mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan
eserde her bir halifenin faziletlerinden bahsedilmiş ve Rafizîlerin onlar
hakkındaki iddialarının yanlış olduğu izah edilmeye çalışılmıştır.
Bu makalede, menkıbe türü hakkında bilgi verilmiş; Menkabet-i Çehâr-Yâr-i Kibâr şekil ve muhteva yönünden
incelendikten sonra, eserin metni ve günümüz Türkçesiyle nesre çevirisi
sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler:
Klâsik Türk Edebiyatı, Menkıbe, Dört Halife, Rafizî, Nasihat
Legends of four khalifa and advices to Rafizi: Menkabet-i Çehâr-Yâr-i Kibâr
The
legend type works that covers the lifestyle and merits of religious scholars
and historical personages have been reported frequently in Classical Turkish
Literature. The highest ranked personages after Prophet Muhammad are Abu Bakr,
Umar, ‘Uthman, and ‘Ali who are known as “the four khalifa”. In Classical
Turkish Literatures, especially in diwan and mathnawi, the four khalifa are
exalted for their righteousness, fairness, modesty, and wisdom and bravery,
respectively. Menkabet-i Çehâr-Yâr-i Kibâr forecasted that it belongs to
a poet who is named Ismail is one of the literal pieces written related to
lifestyle and quality of the four khalifa. Ismail, whom there is not any
information about his life, wrote this work to tell the stories related to the
legends of the four khalifa, and to criticize negative ideas of Rafizi on the
first three of them. The poet emphasized that the love raised for ‘Ali should
not create hatred for the others. In the mathnawi written in the form of
poetry, merits of each khalifa were mentioned and strived to explain that the
claims of Rafizi about them are wrong.
This
article inform about legend style works; after examining the Menkabet-i
Çehâr-Yâr-i Kibâr in terms of form and content, the text of the work and
the translation of the prose to contemporary Turkish are presented.
Keywords:
Classical Turkish Literature, Legend, The Four Khalifa, Rafizi, Advice,
___
Adak, Abdurrahman (2012), Ali Emiri’nin Gözüyle Diyarbakırlı Şairler, İstanbul: Kent Işıkları Yayınları. Akkaya, Hüseyin (2003), “Şemseddin Sivâsî’nin İrşâdu’l-avâm Mesnevisi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt: VII/2, s. 1-30. Ali Emirî, Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid, Matbaa-i Âmid, 1327. Atalan, Mehmet (2012), “Cenknâmelerde Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın Yeri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 17/1, s.1-13. Atasoy, İhsan vd. (2011). Sahabiler Ansiklopedisi, İstanbul: Nesil Yayınları. Aşkar, Mustafa (2012), “Ömeru’l-Fuâdî’nin Menâkıbnâmesine Göre Şeyh Şâbân-ı Velî’nin Tasavvufî Şahsiyetine Bir Bakış”, Tasavvuf, 30, s. 1-32. Ateş, Ahmet (1997), “Menâkıp”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 701-702. Ceyhan, Âdem (2006), Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Vecizeleri, Ankara: Öncü Kitap. Çetin, İsmet (1997), Türk Edebiyatında Hz. Alî Cenknâmeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Dervîş Muhammed Yemînî (2002), Fazîlet-nâme (Giriş- İnceleme- Metin), haz. Yusuf Tepeli, Ankara: TDK Yayınları. Durmuş, Ersin (2015). Dört Halifeden Dört Yüz Hikmet Şerh-i Kelimât-ı Çehâr Yâr-ı Güzîn, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları. Erdoğan, Mehtap (2013), Türk Edebiyatında Manzum Hilyeler, İstanbul: Kitabevi Yayınları. Fayda, Mustafa (1995), “Farûk”, DİA, Cilt 12, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yaynları, s. 176-177. Gelişgen, Ahmet vd. (2010), “Menâkıb”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Gökalp, Haluk vd. (2012), Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları. Gölpınarlı, Abdülbâki (haz.), Nehc’ül-belâga, İstanbul: Der yayınları. İsmail, Menkabet-i Çehâr-Yâr-i Kibâr, Ankara Millî Kütüphane, Mil Yz. A 4978, vr. 16b-22b. İsmail b. Muhammed el-Aclûnî, Keşfü’l-hafâ ve Müzîlü’l-ilbâs… I, Beyrut, 1418/ 1997. Karabey, Turgut vd. (2015), Vâhidî Hâce-i Cihân ve Netîce-i Cân, Ankara: Akçağ Yayınları. Kurt, Aynur (2015), “Türk Edebiyatında Çehâr-Yâr-ı Güzîn: Abdî'nin Feżâil-i Ḫulefâ-i Râşidîn ve Ḫaṣâil-i Çehâr-Yâr-i Güzîn Adlı Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III, s. 107-126. Ocak, Ahmet Yaşar (2010), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. __ (1986). “Menâkıbnâme”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Cilt 6, İstanbul: Dergah Yayınları, s. 253-257. Öz, Mustafa (2007), “Râfizîler”, DİA, Cilt 34, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 396-397. Sarıkaya, Meliha Yıldıran (2004), Türk- İslâm Edebiyatında Hz. Ali, Yayımlanmamış Doktora tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Süer, Fatih Ramazan (2016), “Mehmed Fazlullah es-Sivâsî’nin el-İtidâl fî Muhabbeti’l-Âl Adlı Mesnevîsi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, s. 309-364. Şahin, Haşim (2004), “Menâkıbnâme”, DİA, Cilt 29, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 112-114. Şemseddîn Ahmed bin Muhammed es-Sivâsî, Menâkıb-ı Çehâr-Yâr-i Güzîn, Dersaâdet 1325/ 1907. Uludağ, Süleyman. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Ünver, İsmail. (1986). “Mesnevi”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), S. 415-416-417/Temmuz, Ağustos, Eylül. Yeniterzi, Emine. (1993). Divan Şiirinde Na’t, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Yilter, Sait. (2017). “Şemî Şemullâh’ın Şerh-i Mesnevî’de Râfızîlik Meselesine Bakışı” Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Yıl 3, Sayı 6, ss. 150 – 160.
- ISSN: 1305-5143
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Yayıncı: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
MANİSA’NIN DEMİRCİ İLÇESİNDEKİ LAKAPLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME
ÜNİVERSİTE-KENT ETKİLEŞİMİ BAĞLAMINDA SİVAS’TA CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ ALGISI
DÖRT HALİFEYE DAİR MENKIBELER VE RAFİZÎ’YE NASİHATLER: MENKABET-İ ÇEHÂR-YÂR-İ KİBÂR
KLASİK İLE MODERNİN UYUMU BAĞLAMINDA CY TWOMBLY VE LOUVRE ÖRNEĞİ