Çeviri Tarihimizde “Gözle Görülür” Bir Mütercime: Fatma Âliye Hanım

Bu makalenin amacı, Fatma Âliye Hanım’ın (1862-1936) bir “kadın” çevirmen olarak çeviri tarihimizdeki yeri ve önemini Osmanlı Türkçesine yaptığı Merâm (Volonté) adlı çeviri bağlamında irdelemektir. Fatma Âliye Hanım bu çeviriyi 1889 yılında ünlü Fransız yazar George Ohnet’den (1848-1918) “Bir Kadın” rumuzuyla yapmış ve çevirisine bir ön söz ve son söz yazmıştır. Makalede, “Dîbâce” başlığını taşıyan ve “Bir Kadın” rumuzuyla sonlandırılan ön söz ile “Tabsıra” başlığını taşıyan ve “Mütercime-i Merâm” rumuzuyla sonlandırılan son söz, çevirmenin görülebilirliği/görülmezliği bağlamında dönemin toplumsal cinsiyet normları açısından değerlendirilecektir. Değerlendirme sırasında, dönemin toplumundaki cinsiyet algısının Fatma Âliye Hanım’ın “bir kadın” olarak çevirmen kimliğine yansımalarına ilk elden tanıklık eden yayın dünyasının otoritesi Ahmed Midhat Efendi’nin görüşlerine yer verilecektir. Makaleye İngiliz çeviribilimci Susan Bassnett’ın “Gözle Görülür Çevirmen” (1997) başlıklı makalesi temel alınarak “çevirmenin görülebilirliği/görülmezliği” odaklı bir okuma yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Fatma Âliye Hanım; çeviri edebiyat dizgesi; toplumsal kimlik; çevirmenin görülürlüğü/görünmezliği; çeviri ön söz/son sözü.

This article aims to analyze the place and significance Fatma Âliye Hanım holds as a woman translator in our translated literary history in the context of the novel translation titled Merâm (Volonté), which she rendered from French into Ottoman Turkish. Fatma Âliye Hanım made this translation with the nickname “Bir Kadın (A Woman)” from the renown French author George Ohnet (1848-1918) and also wrote a preface as well as an epilogue for this translation of her. The preface titled “Dîbâce” which was finalized with the nickname “Bir Kadın” and the epilogue titled “Tabsıra” which was finalized with the nickname “Mütercime-i Merâm” will be considered and investigated in the context of the translator‟s visibility/invisibility and in terms of the social gender norms of the period in question. The article will also involve remarks made by Ahmed Midhat Efendi who was one of the authorities in the realm of literary publishing and also witnessed at first hand the reflections of the gender perception in the Ottoman society of the era in Fatma Âliye Hanım‟s identity as a woman translator. The article will focus on the crucial issue of the translators‟s visibility/invisibility and thus its theoretical framework will be mainly based upon the article titled “The Visible Translator”, which was written by Susan Bassnett, who is an English researcher in the field of translation studies.

Keywords:

Fatma Âliye Hanım, Translated Literary System, Gender Identity, Translator‟s Visibility/Invisibility Translator‟s Prefaces/Epilogues.,

PDF

___

ABBOTT, J. S. C. (1314/1897). Mâder. (Çev. H. Edib) Dersaâdet: Karabet Matbaası.

Ahmed Midhat Efendi. (1311/1893). Fatma Âliye Hanım yahud Bir Muharrire-i Osmâniye‟nin Neş‟eti. İstanbul: Kırk Anbar Matbaası.

AKBULUT, A. N. (2011). “Tanıklıklarla Çeviri ve Cortázar”, İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 3. (http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/ceviri/article/view/11081/1033)

BARDAJİ, A. G., Orero, P. ve Rovira-Esteva, S. (Ed.). (2012). Translation Peripheries: Paratextual Elements in Translation, Peter Lang, Berlin.

BASSNETT, S. (1997). “Gözle Görülebilir Çevirmen” (Çev. Y. Salman) Kuram, 15, İstanbul.

BENGİ ÖNER, I. (1990). “A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmed Midhat Efendi”, Hacettepe Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

BOZKURT, E. ve Karadağ A. B. “Mukaddimeleri Tanıklığında Bir Gazeteci, Romancı, Oyun Yazarı, Dergici, Sözlükbilimci, Dilbilimci, Ansiklopedist, ġârih ve Çevirmen: ġemseddin Sâmi”, Dilbilim, 27, İstanbul: İstanbul Üniversitesi (Yayımlanmak üzere).

DEMİR, A. (2002). “Fatma Âliye Hanım ve Terâcim-i Ahvâl-i Felasife‟si”, İstanbul: Marmara Üniversitesi.

DİMİTRİU, R. (2009). “Translators‟ Prefaces as Documentary Sources for Translation Studies”, Perspectives-Studies in Translatology, 17/3, 193-206.

Fatma Âliye Hanım. (1894). Les Musulmanes Contemporaines, trois conférences (Nisvân-ı İslâm). (Çev. N. Roukie), Alphonse Lemerre, Paris.

Fatma Âliye Hanım. (1899). Oudi, Joueuse de Luth (Udî) (Çev. G. Séon) İstanbul: Mehmet Tahir Bey.

Fatma Âliye Hanım. (1996). Muhâdarât (Haz. E. Aşa) İstanbul: Enderun Kitabevi.

FRANCE, A. (1892-1895). “La Vie Littéraire 1844-1924”, 4 C, Paris: Calmann Lévy.

GENETTE, G. (1997). Paratexts, Thresholds of Interpretation, (Çev. J. E. Lewin) Cambridge CUP.

HALİLOĞLU, N. (2007). “Translation as Cultural Negotiation: The Case of Fatma Âliye”, Translators, Interpreters, Mediators (Ed. E. G. Dow) Peter Lang, Oxford, 159-174.

HARTAMA-HEİNONEN, R. (1995). “Translators‟ Prefaces-A Key to the Translation?”, Folia Translatologica, 4, 33-42.

KARACA, ġ. (2011). “Fatma Âliye Hanım‟ın Türk Kadın Haklarının Düşünsel Temellerine Katkıları”, Karadeniz Araştırmaları, 31, 93-110.

KARACA, ġ. (2013). “Fatma Âliye ve Emine Semiye‟nin Kadının Toplumsal Kimliğinin Kazandırılmasında Öncü Fikirleri”, Journal of Academic Social Sciences Studies, 3/2, 1481-1499.

KARADAĞ, A. B. “Mâder ve Hâlide Edib”, XII. Uluslararası Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu, 18-20.10.2012. Trakya Üniversitesi, Edirne (Yayınlanmak üzere).

MCRAE, E. (2010). The Role of Translators‟ Prefaces to Contemporary Literary Translations into English (Dissertation), The University of Auckland, Auckland. OHNET, G. (1307/1889). Merâm (Çev. “Bir Kadın” [Fatma Âliye Hanım]) Dersaâdet: Kasbar Matbaası.

OKTAR, L. ve Kansu-Yetkiner, N. (2012). “Different Times, Different Themes in Lady Chatterley‟s Lover: a Diachronic Critical Discourse Analysis of Translator‟s Prefaces”, Neohelicon, Acta Comparationis Litterarum Universarum, 39/2, 33736

ORTAYLI, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları.

SARIMERMER ANNAÇ, Z. (2001). “Fatma Âliye Hanım‟ın Hayatı, Eserleri ve Eğitim Anlayışı”, Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

TAHİR-GÜRÇAĞLAR, ġ. (2002). “What Texts Don‟t Tell: The Uses of Paratexts in Translation Research”, Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues (Ed. Theo Hermans), Manchester: St. Jerome.

UĞURCAN, S. (2006). “Ahmed Midhat Efendi ve Elinden Tuttukları”, Merhaba Ey Muharrir! Ahmed Mithat Üzerine Eleştirel Yazılar (Ed. Nüket Esen ve Erol Köroğlu) İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.