Sadru’l-İslâm Döneminde Hulefâ-yi Râşidîn Tevkî‘leri: Analitik Bir Çalışma

Bu araştırma, Râşit halifeler Hz. Ebubekir (öl. 13/634), Hz. Ömer (öl. 23/644), Hz. Osman (öl. 35/656) ve Hz. Ali’nin (öl. 40/661) tevki‘ örneklerindeki delalet ve metinsel bağlamları, bununla birlikte söz konusu tevkî’lerin genel bağlamlarını incelemekte ve bu tevki‘ örneklerini otorite, fesahat (belagat) ve adalet vasıflarına sahip olan göndericileriyle ilişkilendirmeyi amaçlamaktadır. Bu tevki‘ metinlerinin alıcı tarafından metne herhangi bir ekleme veya metinden herhangi bir azaltma yapılmaksızın tam bir zarafet içerisinde; farkındalık, önsezi ve sorumlulukla ele alınması gerekmektedir. Araştırma, tevki‘in üretim sahasını ele almakta ve bununla birlikte bu metinlerin içerdiği tefsir ve istişhatlar yönünden ifade şekillerini incelemektedir. Bu özelliklerinin yanı sıra araştırma, ifadelerini dile dökmek ve içerdiği belagat vecihleri ile metinsel farklılıklarını ortaya koymak amacıyla belirli bir risaleyi ifade eden tevki‘ metinlerine başvurmuştur. Araştırma neticesinde Râşit halifelerin tevki‘ metinlerini, söz konusu metinlerin bağlamları ve üretim sahalarıyla uyumlu olacak şekilde; bilgelik, ikna, îcâz, telkin, yoğunlaşma, açık fikirlilik ve kapalılıktan kaçınma gibi vasıflarla ve bir hedefe uygun olarak kaleme aldıkları görülmüştür. Araştırma neticesinde tevkî’lerin manaya odaklanma ve yoğunlaşma şeklinde bir kalıp etrafında dönen, süzülmüş güzel lafızlara ve lafzın açıklığı ve mananın edebî yönünü cem eden üretken ve canlı bir dil meydana getirme noktasında ilham kaynağı niteliğindeki kelimelere dayanan ve böylece mesel konumuna giren faydalı cümleler olduğu ortaya çıkmıştır. Halifeler tevkî‘ metinlerini, söz konusu metinlerin bağlamları ve üretim sahalarıyla uyumlu olacak şekilde; bilgelik, ikna, îcâz, telkin, yoğunlaşma, açık fikirlilik ve kapalılıktan kaçınmayla birlikte bir hedefe uygun olarak oluşturdukları görülmüştür. Bu şekilde de onlar, birçok siyasi ve toplumsal meseleyi çözme noktasında bu tevkîleri belli bir hedef doğrultusunda kullanmışlardır.

Anahtar Kelimeler:

Edebiyat, Nesir, Sadru’l-İslâm, Tevki‘, Halifeler, Analitik.

The Signatures of the Rashideen Caliphs in the Early Islamic Era: An Analytical Study

This research examines the descriptive and textual contexts of the Rashidun caliphs Hazrat Abu Bakr (d. 13/634), Hazrat Omar (d. 23/644), Hazrat Othman (35/656) and Hazrat Ali (d. 40/661) in the examples of signatures. However, it examines the general contexts of these signatures and aims to relate these detachment examples with their senders who have the qualifications of authority, eloquence and justice. These signature texts must be handled with full grace, awareness, forethought and responsibility, without any additions or reductions to the text by the recipient. The research deals with the production area of signature and examines the forms of expression in terms of the interpretation and testify (istishad) included in these texts. In addition to these features, the research has applied to the texts of signature, which express a certain treatise, in order to express their expressions and to reveal the rhetorical aspects and textual differences they contain. As a result of the research, it has been seen that the Rashidun caliphs wrote the texts of signature with such qualities as wisdom, persuasion, lacotical (îcâz), suggestion, concentration, open-mindedness and avoidance of closedness, and in accordance with a goal. As a result of the research, it was seen that the signatures revolved around a pattern of focusing and concentrating on the meaning, combining the filtered beautiful words and the clarity of the wording and the literary aspect of the meaning. Finally, the caliphs used these signatures in line with a certain goal to solve many political and social issues.

Keywords:

Literature, Prose, the Age of Islam, Caliphs, The Signatures, Analytical.,

___

Aḥmed Zeki Ṣafvet. Cemheretü resâili’l-‘Arap fî ‘Uṣûri'l-‘Arabiyyeti'z-Ẓâhira. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihi. ts.
Âlûsî, Şihâbuddîn Maḥmûd. Rûḥu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘azîm ve’s-Seb‘i’l-mes̱ânî. thk. Ali ‘Abdülbari‘ Atiyye. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
Berhûme, Îsa. “Temes̱s̱ûlâtu’l-luğa fi’l-ḫitâbi’s-siyâsî”. ‘Âlemu’l-Fikr Dergisi 1/36, (Temmuz 2007), 117-162.
Demirayak, Kenan. “Arap Edebiyatında Bir Edebi Nesir Türü Olarak Tevki'at”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 0/22 (Ocak 2013), 169-183.
Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe. Uyûnü’l-aḫbâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
Deyyûb, Semer. “Ḫusûsiyyetu’l-ḫitâb fî tevkîâti ṣadri’l-İslâm”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-luğabiyye ve’l-edebîyye (Haziran 2014), 201-215.
Ebû ‘Arkûb, İbrahim. el-İttisâlu’l-insânî ve devruhu fi tefâ‘uli’l-ictimâî‘. Ürdün: Amman, Dâru Mecdulâvî, 1993.
Ebû Zeyd, Ali, Aḥmed b. Yusuf el-Kâtib el-Vezîr. Dirâsetün uslûbiyye fî âs̱ârihi’n-nes̱riyye. Kahire: Dârü’l-Maarif, 1997.
ed-Durubî, Muḥammed-Cerrâr, Ṣalâḥ. Cemheretü tevḳi‘âti’l-‘Arap. Ebûzabî: Nâdî Turâsi’l-İmârât, 2001.
el-Âbî, Ebu Sa‘d Manzûr b. el-Hüseyn. Nesru’d-Durr. thk. Komisyon. Kahire: el-Heyetu’l-Mısrıyetü’l-‘Âmme li’l-Kitap, 1990.
el-Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. Resâilü’l-Câḥiz. thk. Abdüsselâm Muḥammed Harun. Kahire: Mektebetü’l- Hâncî, 1384.
el-Cehşiyârî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdûs b. Abdillah. el-Vuzerâ ve’l-Küttâb. thk. Abdullah İsmail es-Ṣâvî. Mısır: Matbaatu Aḥmed Hanefî, 1938.
el-Yusî, Nûruddîn. Zehrü’l-Ekem fi’l-Ems̱âli ve’l-hikem. thk. Muḥammed Haccî, Muḥammed el-Ahdar. Mağrip: Dâru’s-Sekâfe, 1401.
es̱-Seâlibî, Ebû Manṣûr Abdülmelik b. Muḥammed b. İsmail. Ḫâṣṣ’u’l-ḫâṣṣ. thk. Sâdık en-Nekvî. Hindistan: Meclisu Dâireti’l-Me‘ârifi’l- ‘Usmâniyyeti bi Haydarâbâd, 1984.
es̱-Seâlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muḥammed b. İsmail. Ḫâṣṣ’u’l-ḫâṣṣ. thk. Hasan el-Emin. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât.
es̱-Seâlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muḥammed b. İsmail. Leṭâifu’l-luṭf. thk. Ömer el-Es‘ad. Beyrut: Dâru’l-meysere, 1987.
es̱-Seâlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muḥammed b. İsmail. Tuḫfetü’l-vuzerâ. thk. Habib Ali er-Râvî ve İbtisâm es-Saffâr. Bağdat: Vizâretü’l-Evkâf, Matbaatu’l-‘Ânî, 1977.
eş-Şehrî, Abdülhâdî. İstrâtîciyyâtu’l-ḫitâb: Mukârebetun luğaviyye tedâvuliyye. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Cedîd, 1985.
eṭ-Ṭaberî, Muḥammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1420.
Fâ‘ûr, Münîre. “Fennu’l-îcâz fî edebî’t-tevḳi‘ât”. et-Turâsu’l-‘Arabî Dergisi 123/31 (Ekim 2012), 87-106.
Ferrûḫ, Ömer. Tariḫu’l-edebî’l-‘Arabî (el-‘Asru’l-‘Abbâsî). Beyrut: Dârü’l-‘İlmi li’l-Melayîn. 1981.
Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhr Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Ḳâmusu’l-muḥît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
Hamevî, Yâḳût Şihabuddin. Mu‘cemu’l-buldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Hâşimî, Aḥmed b. İbrahim Mustafa. Cevâhirü’l-belâğa fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘. thk. Yusuf es-Ṣameylî. Beyrut: Mektebetü’l- ‘Asriyye, ts.
İbn Abdürabbih, Ebu Ömer Aḥmed b. Muḥammed el-Endelüsî. el-‘İḳdu’l-ferîd, thk. Aḥmed Emîn. Kahire: Lecnetü’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1965.
İbn Fâris, Ebu’l-Ḥasan Aḥmed b. Zekeriyyā. Mu’cemü Mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdüsselam Harun. Kahire: Mektebetü ve Matbaatu Mustafa el-Halebî, 1969.
İbn Manzûr, Ebu’l-Faḍl Cemalüddin Muḥammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. thk. Âmir Aḥmed Ḥaydar. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 2003.
İpek, Muhammet Selim. “Arap Edebiyatında Tevkîʻât ve Edebî Özellikleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/58 (Ağustos 2018), 90-98.
Jackobson, Roman. Ḳadâye şi‘riyye. çev. Muḥammed el-Vâlî. Mağrip: Les Éditions Toubkal, 1988.
Ḳaddûm, Maḥmûd. Taḥlîlu’l-hitâbi’n-nebevî li’l-mer’eti: Dirâsetün Lisâniyye İctimâ‘iyye. Ürdün: Ammân, Dâru Kunûzi’l-Maârife: 2016.
Kafes, Mahmut. “Arap Edebiyatında Tevki”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 0/31 (Şubat 2015), 111-118.
Kalkaşendî, Aḥmed İbn Ali. Ṣubhu’l-A‘şâ fî ṣınâ‘ati’l-inşâ. Kahire: Vizâretü’l-irşâdi’l-kavmî, 1963.
Kaplangöz, Zahit. Arap Edebiyatında Tevkiat (Emevî Dönemi Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Kayravânî, İbn Reşîḳ. el-‘Umde fî meḥâsini’ş-şi‘r ve âdâbihi ve naḳdihi. thk. Muḥammed Muhiddin Abdülhamid. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981.
Matpan, Ebubekir. “Arap Edebiyatında Tevkîât (Sadru’l-İslâm Dönemi)”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1/12 (Bahar 2021), 76-92.
Mennâ‘, Hâşim- Yâsîn Me’mûn. en-Nes̱rü fî ‘l-aṣri’l-Abbâsî. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, 1999.
Muḥsin, Tâhâ. “el-Ḳur’ânu ve’t-tevkî‘”. Mecelletü Câmiatu Musul: Külliyetü’l-âdâp, Haziran, 1975.
Selâme, Abdülḥâfız. Vesâilü’l-ittiṣâl ve’t-teknûlûciyâ fi’t-ta‘lîm. Ürdün: Ammân, Dârü’l-Fikr, 1998.
Tirmiẕî, Muḥammed b. ‘Îsa. el-Câmi‘u’l-kebîr Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.