Kur’ân’da bir kişiye veya gruba yapılmış hitapların diğer kişiler veya gruplar için örtük mesajlar taşıması, klasik tefsir literatürü açısından mümkündür. Modern dönemde ortaya çıkan bazı yaklaşımlara göre ise hitabın ne zaman ve kime yapıldığı; anlamı sadece belirlememekte, aynı zamanda sınırlandırmaktadır. Bu ikilem, teorik boyutta temellendirilmesi gereken bir hüviyet arz etmektedir. Hitabın doğrudan muhatabından diğerine geçişliliğinin en belirgin örneğini, kâfirlere-müşriklere yapılmış hitapların müminlere geçişliliği teşkil etmektedir. Bundan dolayı bu çalışmada; Kur’ân’da hitabın geçişliliğinin imkânı, kâfirlere-müşriklere yapılan hitapların müminlere dönük iletileri bağlamında ele alınacaktır. Kur’ân’da hitabın geçişliliği meselesinin bir yönü, Kur’ân’ın hitaplarda takip ettiği üslup ile açıklanabilir. Ancak konunun dilbilimsel açıdan da temellendirilmesi gerekmektedir. Nitekim hitabın genişlemesi, bazen lafızların delâletleri ile bazen dilin imkânları ve edebî yönleri ile bazen de analitik bir çabayla söz konusu olabilmektedir. Bu çalışmada, ilgili örnekler analiz edilerek Kur’ân’da hitaplar arasındaki geçişliliğin üslup açısından mümkün olduğu ortaya konulacaktır. Bununla birlikte çalışmada, meselenin dilbilimsel yönleri ile alakalı yöntem tespitleri ve önerileri yapılmaya çalışılacaktır.Özet: Kur’ân’ın Allah’ın hitabı olduğu söylemi, klasik literatür ile modern dönemde ortaya çıkan bazı anlam teorilerinde farklı yankılar bulmaktadır. Klasik usûl ve belâgat kaynaklarında; hitabın mahiyeti, keyfiyeti, şartları ve çeşitleri etrafında teorik bir çerçeve çizilerek Kur’ân’da yer alan hitapların çeşitleri, delâletleri ve kapsamları konu edilirken modern dönem bağlamsalcı yaklaşımlarda hitabın anlaşılmasının bağlamsal bilgileri bilmeyi zorunlu kıldığı dolayısıyla hitabın kitap olarak okunması ile anlamın buharlaşacağı ileri sürülmektedir. Çünkü bu yaklaşımlara göre hitabın kitaba (sözlü kültürün yazılı kültüre) dönüşmesi ile anlam metinde aranmakta, böylece Kur’ân asli anlamından uzak, konuşturulan bir dizgeye dönüştürülmektedir. Kur’ân’ın neyi değil, niye söylediğinin bilinmesi ise bir hitap olarak indirilen Kur’ân’ın bütün bağlamsal unsurları ile kavranmasına bağlıdır. Aslında âyetlerin hangi olaylara ilişkin veya ne zaman ve kim hakkında nazil olduğuna dair bilgiler, klasik tefsir literatüründe âyetlerin anlaşılmasında öncelikli olarak göz önünde bulundurulan verilerdir. Ne var ki klasik tefsir algısı, bu verileri dinin bütünlüğü, ahkâm ve tecrübe edilen gerçeklik açısından farklı kategorilerde değerlendirmektedir. Örneğin sebeb-i nüzul rivâyetleri ile Mekkî-Medenî bilgileri bazen âyetlerin anlamlarına sadece birer örnek teşkil etmekte, bazen âyetlerin anlaşılmasına katkı sunan unsurlar olarak işlev yapmakta, bazen de başka karinelerle birlikte âyetlerin anlamlarını daraltabilmektedir. Bu bütüncül-kategorik bakış açısının oluşmasını usûl ilminin realist-metodik zemini temin etmektedir.Mutlak olarak hitap ile muhatap arasında zorunlu bir ilişkinin bulunduğu iddiasının klasik literatür açısından temellendirilmesi güçtür. Klasik literatürde, hitap formunda gelen ve muhatapları ile zorunlu bir ilişki içerisinde olan ifadeler, hitabü’l-müvâcehe (doğrudan hitap) kavramı ile ele alınmıştır. Doğrudan hitaplar, ilk muhatapları bağlar. Çünkü hitaptan bahsedildiğinde ortada bir muhatabın bulunması zorunludur. Bu söylemin, taşıdığı öncüller itibariyle bağlam teorileri ile aynı yerde durduğu zannedilebilir. Ancak hitabın kapsamı açısından bu teorileri birbirleriyle karşılaştırmak mümkün değildir. Klasik anlam teorileri, doğrudan hitapların şer‘î gereklilik veya kıyas gibi yöntemlerle dolaylı muhatapları da kapsadığını düşünürken, bağlamsalcı ve tarihselci yaklaşımlarda hitap-muhatap ilişkisi çerçevesinde nassın ne demek istediğine dair öngörülerde bulunularak metin zâhirî düzeyinden öteye evrilmektedirler. Kur’ân bütünüyle hitap olarak değerlendirildiğinde veya doğrudan hitaplar dikkate alındığında kâfirlerden-müşriklerden bahseden veya onlara hitap eden âyetlerin müminlere de hitap edebilmesini, modern dönem anlama metotları açısından açıklamak oldukça zordur. Nitekim hitap-muhatap arasındaki zorunlu ilişki bunu gerektirmektedir. Üstelik âyet bağlamında konuşulan muhataplar (müşrikler-müminler) bir arada ele alınmayacak ve aynı âyete konu edilemeyecek iki farklı inanca sahiptirler. Dolayısıyla müşriklere yapılan hitaplarda verilen mesajları müminlere yöneltmek ve bu âyetlerdeki vasıfları müminlere yüklemek mümkün gözükmemektedir.Öte yandan klasik literatürde kâfirlerden-müşriklerden bahseden âyetlerin müminlere de hitap edebilmesinde herhangi bir problem görülmemiştir. Çünkü dilbilim de vakıa da buna imkan tanımaktadır. Usûlcüler ve müfessirler, bu konuyu çok geniş boyutlarda ele almışlar; hitabın Ehl-i kitap-müminler, müminler-kâfirler, Hz. Peygamber-ümmet gibi taraflar arasındaki geçişliliğini incelemişlerdir. Tefsir literatürü ve modern dönem tefsir algısı açısından hitabın geçişliliğinin imkânı, müşrikten-kâfirden bahseden bir âyetin müminleri de kapsaması veya müşrike-kâfire yapılan hitabın mümine de dönmesi bağlamında netleştirilebilir. Klasik literatür bu hususu, bazen literal delâlet (tamim) ve dilin edebî kullanım keyfiyeti (belâgat), bazen de hitabın imkânı (üslup özellikleri) ile açıklamaktadır.Âyetlerde ve hadislerde mümin, kâfir, müşrik, münafık, Ehl-i kitap gibi kategorik sınıfların inanç esaslarına yer verildiği gibi bu sınıfların karakteristik-amelî boyutlarına dair betimlemeler de yapılmaktadır. Bu bağlamda naslar bazen mümin olmanın gerektirdiği ameller, bazen mümin olanın yapamayacağı işler, bazen de mümin olanın yaptığında iman-amel bütünlüğünü tehlikeye sokacağı hususlardan bahsetmektedir. Kur’ân’da müminlere yapılan hitapların bir kısmında, onların kâfirlere benzemekten ve kâfirlere ait vasıfları taşımaktan men edildikleri açık bir şekilde görülmektedir. Ayrıca âyetlerde bazen müminlerin kâfirlere benzemesinin doğuracağı olumsuz sonuçlar zikredilmekte, bazen de müminlere hitap eden veya müminlerden bahseden âyetlerin sonunda kâfirlerin içerisinde bulundukları duruma veya karşılaşacakları azaba dair bilgiler yer almaktadır. Ayrıca  karşıt inanç profillerine ait sıfatların belirtildiği durumlarda, gayr-i müslimlere yapılan hitap; müminler için uyarı, muhasebe, şükür ve imanda sebat ifade etmekte; müminlere yapılan hitaplar da gayr-i müslim gruplar için teşvik ve fırsat öğeleri içermektedir. Bu hususu üslûbü’l-Kur’ân ile temellendirmek mümkündür. Bununla birlikte Kur’ân’da hitabın geçişliliğinin teorik boyutta iki şekilde gerçekleştiği söylenebilir. Bunların birincisi, dilbilimsel-belâgî öncüllerle alakalıdır ve tariz, kinaye, mecaz gibi kullanımlarda söz konusudur. İkincisi ise teşbih-kıyastır. Burada kıyas, önermelere ihtiyaç duyulmadan zihinde gerçekleşen bir olgudur. Çünkü zihin, bu ifadeleri duyduğunda lazfın literal anlamından daha kuvvetli manalara bir anda ulaşabilmektedir. Bu çalışmada -modern dönem problemlerinden hareketle- doğrudan hitaplardan dolaylı muhataplara geçişin mümkün olup olmadığı konu edilmektedir. Bu çerçevede çalışmada öncelikle Kur’ân’ın bazen mesajlarını ve öğretilerini muhataplarına karşıt inanç sistemleri üzerinden ulaştırmasının üzerinde durulmaktadır. Böylece müminlere, bazı emir ve nehiylerin doğrudan değil de karşıt taraf üzerinden yapılmasında Kur’ân’ın takip ettiği üslup ortaya koyulmuştur. Çalışmada sadece müşriklerden-kâfirlerden bahsedilen âyetlerin müminlere de hitap etme imkânı incelenirken ilgili âyetler analiz edilmiş; bu âyetler aynı konuda müminlere yapılan hitaplarla karşılaştırmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise konuyla ilgili teorik bir çerçeve çizilmiş; hitaplar arası geçişlilikte yöntem konusu ele alınmıştır.              

In terms of classical tafsir literature, it is possible that the speeches made to a person or group in the Qurʾān carry messages for other individuals or groups. According to some approaches that emerged in the modern period, when the speech was made and to whom it was directed not only determine the meaning, but also limits it. This dilemma has to be based on the theoretical dimension. The most obvious example of the transition of the speech from direct counterpart to the other is the transition of the speeches made to the unbelievers to the believers. Therefore, in this study, the possibility of the transcendence of the speech in the Qurʾān will be handled in the context of the messages for believers in the speeches directed to the unbelievers. One aspect of the issue of the transcendence of the speech in the Qurʾān can be explained by the style that the Qurʾān follows. However, the subject should also be based on linguistic aspects. As a matter of fact, the expansion of the speech can sometimes be related to the meanings of words and sometimes with the possibilities and literary aspects of language, and sometimes with an analytical effort. In this study, the related examples will be analyzed and it will be revealed that the transition between the speeches in the Qurʾān is possible in terms of the style of the Qurʾān. In the study, the methodological findings related to the linguistic aspects of the issue will also be studied.Summary: The discourse that the Qurʾān is an address by God makes different associations in terms of classical literature and some modern methods of understanding. In the works of classical method and rhetoric, a theoretical framework is drawn around the nature, arbitrariness, conditions and types of the book. In this context, the varieties, indications and scopes of the addresses in the Qurʾān are discussed. While it is emphasized that the Qurʾān is an address in modernist contextualist approaches, it is stated that understanding the address requires having contextual information, therefore reading the address as a book evaporates meaning. Because, according to these approaches, the meaning is sought in the text with the transformation of address to book (verbal culture to written culture), thus the Qurʾān is converted from a literal meaning into a system. Knowing what the Qurʾān tells and why it tells that, depends on the comprehension of all the contextual elements of the Qurʾān, which was sent as an address. In fact, knowledge of when, where and when the Qurʾān was sent about what events and to whom it is addressed, is the data that is primarily considered in the comprehension of the verses, as emphasized by the classical interpretation literature. However, the perception of the classical interpretation evaluates these data in different categories in terms of the integrity of religion, judgment and experience. For example, the narrations on the reason of sending and the Makki-Madani information are only examples of the meanings of the verses. They sometimes serve as elements that contribute to the comprehension of the verses, while sometimes with the help of other chapters they can narrow the meanings of the verses. The realist-methodological basis of the method science provides the emergence of this holistic-categorical perspective.It is difficult to justify the claim that there is an absolute relationship between the address and the addressee in terms of the classical literature. In the classical literature, the expressions, which come in the form of an address and have a mandatory relationship with addressees, are dealt with the concept of direct address. Direct addresses are binding for the first addressees. Because when an address is mentioned, it is mandatory to have an addressee. It can be assumed that this discourse has the same position with the context theories considering its premises. However, it is not possible to compare these theories with each other in terms of the scope of the address. Classical theories of reasoning consider that direct addresses cover indirect addressees by methods, such as shar’i (legal) necessity or analogy (qiyas), while contextualists and historians can convert the text beyond the virtual level by identifying what a command means within the context of the address-addressee relationship. When the Qurʾān is completely considered as an address, or when direct addresses are taken into consideration, it is very difficult for the modern period's comprehension methods that the verses, which mention or address the disbelievers-polytheists, can also address Muslims. In fact, the dialectic of the address-addressee requires this. Moreover, the addressees (polytheists-Muslims) who are spoken within the context of the verses have two different beliefs that cannot be dealt with at the same time and mentioned in the same verse. Therefore, it is not possible to direct the messages given to the polytheists to the believers and to attribute the qualities in these verses to Muslims.However, the classical literature did not even consider as a problem to address Muslims with the verses that directly addressing unbelievers-polytheists. It is because both linguistics and facts requires this. The method practitioners and interpreters discussed this issue in a very wide range. They examined the transitivity of the book between parties, such as people of the book-Muslims, Muslims-unbelievers, Prophet-ummah. In the context of the interpretation literature and the perception of modern-day interpretation, the possibility of the transitivity of the book can be clarified in the context of the inclusiveness of a verse that speaks of polytheists-disbelievers to include Muslims, or the conversion of an address to polytheists-unbelievers to Muslims. Classical literature explains this point sometimes with the literal indication (circularization) and the circumstance of literary use of language (rhetoric) and sometimes with the possibility of the address (stylistic features).In verses and hadiths, belief bases categorical classes, such as believers, unbelievers, polytheists, hypocrites, people of the book are mentioned, as well as descriptions of the characteristic-practical dimensions of these classes. In this context, commands sometimes refer to the practices that need to be performed in order to be a believer, sometimes works that must not be performed by the believer, and sometimes matters that might put the believer's faith-practice integrity at risk when it is done. In the Qurʾān, in some of the addresses to the believers, it is apparent that they are prohibited from being like unbelievers or having unbeliever-like qualities. Moreover, sometimes negative results that may arise for Muslims when they act like unbelievers are cited in the verses. Sometimes at the end of the verses that address and mention Muslims, information is included on situations involving unbelievers and the torment they will encounter. In addition, in cases where adjectives belonging to opposing belief profiles are mentioned, the address to non-Muslims expresses warning, evaluation, gratitude and perseverance in faith for Muslims, while the address to Muslims contains elements of incentive and opportunity for non-Muslim groups. It is possible to justify this matter with the style of the Qurʾān. However, it can be said that the transitivity of the address in the Qurʾān takes place in two theoretical aspects. The first of these is related to linguistic-rhetoric premises and it is used in antithesis, allusion, metaphor etc. The second one is the similitude-comparison. Here, the comparison is a phenomenon that occurs in the mind without the need for propositions. Because when the mind hears these statements, it can instantly reach a stronger meaning than the literal wording. In this study, it is discussed whether it is possible to transition from direct addresses to indirect addressees, with reference to the problems of the modern period. In this context, the study primarily focuses on the fact that the Qurʾān sometimes transmits its messages and teachings to addressees through opposing belief systems. Thus, the manner adopted by the Qurʾān while directing certain commands and negations, not directly but through the opposing side, has been presented. In this study, the possibility of the verses that only mentions polytheists-unbelievers to also addressing Muslims was analyzed and these verses were compared with addresses to Muslims on the same matters. In the last part of the study, a theoretical framework was drawn on the subject and the method of interdisciplinary transitivity was determined.