Kur’ân’da Geceye Dair Kavramlar ve Eylemler

Kur’an’da, insan hayatının yarısını oluşturan gece vakti çeşitli kavramlarla ifade edilmektedir. Güneşin batışından doğuşuna kadar olan zaman diliminin (gece) çeşitli anları da farklı kelime ve kavramlarla isimlendirilmiştir. Öte yandan âyetlerde, uyku ve istirahat yanında gece vaktinde yapılması istenen bazı ibadet ve eylemlere de değinilmiştir. Yine gece ile gece vakitlerindeki uyku, Yüce Allah’ın kudretinin bir âyeti ve bizler için önemli bir nimeti olarak zikredilmiştir. Zaten gece denilince insanın aklına ilk olarak uyku ve dinlenme gelmektedir. Ancak âyetlerden anlaşıldığına göre gece, sadece uyku ve dinlenme zamanı olarak görülmemelidir. Öyle ki Hz. Peygamber’e gelen ilk emirlerden biri, gece kalkıp çeşitli ibadet ve amellerde bulunması olmuştur. Kur’an’da ayrıca gece yapılan ibadet ve eylemlerin, insan hayatında etkili ve kalıcı izler bıraktığı vurgulanmıştır. Bu bağlamda araştırmamızda, âyetlerdeki atıfları dikkati alarak, öncelikle Kur’an’ın gece vaktini ya da ondaki zaman dilimlerini ifade etmekte kullandığı kavram ve ifadeleri tespit etmeye çalıştık. Keza gece vakitlerinde yapılan ya da yapılması tavsiye edilen ibadet ve eylemleri inceledik. Yine gecenin sükûnet ve karanlığında yapılan ibadet ve eylemlerin insan hayatına nasıl bir katkı sağlayacağını araştırdık. Böylelikle önceki günün muhasebe ve değerlendirmesi, gelecek günün ise hazırlık vakti olan gecenin, Kur’an tarafından nasıl bir perspektifle ele aldığını tespit etmeye çalıştık.

Concepts and Actions about The Night in The Qurʾān

In the Qurʾān, the night which encompass half of human life, is expressed by various concepts. From sunset to sunrise (night), various moments of the time frame are also named with different words and concepts. On the other hand, besides sleep and rest, some worship and actions that are asked to be done at night are also mentioned in the Qur’ānic verses. Also sleep at night and the night itself is mentioned as a proof of Allah and an important blessing for us. When we say “night”, people first think of sleep and rest. However, as it is understood from the Qur’ānic verses, the night should not be seen only as a sleep time and rest time. Such that one of the first commandments to the Prophet Muḥammad was to wake up at night and perform various worship and deeds. Also, it is emphasized in the Qurʾān that night worship and actions influence and leave permanent impacts on human being. In this context, in this study, we tried to identify the concepts and expressions stated in the Qurʾān expressing the night-time or the time slices in it by taking into account the references in the Qur’ānic verses. Moreover, we have also examined worship and actions performed or recommended to do at night. Again, we have researched how the worship and actions performed in the calm and darkness of the night will contribute to human being. Thus, we tried to determine how the Qurʾān addresses the "night" which is the preparation time for the next day and the assessment time of the previous day.

Keywords:

Tafsīr, Qurʾān, Āya (Proof), Night, Action Worship,

PDF

___

Bahammam, Ahmed Salem. “İslâmî Bir Perspektiften Uyku”. çev. Faruk Özdemir. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Temmuz 2013), 361-375.
Baş, Erdoğan. “Kur’ân’ın Zamanın Yarısı Olan Geceye Yüklediği Anlam”. Uluslararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu, 08-11 Ekim 2015, 1/41-50, Konya: 2016.
Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Mahmud Ahmed el-Atraş vd. 3 Cilt, Beyrut: Dâru’r-raşîd, 2000.
Bilgiz, Musa. “Kur’ân’da Zikir Kavramının Anlam Alanı”. Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2006), 209-236.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muḥibbiddin el-Hatîb ve Muhammed Fuâd Abdulbâki. 4 Cilt, Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400 h.
Bulut, Halil İbrahim. “Sünnî Gelenekte Mûcize Kavramı ve Hz. Salih’in Deve Mûcizesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/3 (2004), 137-150.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: TDV Yayınları, 11. Basım, 1997.
Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdulğafur Attâr. 6 Cilt, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 4. Basım, 1990.
Cilacı, Osman. “Dua”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/529-530, İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Çağrıcı, Mustafa. “İnfak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/289-290, İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Çanga, Mahmut. Kur’ân-ı Kerîm Lügati. İstanbul: Timaş, 2007.
Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl. İstanbul: Çağrı, 2002.
Çiçek, Yakup. “Fecr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/286-287, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: İFAV, 52. Basım, 2016.
Duran, Muhammet Ali. “Âyet Kavramı ve Anlam Alanı Üzerine Bir Analiz”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/1 (Mart 2014), 39-74.
Ebu Davud, Süleymân b. el-Eş‘âs. es-Sünen. thk. Muhammed Nasıruddin el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-maârif, ts.
Gözeler, Esra. Kur’ân Âyetlerin Tarihlendirilmesi. İstanbul: KURAMER, 2016.
Gül, Ali Rıza. “Kur’ân'daki İnfak Kavramının Anlam Yelpazesi”. Dini Araştırrnalar 8/22 (2005), 239-261.
Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitabu’l-Ayn. thk. Abdulhamid Hendâvî. 4 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tahir b. Muhammed. Tefsiru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt, Tunus: edDâru’t-Tunisiyye, 1984.
İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. thk. er-Rahhâle el-Faruk vd. 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-hayr, 2. Basım, 2007.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa esSekâ vd. 2 Cilt, b.y.: y.y., ts.
İbn İshâk, Muhammed. Sîretü İbni İshâk. thk. Muhammed Hamidullah. Mağrib: Ma’hedü’ddirâsât ve’l-ebhâs li’t-ta’rîb, 1396/1976.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. Kahire: Dâru’l-maârif, ts.
İbn-i Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid. Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 2 Cilt, Beyrut: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, ts.
Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’ân’da İnsanın Temel İhtiyaçları. Ankara: Gece, 2017.
Köse, Saffet. “Teheccüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/323-325, İstanbul: TDV, 2011.
Kur’ân Yolu. Erişim 2 Mart 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmusin etTürkî. 24 Cilt, Beyrut: Risale, 2006.
Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Mecdî Bâsellûm. 14 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
Maverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiyye, 2. Basım, 2007/1468.
Muhammed Fuâd Abdulbâkî. el-Mucemu’l-müfehres li elfâzı’l-Kur’ân. Kahire: Daru’l-kütübi’lMısriyye, 1364 h.
Müslim b. Hacâc, Ebu’l-Hüseyin. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt, Beyrut: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1991/1412.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. thk. Mektebü tahkiki’t-türâsi’l-İslâmî. 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-marife, ts.
Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1998.
Öngören, Reşat. “Zikir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/409-412, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Râgıp el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dâru’lmarife, ts.
Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.
Seyyid Kutup. Fî Zılâli’l-Kur’ân. çev. Bekir Karlığa vd. 16 Cilt, İstanbul: Hikmet, ts.
Soysaldı, Hacı Mehmet. “Kur’ân Âyetleri ve Hadisler Perspektifinden Uyku Hakkında Bir Değerlendirme”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2018), 79-102.
Suyûtî, Celâleddin. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt, Beyrut: Dâru İbn Kesir, 3. Basım, 1996.
Süleymanova, Naile. “Ashab-ı Kehf Olayı Üzerine Tıpta ve Dinimizde Uyku”. Uluslararası İnanç
Turizmi ve Eshab-ı Kehf Sempozyumu Kahramanmaraş 2012. ed. Seydihan Küçükdağlı, Serdar Yakar. 421-426, Kahramanmaraş: Öncü, 2013.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an-te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt, Kahire: Dâru hicr, 2001.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. el-Câmiu’s-sahîh. thk. İbrahim Ivaz. 5 Cilt, Matbatü Mustafa el-Elbânî ve Evladihi, 2. Basım, 1975.
Ünal, Yaşar. “Tesbih Kavramı Üzerine”. Dini Arastırmalar 15/41 (Temmuz-Aralık 2012), 163- 184.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûnî Za’lûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
Yavuz, Yunus Vehbi. “Evvâbîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/544-545, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Yavuz, Yusuf Şevki ve Çetin, Abdurrahman. “Âyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/242-244, İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdusselam Şahin. 6 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Basım, 2006.
Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt, Lübnan: Mektebetü’l-asrıyye, 2009.