KİTAB-I TÜRKMEN’DE TÜRKMENCE SÖZCÜKLER

Dede Korkut’un Türkmen Sahra yazmasının, Tebriz’in Ligvan köyüne mensup bir müstensih tarafından Azerbaycan Türkçesiyle istinsah edildiği düşünülmektedir. Ancak, metin eski Dede Korkut’un dil özelliklerini de içermektedir. Eserin onuncu sayfasında sonradan eklenmiş olan Cild-i Düyyüm-i Kitab-ı Türkmen başlığı, yazmanın Anadolu Türkmenleriyle olan ilişkilerini akla getirmektedir. Türkmen Sahra yazmasında bugün Türkmen edebî dilinde yaygın olarak kullanılan bazı sözcükler dikkat çekmektedir. Bu yazıda, ilgili sözcükler ve yeri geldiğinde de onların türevleri tanıtılacak, farklılık arz eden yapılar incelenecektir. Metinde yer alan ve günümüzde Türkmencede de var olan bazı kavramlar, özellikle de yazmada geçen yad elden Oğuzlara “gelin düşen” kızın yaşmak altından “donguldaması” vb. Oğuzların yaşam tarzını betimler niteliktedir. Bu yaşam tarzı bugün Türkmenler arasında aynı şekilde devam etmektedir. Türkmen gelinleri “donguldamak” yerine “düňňürdemek” sözünü kullanmaktadır. Bu çalışmada ayrıca, yazmada hatalı olarak değerlendirilebilecek kimi sözcükler, deyimler ve Türkçe olmayan bazı cümle yapıları da gözden geçirilecektir.

TURKMEN WORDS IN KITAB-I TURKMEN

The Turkmen Sahra manuscript of Dede Korkut, as far as we can understand from its linguistic properties, is copied from another manuscript, by an Azerbaijani who was probably from the village of Ligvan in the region of Tabriz. So the manuscript is written in the Azerbaijani language. However, the manuscript has preserved linguistic aspects of the original Dede Korkut. The title “The Second Volume of the Book of the Turkmens” written on page 10 of the manuscript, demonstrates its connection with Turkmens of Anatolia. In the text of the manuscript there are important words that have been widely used in Turkmen literary language past and present. In this article, these words and their related semantic and morphological forms will be examined in a pertinent manner. Some concepts in the text are preserved in Turkmen today, especially the story of a girl from another place who becomes a bride in an Oghuz family and who makes plaintive sounds under her yashmak to attract the attention of her in-laws soon after she joins the family. This depicts an Oghuz way of life which continues among the Turkmens today. Nothing has changed, except that the girl’s making plaintive sounds is described in the text as dongulgamak and today in Turkmen it is düňňürdemek. In this study some words in the text of the manuscript which may be perceived wrongly, as well as some idioms and some sentences or phrases which are not structurally Turkish, are also reviewed.

Keywords:

Dede Korkut, Turkmen Words, The Turkmens Azerbaijan Turkish,

PDF

___

Ahter’i-yi Kebîr (1310). İstanbul.
Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması. İstanbul: Kutlu Yayınevi.
Azmun, Y. (2016). Değişikliğe uğrayan bazı Sözcükler ve yurt ve yurç’un kökeni. Ankara: Tofiq Hacıyev Armağanı, 2-235.
Azmun, Y. (2013). Türkmencede sonu /-k/ ve /-ňk/ ile biten bazı yansıma sözcüklerin sonuna gelen bir ek üzerinde inceleme. Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 61 (2), 167-182.
Berdimuıhammedov, G. (2016). Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi (Genel editör, Türkmenistan’ın Cumhurbaşkanı). Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşriýaty. [TDDS]
Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford University.
Derleme sözlüğü (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [DS]
Doerfer, G. (1963). Türkische und Mongolishe elemente im Neuperischn. Wiesbaden. [TMEN]
El-Yesui, L. (1927). El-Muncid. Beyrut.
Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hamzayev, M. Y. (ed.) (1962). Türkmen diliniň sözlügi. Aşgabat: Türkmenistan SSR İilimler Akademiyası Neşriyatı. [TDS] Kitāb-ı Türkmen El-Sānî (Dede Korkut’un Türkmen Sahra el yazması). Gunbed, İran.
Kösäyev, M. (1943). Magrupi: Yusup-Ahmet. Aşgabat: Birleşendöwletneşir.
Lessing, F. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük.. (G. Karaağaç, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Moin, M. (H. Ş. 1381). Ferheng-e Fārsî. Emir Kebîr, Tahran.
Kaynak Kişi:
Gülseren Tor (Mersin Ağızları)