TİMURLU MİRZALAR MESELESİ

Öz Timur’un kendisinden sonra haleflerine bıraktığı devlet, gerek idari gerekse askeri bakımdan Türk-Moğol unsurlarının yanı sıra İran unsurlarının çok daha ağır bastığı İslam kültüründen oluşmaktaydı. Bu unsurların birbirleriyle münasebetleri ise o dönem başta olan hükümdarın tutumuna göre farklılık göstermektedir. Timurlu Devletindeki devlet anlayışına göre taht hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı. Bundan dolayıdır ki hükümdar ailesine mensup herkesin tahta çıkma hakkı vardı. Devlet teşkilatında belli bir kuralın olmayışı Timur’un veliahtları arasında taht kavgalarının yaşanmasına neden olmuştur. Timurlu devlet geleneğine göre şehzadeler (mirzalar) geleceğin hükümdarları olmak için eyalet merkezlerine gönderilirdi. Gittikleri yerlerde mirzalar bölgenin hâkimi olarak devletin her alandaki işleyişi ile ilgili seçkin ve tecrübeli atabegler eşliğinde eğitim alarak tecrübe kazanırlardı. Timur kendisinden sonra başa geçecek olan haleflerine büyük önem vermekteydi. Ölümünden sonra olası bir taht kavgalarını önlemek için daha sağlığındayken kendisinden sonra Pir Muhammed’in Timurlu devletinin başına geçmesini istemiş ise de diğer mirzalar ve birçok devlet erkânı bu vasiyeti yerine getirmemiştir. Timur’un ölümünden sonra kendisine veliaht gösterdiği Pir Muhammed b. Cihangir’in dışında kendisinde kuvvet gösteren mirzalar hâkimiyet sahalarında adlarına hutbe okutarak ve sikke kestirerek hükümdar olmak için mücadeleler başlatmışlardır. Timur’dan sonra oğulları, torunları ve emirleri arasında yıllarca sürecek mücadeleler sonucunda Orta Asya ile Ön Asya’nın hatırı sayılır kuvvetleri arasında olan Timurlu devleti çökmeye yüz tutmuştur. Timur’un halefleri her ne kadar birbirleri arasında bazen ittifaklar, hudutlar ve diğer meselelerde hakkında anlaşmalar yapmış olsalar da uzun süreli bu anlaşmalara sadık kalınmamış, anlaşmalar ihlal edilmiştir. Bu anlaşmaların ihlalleri de her seferinde yeni anlaşmazlıklara sebep olmuş ve Timurlu Devletinde Mirzalar meselesinin yaşanmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Hâkimiyet, Taht Kavgaları, Mirzalar, İktidar

PDF

___

Abu Bakr-i Tihrani. (2014). Kitâb-ı Diyârbakriyya, Mürsel Öztürk (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Aka, İ. (1988). “Timurlular Devleti”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul: Çağ Yayınları.
Aka, İ. (1991). Timur ve Devleti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aka, İ. (2017). Timur ve Devleti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aka, İ. (1994). Mirza Şahruh ve zamanı (1405-1447), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aka, İ. (2001). İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Alan, H. (1996). “Sultân Ebû Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Alan, H. (2016). Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506) İstanbul: Ötüken Yayınları.
Ali Şir Nevai. (1995). Mecalisu’n- Nefois,(Haz. H.Ayan, K.Yavuz, E. Gemalmaz, R. Toparlı, G.Ayan, Y.Akpınar, (latin alfabesine transkipsiyonu), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayını.
Babür. (1970) . Baburname, Reşit Rahmeti Arat (Çev.). İstanbul: MEB Yayınları.
Barthold, W. (1997). Uluğ Beğ ve Zamanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Barthold, W.(1990). Uluğ Beğ ve Zamanı, Ankara: Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser.
Barthold’d, W. (1901). “Timuridi”, Ensiklopediçeskyslovar, C.XXXIII, s.195-197, Efron Brokgauz (Ed.), Saint-Petersburg.
Baymirza, H. (1995).Türkistan. Rusya ile Çin Arasında XVIII-XX Asırlarında Ruslar ve Çinlilerin İstilaları Devrinde Türkistan Milli Devletleri ve Milli Mücadeleleri Tarihi, Abdülkadir Sadak (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Bıyıktay, H. (1989). Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Clavijo. (1881). La vidayhazanas del granTamorlan, Sreznevsky,st (Ter.). Petesburg. Timur Devrinde Kadis’ten Semerkant’a Seyahat, Ömer Rıza Doğrul (Çev.). Tarihsiz.
Devletşah. (1977). Tazkirat al- Şuara, Necati Lugal (Çev.). İstanbul.
İbn Arapşah.(1407). Acab’ib al- Makdur fi Nava’ib Teymur, Ahmed Faiz al-Hamasi, (Çev.).Beyrut.
Kafalı, M.(1974) “Timur”, İA, XII/2: s.336-346, İstanbul.
Kafesoğlu, İ. (1996). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Levent, A. S. (1967). Ali Şir Nevai Hamse, C.III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Levy, R.(1993). “Mirza” El, VII, Leiden, s.129-220, New York.
Mansura, H. (1984). “Timurlular Devletinde Hâkimiyet Anlayışı”, Ekrem Memiş (Çev.). Türk Kültürü- Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, XXII/XXV, s. 611-632, Ankara.
Manz, B.F. (2000). “Timur ve Hâkimiyet Sembolü”, Musa Şamil Yüksel (Çev.). Tarih İncelemeleri Dergisi, XV, s.257-272.
Ögel, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı (13.Yüzyıl Sonlarına Kadar), Ankara: Başbakanlık Basımevi.
Öztuna, Y. (1977). Başlangıçtan Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi, C.2, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
Roemer, H. R. (1974). “Timurlular”, İA, C.12/1, s.346-370, MEB Yayınları.
Rumlu, H. (2004), Şah İsmail Tarihi (Ahsenü’t Tevarih), Cevan Cevat (Çev.). Ankara: Ardıç yayınları.
Sayılı, A. (1960). Uluğ Beğ ve Semerkant’daki İlim Faaliyeti Hakkında Giyasuddin-i Kaşi’nin Mektubu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sümer, F. (1967). Kara Koyunlular( Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar),I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Şami, N. (1987). Zafername, Necati Lugal (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yezdi, Ş.A. (2013). Emir Timur (Zafername), D.Ahsen Batur (Çev.). İstanbul: Selenga Yayınları.
Şimşirgil, A. (2017). Emir Timur II Otağ, İstanbul: Timaş Yayınları.
Tacü’s Selmani.(1999). Tarihname, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Taşköpri-zade. (1985). al- Şaka’ik al-Nu maniyya fi ‘Ulema’ al-Davlat al- ‘Osmaniyya, Ahmed Suphi Furat (Haz.). İstanbul: İÜEF Yayınları.
Thackston,W.M. (1999).“Timurids”, El, New Edition , vol. X, Leiden – Brill: s.516-517.
Togan, Z.V. (1972). “Emir Timur’un Soyuna dair Bir Araştırma”, İsmail Aka (Çev.). Tarih Dergisi, S.26: s. 75-84.
Togan, Z.V. (1932). “Temur Bek’in İslamiyet’e Bakışı,” XIII, Atsız Mecmua: s.7-11, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tüzükat-ı Timurin ve Cengiz Yasası /Timur. (1974). Alemdar Yalçın (Haz.). İstanbul: Fetih Yayınları.
Unat, Y. (2012), “Uluğ Bey”, DİA, C. XXXXII, s. 127-129, İstanbul.
Uzunçarşılı, İ.H. (1998). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yinanç, M. H. (1950). “Akkoyunlular”, İA.,I, s.251-270, İstanbul.
Yücel, Y. (1989).Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Yüksel, M.Ş. (2001). El-Makrizi (Kitab Es-Sulük) Ve İbn Hacer (İnba’el-Gumr)’de Timur İle İlgili Kayıtlar Ve Çağdaşı Arap Tarihçilerine Göre Timur Tasviri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Yüksel, M.Ş. (2009). Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Yüksel, M.Ş. (2017). “Ortaçağlarda Beyin Göçü ve Etkileri: Timurlular Örneği”, OTAM, 41: s. 283-302.
Roux, J. P. (2014). Orta Asya Tarih ve Uygarlık, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.