ZEYNEL BAŞIBÜYÜK, GÖKHAN EKİNCİOĞLU, Mehmet Mustafa ÖNAL

Yozgat Sarıkaya Termal Roma Hamamı’nda Kullanılan Doğal Yapı Taşları ve Mühendislik Özellikleri

Doğaltaş, geçmişten günümüze insanoğlunun yaşamında alet yapımı, mimari, sanat gibi birçok alanda yer almıştır. Yozgat ili Sarıkaya ilçe merkezinde bulunan ve doğaltaşın Anadolu’da mimari eser olarak kullanılmış örneklerinden biri olan Sarıkaya Termal Roma Hamamı, MS 2. yüzyılın ortalarında inşa edilmiştir. Termal Roma Hamamının günümüze kadar korunarak gelmiş olan batı cephesinde, havuzlarında ve yer döşemelerinde mermer, sadece temel seviyeleri korunarak gelmiş iç kısım duvarlarında ve havuz basamaklarında ise kireçtaşı kullanılmıştır. Yapının inşasında kullanılan mermerlerin, ilçe merkezinin yaklaşık 1 km güneyinde bulunan Paleozoyik yaşlı Kırşehir Masifi içerisindeki Bozçaldağ Formasyonuna ait metamorfik kayaçlar içerisindeki mermer seviyelerinden, kireçtaşlarının ise ilçe merkezinin birkaç km kuzey-kuzeydoğusundaki Orta Miyosen- Pliyosen yaşlı sedimanter kayaçlar içerisinde bulunan kireçtaşı seviyelerinden alındığı düşünülmektedir. Sarıkaya Termal Roma Hamamının inşasında kullanıldığı düşünülen mermer ve kireçtaşı birimlerinden alınan numunelerin mühendislik özellikleri, ilgili TS EN ve ISRM standartlarına göre belirlenmiştir. Çalışma alanındaki kireçtaşları porozite, sertlik, basınç dayanımı, yüzey aşınma dayanımı gibi mühendislik özellikleri açısından mermerlere göre daha dayanıksız olmakla birlikte, olasılıkla, düşük maliyet, kolay işlenebilirlik, ısı yalıtımı ve pürüzlülük gibi özellikleri nedeni ile yapıda kullanılmıştır. Sarıkaya Termal Roma Hamamı’nda ilerleyen dönemlerde gerçekleştirilebilecek restorasyon çalışmaları kapsamında kullanılacak doğaltaşların doğru kaynaklardan seçimi açısından bu ve benzeri çalışmalar yol gösterici olacaktır.

Natural Building Stones Used in Yozgat Sarikaya Thermal Roman Bath and Engineering Specifications

Natural stone has taken place in many areas such as tool making, architecture and art in the life of mankind from past to present. The Sarıkaya Thermal Roman Bath located in the district center of Sarıkaya in Yozgat Province, and being one of the representations of natural stone as an architectural work of art in Anatolia, was built in mid-2 nd century AD. In the western facade, pools and flooring of the Thermal Roman Bath, preserved to date, marble was used; while limestone was used in interior walls, preserved only at base level, and pool stairs. Of the natural building stones applied in the construction, it is assumed that marble was extracted from the marble layers of the metamorphic rocks in Bozçaldağ Formation within the Paleozoic-aged Kırşehir Massive, which is located about 1 km south of the district center; and limestone was supplied from the limestone layers within the sedimentary rocks of mid-Miocene-Pliocene period, that are located a few kilometers north-northeast off the district center. Engineering specifications of marble and limestone units believed to have been applied in the construction of Sarıkaya Thermal Roman Bath have been identified using the related TS EN and ISRM standards. Although limestone in the study area is less durable compared to marble in terms of engineering properties such as porosity, rigidity, and compression and surface abrasion resistance; probably, they were used in construction for their specifications such as low cost, workability, heat insulation and asperity. This study and similar ones will be guiding in terms of selection of natural stones from appropriate resources to be used in scope of potential restoration efforts in the Sarıkaya Thermal Roman Bath in future.

PDF

___

Ekincioğlu G., Başıbüyük Z., Ekdur E., Ballı F., Kanbir E.S., 2014. Kırşehir Doğal Taş Sektör Analizi ve Yatırım İmkânları Raporu, Kırşehir Sanayi ve Ticaret Odası.
Andrefsky, W., 1998. Lithics, Cambridge University Press.
Andrefsky, W., 2008. Lithic Technology: Measures of Production, Use and Curation, Cambridge: Cambridge University Press, p. 340.
Eren, M.I., Prendergast, M.E., 2008. Comparing and Synthesizing Unifacial Stone Tool Reduction Indices. Lithic Technology: Measures of Production, Use and Curation, Cambridge University Press, Cambridge, 49-85.
Gölbaş, A., 2016. Türk Arkeolojisinin Kuramı, The Journal of International Social Research, 9 (46), 302-316.
Gamble, C., 2015. Archaeology: the Basics. Routledge.
Salmon, M., 2008. Philosophy of Archaeology, Encyclopedia of Archaeology, Deborah M. Pearsall, 2, 1812-1818.
Taşlıgil, N., Şahin, G., 2016. Yapı Malzemesi Olarak Kullanılan Türkiye Doğal Taşlarının İktisadi Coğrafya Odağında Analizi, Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 607-640.
Özdoğan, M., 2015. Hammadde Olarak Taş ve Kayaçlara Genel Bir Bakış, IV. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı Bildiriler Kitabı, s.27-34.
Balkan-Atlı, N., Binder, D., Cauvin, M.C., 1999. Obsidian: Sources, Workshops and Trade in Central Anatolia. Neolithic in Turkey: the Cradle of Civilization. Oxbow Books, Oxford, s.133-145.
Michailidou, A., Dogan, I.B., 2008. Trading in Prehistory and Protohistory: Perspectives from the Eastern Aegean and Beyond. Sailing in the Aegean: Readings on the Economy and Trade Routes, s.17-53.
Gölbaş, A., Başıbüyük, Z., 2012. Anadolu Kültür Oluşumunda Tuzun Rolü, Batman Üniversitesi İnsani Bilimler Dergisi, 1(1), 45-54.
Kramer, S.N., Wolkstein, D., 1983. Inanna, Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer. Rider.
Farrelly, L., 2017. The Fundamentals of Architecture. Bloomsbury Publishing.
Price, C.A., Doehne, E., 2011. Stone Conservation: an Overview of Current Research. Getty Publications.
Kazancı, N., Gürbüz, A., 2014. Jeolojik Miras Nitelikli Türkiye Doğal Taşları. Geological Bulletin of Turkey, 57(1), 19-44.
International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments And Sites (The Venice Charter, 1964), II. International Congress of Architects and Technicians of Historic Monuments, Venice.
Altunel, E., 2012. Kültürel Jeoloji: Jeoloji’nin İnsanoğlunun Yaşamı Üzerindeki Etkileri. Kuvaterner Bilimi (Ed.: Kazancı, N. ve Gürbüz, A.), Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, (350), 195-214.
Siegesmund, S., Weiß, T., Vollbrecht, A., 2002. Natural Stone, Weathering Phenomena, Conservation Strategies and Case Studies: Introduction. Geological Society, London, Special Publications, 205(1), 1-7.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yozgat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sarıkaya Roma Hamamı, http://www.yozgatkulturturizm.gov. tr/TR,92801/sarikaya-roma-hamami.html. Erişim tarihi: Ocak 25, 2018.
Şenyurt, H.K., 2016. Sarıkaya Roma Hamamı Tarihçesi Ve 2010-2015 Yılı Kazı Çalışmaları Sonuçları, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı, (Ed.) Kadir Özköse, 1, 110-121.
Önal, M.M., Başıbüyük, Z., Gölbaş, A., 2017. Antik Sarıkaya Termal Roma Hamamının Mimarisi ve Yapımında Kullanılan Doğal Yapı Taşları (Sarıkaya-YOZGAT), II. Uluslararası Bozok Sempozyumu: Yozgat’ın Turizm Potansiyelleri ve Sorunları Bildiriler Kitabı, 1, 19-33.
Von der Osten, H.H., Schmidt, E.F., Newell, E. T., 1937. The Alishar Hüyük. (Vol. 30). The University of Chicago Press.
Fagan, G., 1999. Bathing in Public in the Roman World, Londra.
Baykan, D., 2012. Roma Dönemi Tedavi Mekânları, İsmail Fazlıoğlu Anı Kitabı, (Ed.) Işık Şahin, s.43-49.
TS EN 13755, 2003. Doğal Taşlar-Deney Metodları-Atmosfer Basıncında Su Emme Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS EN 1936, 2006. Doğal Taşlar-Deney Yöntemleri-Gerçek Yoğunluk, Görünür Yoğunluk, Toplam ve Açık Gözeneklilik Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
TS EN 14157, 2005. Doğal Taş-Aşınma Direncinin Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
SRM, 1981. Rock Characterization, Testing and Monitoring-ISRM Suggested Methods. Brown, E.T. (ed), Pergamon Pres, p.211.
TS EN 1926, 2000. Doğal Taşlar-Deney Metodları-Basınç Dayanım Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
Dönmez, M., Akçay, A.E., Kara, H., Yergök, A.F., Esentürk, K., 2005. 1:100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Yozgat J 34 Paftası No: 48, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara s.13.
Akçay, A.E., Dönmez, M., A.E., Kara, H., Yergök, A.F., Esentürk, K., 2008. 1:100.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları, Yozgat İ 34 paftası No: 81, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara s.13.
Bingöl, O., 2004. Arkeolojik Mimari’de Taş, Homer Kitabevi.
Dan, M.B., Pøikryl, R., Török, Á., 2009. Materials, Technologies and Practice in Historic Heritage Structures. Springer Science & Business Media.
Gölbaş, A., Atak, O., 2016. Arkeolojik Potansiyelin Kırsal Turizme Kazandırılması: Ortaca Örneği. The Journal of International Social Research, 9(47), 1210-1223.