Murat ÇOBANER, Mahmut ÇETİN, RECEP YURTAL

Nehir akımlarının deterministik ve stokastik özelliklerinin incelenmesi

Su yapılarının tasarımında hidrolojik ve meteorolojik verilerin işlenmesi ve temel girdi olarak kullanılması önemlidir. Bu veriler, doğası gereği rastgele karakterli olduğundan dolayı, gelecekte alacakları değerlerde olasılık ve istatistik kuralları ile belirlenebilmektedir. Bu çalışmada, aylık nehir akımlarına en iyi uyan otoregresif (AR(p)) modelin saptanması amaçlanmıştır. Verilerin ön istatistiksel analizleri %5 önem düzeyinde yapılmış've verilerin gidiş bileşenine sahip olmadığı görülmüştür. Stokastik bileşenin elde edilebilmesi için verilere Fourier analizi uygulanarak tarihi serilere ait ortalama ve standart sapmadaki periyodik bileşen verilerden uzaklaştırılmıştır. Korelogram yapısından serinin üçüncü mertebeden otoregresif (AR(3)) modelle ifade edilebileceği belirlenmiştir. Otoregresif modele ait artık terimler LJung-Box istatistiği ile analiz edilmiştir ve artık terimlerin bağımsız olduğu sonucuna varılmıştır.

Investigation of deterministic and stochastic properties of streamlows

Processing and using hydrological and meteorological data as basic input variables are of importance in planning water related structures. Because the nature of hydrometeorological data whose characteristics are expected to be random. Their future values can be determined by the rules of probability and statistics. In this study, investigating the best-fitted autoregressive model (AR (p)) to the monthly stream flows is aimed. Statistical analyses indicated that the studied stream flow data did not have a trend component at 5 % level of significance. The periodic component in the mean and standard deviation were removed through applying Fourier analyses from historical data to obtain stochastic component. Correlogram analyses indicated that the dependent part of stochastic component was defined well by the third order autoregressive model (AR (3)). The residuals of the autoregressive model were analyzed with LJung-Box statistic; and it was concluded that residuals were uncorrelated.

PDF

___

1.Çetin,M., "Jeoistatistiksel Yöntem İle Nokta ve Alansal Yağışların Saptanması ve Stokastik Olarak Modellenmesi Örnek Havza Uygulamaları", Doktora Tezi, Ç. Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 1996.
2.Nehir Akımları Yıllığı, Elektrik İşleri Etüd İdaresi, Ankara, (1957-1994).
3.Gupta,R.K., Chauhan,H.S., "Stochastic Modeling of Irrigation Water Requirements", Journal of Irrigation and Drainage Engineering (ASCE), Vol. 112, No.1, 65-76, 1986.
4.Kadıoğlu,M., Toros,H. ve Kurtuluş,B., "Küresel Isınma ve Türkiye'de Yağış Trendleri", DSİ 40. Kuruluş Yılı, Su ve Toprak Kaynaklarının Geliştirilmesi Konferansı Bildirileri, Cilt 1, Ankara, 1994. 5.Türkeş,M.,"Vulnerability of Turkey to Desertification with Respect to Precipitation and Aridity Conditions", Turkish Journal of Engineering and Environmental Sicence, 23, p. 363-380, 1999.
6.Kottegoda,N.T, "Stochastic Water Resources Technology", Department of Civil Engineering, University of Birmingham, The McMillan Press Ltd., London, 1980.
7.Salas,J.D., Delleur,J.W., Yevyevich,V and Lane,W.L., "Applied Modeling of Hydrologic Time Series", Water Resources Publications, Littleton, Colorado, 1980.
8.Yevjevich,Y., "Structual Analysis of Hydrologic Time Series", Hydrology Papers, Colorado State University, Colorado, Fort Collins, 1972.
9.Quimpo,R.G, "Stochastic Model of Daily River Flow Squences", Hydrology Papers, No. 18, Colorado State University, Colorado, Fort Collins, 1967.
l0.Box,G.E.P., Jenkins,G.M., "Time Series Analysis Forecasting and Control", San Franscisco, Holden-Day Inc., 1976.
11.Johnston, J., Dinardo, J., "Econometric Methods", Mcgraw-Hill Intertional Editions, U.S.A., 1997.
12.Bowerman,B.L., O'connel,R.T, "Time Series and Forecasting", Duxbury Press, U.S.A., 1979.
13.Enders, W., "Applied Econometric Time Series", John Wiley & Sons, Inc., U.S.A, 1995.
14.Çetin,M., Tonkaz,T, Yücel,A., Topaloğlu,F., "Kimi İklim Öğelerinde Periyodik Bileşenin Otokorelasyon Yapısı Üzerine Etkisinin Araştırılması", 1. Türkiye Su Kongresi, İstanbul, 2001.