Sirâceddin el-Urmevî'nin İslam Düşüncesine Yön Verecek Disiplin Arayışı Risâle fi'l-fark beyne mevzû'ayi'l-ilmi'l-ilâhî ve'lkelâm Üzerine Bir İnceleme

Bu makalede, Sirâceddin el-Urmevî'nin, metafizik ile kelamın konuları arasındaki farkı açıklamak üzere kaleme aldığı Risâle fi'l-fark beyne mevzû'ayi'l-ilmi'l-ilâhî ve'l-kelâm adlı eseri incelendi. Öncelikle makalenin tar- tıştığı meselenin mantıksal altyapısı ortaya kondu. Ardından, burhânî araştır- maların Urmevî öncesindeki ve sonrasındaki nazarî çerçevesine temas edildi. Sonuç olarak Urmevî'nin metafiziğin konusunu var olması bakımından varolan (el-mevcûd bi-mâ hüve mevcûd); metafiziğin en önemli meselesini Tanrı'nın varlığı; kelamın konusunu ise Allah'ın zatı olarak belirlediği tespit edildi. Meta- fiziği bilimlerin zirvesine yerleştiren bu yaklaşımın temelde Peripatetik ve Meşşâî felsefeye dayandığı görüldü. Kelamı bu incelemeye dâhil etmek ve felsefe-kelam tartışmalarını bambaşka bir mecraya taşımak ise Urmevî'nin özgün katkısı olarak belirdi. Kelamın alt bilim olarak atanmasına Ebû Hâmid el-Gazzâlî, Şemseddin es-Semerkandî, Adudüddin el-Îcî, Sa'deddin et- Teftâzânî ve Seyyid Şerif el-Cürcânî'nin gösterdiği reaksiyon makalenin bir diğer ilgisini oluşturdu.

Sir?j al-D?n al-Urmaw?'s Quest for a DisciplineThat Leads to Islamic Thought: A Study on Ris?la f? al-farq bayna maw???ay al-?ilm al-il?h? wa al-kal?m

In this article Sir?j al-D?n al-Urmaw?'s work, entitled "Ris?la f? al-farq bayna maw???ay al-?ilm al-il?h? wa al-kal?m," which aims to explain the differences between subjects of metaphysics and Kal?m has been reviewed. First of all,the logical infrastructure of the matter which was discussed in the article has been revealed.Then, al-Urmaw?'s theoretical framework of pre and post demonstrative researches are mentioned. Consequently, it is determined that al-Urmaw? pointed out that the subject of metaphysics is the existent qua existent (al-mawj?d bi-m? huwa mawj?d), its major problem is the existence of God, and the subject of Kal?m is the essence of God. It is seen that the attitude which makes the metaphysics as superior science was based on peripatetical and mashshaite philosophy. However, integrating the Kal?m into this analyse and moving the philosophy and the theology debate to a different platform is distinguished as the original contribution of al-Urmaw?. In additon, the reactions of Ab? ??mid al-Ghaz?l?, Shams al-D?n al-Samarqand?, ?A?ud al-D?n al-?j?, Sa?d al-D?n al-Taft?z?n?, and al-Sayyid al-Shar?f al-Jurj?n? to the determination of Kelam as a sub-science is the another concern in this article.

___

Akkanat, Hasan, Kadı Sıraceddin el-Ürmevî ve Metâliu'l-Envâr (Tahkik, Çeviri, İnceleme), 3 Cilt, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.

Alper, Ö. Mahir, "İslâm Felsefe Geleneğinde Metafiziğin Konusu Sorunu: Özgünlük Açısından Bir İnceleme", İslam Felsefesinin Özgünlüğü içinde, ed. Mehmet Vural, İstanbul: Elis Yayınları, 2009, ss. 47-86.

Âmidî, Seyfeddin, Ebkârü'l-efkâr fî usûli'd-dîn, nşr. Ahmed M. el-Mehdî, 4 cilt, Kahire: Matba'atü Dâri'l-Kütüb ve'l-Vesâiki'l-Kavmiyye, 2004.

Aristoteles, Metaphysica, çev. David Ross, The Works of Aristotle VIII içinde, ed. D. Ross, 2. Baskı, Oxford: Clarendon Press, 1928.

--------, Posterior Analytics, çev. Jonathan Barnes, 2. Baskı, Oxford: Cla- rendon Press, 1993.

Barnes, Jonathan, "Commentary", Posterior Analytics içinde, çev. Jonat- han Barnes, 2. Baskı, Oxford: Clarendon Press, 1993.

Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu'l-Mevâkıf: Mevâkıf Şerhi, 3 cilt, nşr. ve çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.

Çağrıcı, Mustafa, "Sirâceddin el-Urmevî", Türkiye Diyanet Vakfı İslam An- siklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009, c. 37, ss. 262- 264.

Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevî'de Bilgi ve Varlık, İstanbul: İz Yayınları, 2011.

Fârâbî, Ebû Nasr, Kitâbu'l-Burhân, nşr. ve çev. Ömer Türker, Ömer M. Alper, İstanbul: Klasik, 2008.

--------, el-İbâne an garazi Aristûtâlîs fî Kitâbi ma-ba'de't-tabî'a, Kitâbü'l- mecmû' min müellefâti Ebî Nasr el-Fârâbî içinde, nşr. Ahmed Nâcî el-Cemâlî v.dğr., Kahire: Matba'atü's-Sa'âde, 1325/1907, ss. 40- 44.

Gazzâlî, Ebû Hâmid, el-Mustasfâ, nşr. Muhammed A. Abdüşşâfî, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1993.

İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd, İkinci Analitikler'in Orta Şerhi: Telhîsu Kitâbi'l- Burhân, nşr. ve çev. Hacı Kaya, İstanbul: Klasik, 2015.

İbn Sînâ, Ebû Ali, en-Necât mine'l-gark fî bahri'd-dalâlât, nşr. M. Takî Dânişpejûh, Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-i Tahrân, 1387 hş./2008.

--------, İşaretler ve Tembihler: el-İşârât ve't-Tenbîhât, nşr. ve çev. Muhit- tin Macit vdğr., İstanbul: Litera Yayınları, 2006.

--------, Kitâbu'ş-Şifâ: II. Analitikler, nşr. ve çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayınları, 2006.

--------, Kitâbu'ş-Şifâ: Metafizik I, nşr. ve çev. Ekrem Demirli, Ömer Tür- ker, İstanbul: Litera Yayınları, 2004.

--------, Mantıku'l-meşrikıyyîn, Kum: Menşûrâtü Mektebeti Âyetullâhi'l- Uzmâ el-Mar'aşî en-Necefî, 1405/1985.

--------, Uyûnü'l-hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî, 2. Baskı, Beyrut: Dâru'l-Kalem, 1980.

Îcî, Adudüddin, el-Mevâkıf fî ilmi'l-kelâm, Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, t.y.

İskender el-Afrodîsî, On Metaphysics 3, çev. Arthur Madigan, On Me- taphysics 2&3 içinde, New York: Cornell University Press, 1992.

Kâşî, Yahya b. Ahmed, Nüket fî ahvâli'ş-Şeyhi'r-Reîs İbn Sîna, nşr. Ah- med F. el-Ehvânî, Kahire, Menşûrâtü'l-Ma'hedi'l-İlmiyyi'l-Feransî li'l-Âsâri'ş-Şarkıyye, 1952.

Kaya, Mahmut, "Mâ ba'de't-tabîa", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, c. 27, ss. 265-266.

Kaya, M. Cüneyt, "Bir 'Filozof' Olarak Sirâceddin el-Urmevî (ö. 682/1283): Letâifü'l-hikme Bağlamında Bir Tahlil Denemesi, Dîvân: Disiplinle- rarası Çalışmalar Dergisi, 2012 (17:33), ss. 1-45.

Konevî, Sadreddin, Miftâhu'l-Gayb: Tasavvuf Metafiziği, haz. ve çev. Ek- rem Demirli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.

Kutluer, İlhan, "Metafizik", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, An- kara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004, c. 29, ss. 399-402.

Pehlivan, Necmettin, "Giriş", Kıstâsu'l-Efkâr: Düşüncenin Kıstası içinde, nşr. ve çev. N. Pehlivan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.

Râzî, Fahreddin, el-Metâlibü'l-âliye mine'l-ilmi'l-ilâhî, nşr. Muhammed A. Şahin, 3 cilt içinde 9 cüz, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1999.

--------, Lübâbü'l-İşârât, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Kahire: Mektebetü'l- Külliyyâti'l-Ezheriyye, 1986.

--------, Nihâyetü'l-ukûl fî dirâyeti'l-usûl, nşr. Said A. Fûde, 4 cilt, Beyrut: Dârü'z-Zehâir, t.y.

--------, Şerhu Uyûni'l-hikme, 3 cilt, Tahran: Müessesetü's-Sâdık li't-Tıbâa ve'n-Neşr, 1415/1994.

--------, Şerhu'l-İşârât ve't-tenbîhât, Ali Rıza Necefzâde, 2 cilt, Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, 1384 hş./2005.

Sadrüşşerîa, Şerhu Ta'dîli'l-ulûm, İstanbul, Süleymaniye Ktp., Ragıp Pa- şa, nr. 724.

Sadrüşşerîa, Ta'dîlü'l-ulûm, Dublin, Chester Beatty Library, nr. 3574.

Teftâzânî, Sa'deddin, Metnü Tehzîbi'l-mantık ve'l-kelâm, Kahire: Mat- ba'atü's-Sa'âde, 1912.

--------, Şerhu'l-Makâsıd, nşr. Abdurrahman Umeyra, 5 cilt, Beyrut: Âle- mü'l-Kütüb, 1998.

Tûsî, Nasîrüddin, Şerhu'l-İşârât ve't-tenbîhât, el-İşârât ve't-tenbîhât mea Şerhi Nasîriddîn et-Tûsî içinde, nşr. Süleymân Dünyâ, 4 cilt, Kahi- re: Dârü'l-Ma'ârif, 1968.

Türker, Ömer, "Metafizik: Varlık ve Tanrı, İslâm Felsefesi: Tarih ve Prob- lemler içinde, ed. M. Cüneyt Kaya, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013, ss. 603-654.

Urmevî, Sirâceddin, Beyânü'l-hakk ve lisânü's-sıdk, İstanbul, Atıf Efendi Ktp., nr. 1567.

--------, Letâifü'l-hikme, nşr. Gulâmhüseyin Yûsufî, Tahran: İntişârât-ı Bünyâd ve Ferheng-i Îrân, 1351 hş./1972.

--------, "Risâle fi'l-fark beyne nev'ayi'l-ilmi'l-ilâhî ve'l-kelâm: İmlâü'l-Kâdî Sîrâciddîn el-Urmevî el-müteveffâ sene 682 H./1283 M.", nşr. Bur- han Köroğlu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009 (36/1), ss. 83-107.

--------, Risâle fi'l-fark beyne mevzû'ayi'l-ilmi'l-ilâhî ve'l-kelâm, Kum, Kitâbhane-i Âyetullâh el-Uzmâ Mar'aşî-yi Necefî, nr. 12461/3, vr. 58b.

--------, Risâle fi'l-fark beyne mevzû'i'l-ilmi'l-ilâhî ve'l-kelâm, Diyarbakır, Ziya Gökalp Yazma Eserler Ktp., nr. 403/7, vr. 71b-72b.

--------, Risâle fi'l-fark beyne nev'ayi'l-ilmi'l-ilâhî ve'l-kelâm, İstanbul, Sü- leymaniye Ktp., Ragıp Paşa, nr. 1461/38, vr. 198b-201a.

--------, Risâle fi'l-fark beyne nev'ayi'l-ilmi'l-ilâhî ve'l-kelâm, nşr. M. Ekrem Ebû Gûş, Mecmû'u Resâil li'l-Eimme el-Urmevî ve'l-Kâtibî ve'd- Devvânî içinde, Amman: Dâru'n-Nûri'l-Mübîn li'd-Dirâsât ve'n- Neşr, 2012, ss. 70-79.

--------, Şerhu'l-İşârât ve't-tenbîhât, İstanbul, Topkapı Sarayı Ktp., III. Ah- med, nr. 3269.