Kur'ân Işığında Korku ve Etkileri
Allah hikmetsiz hiç bir şeyi yaratmadığı gibi korkuyu da gereksiz ve faydasız yaratmamıştır. Korku duygusu, Allah’ın kullarına iyilik gözeterek lutfettiği fıtrî bir duygudur. Korkmadan yaşamak mümkün değildir. Korkuyu yenmek ve korkulan şeye karşı önlem almak insanın doğasında vardır. Her insan, korkudan emin olmak, huzur ve güven içinde yaşamak ister. Korkuyu yenemeyen insan, kendini huzurlu ve güvende hissedemez. Korku, dünya hayatının son bulacağı Kıyâmet gününe kadar varlığını her daim bir şekilde insanoğluna hissettireceği gibi insanoğlunun gündeminden de hiç düşmeyecektir. Zira korku, Allah’ın insanoğlunu imtihan ettiği araçlardan birisi ve üzerinde düşünülmesi gereken Allah’ın âyetlerindendir. Allah korkusu, kendisinden kaçınılan bir korku olmamış ve beraberinde saygıyı getirmiştir. Mümin için korku, hem Allah’a olan kurbiyetini ve samimiyetini tesis eden olumlu bir olgu, hem de imtihan dünyasında zorluklara ve sıkıntılara karşı direncini ve kararlılığını artıran değerli bir etkendir. Korku, mümini eğiten, onu kötülükten koruyan, onda oto kontrol sistemi oluşturan yapıcı ve faydalı bir duygudur. Dolayısıyla yaratılış itibariyle temel insanî duygulardan birisi olan ‘korku’, bilinç altına yerleşmek suretiyle insanın düşünce ve tasarruflarına pozitif veya negatif etki yapabilme özelliğini taşır. Hatta bu etki insanı hayatı boyunca esir alabilir. Korku duygusu, insanı istemi dışındaki söz ve davranışlara sevk edebilir. Negatif etkiye sahip bir korku, insanın hayatını altüst edebildiği ve yaşamı o kişi için çekilmez kılabildiği gibi, pozitif etkiye sahip bir korku, insanın hayatını düzene sokabilir ve yaşamı o kişi için paha biçilmez bir servet (âhiretin tarlası) yapabilir. Burada önemli olan korkunun sağlam bir inanç ve güçlü bir irade ile dengelenmesidir. İnsanoğlu işte bu ince çizgiyi idrak edebilmeli ve korkuyu fırsata çevirebilmelidir. Gelecekle ilgili korku, kaygı ve endişelerini Kur’ânî buyruklarla gidermeye çalışmalıdır. İnsan, psikolojik olarak korku ve ümit arasında gidip gelir. Korkunun yanında onu dengeleyecek bir ümidi de elden bırakmamalıdır. Çünkü dünya hayatı, ancak âhiretin tarlasıdır. İnsanoğlu dünyada ne ekerse âhirette onu biçecektir. Kula düşen görev, âhireti için ne ektiğine bakmasıdır. Bu çalışmamızda Kur’an’ın havf’ı nasıl anlamlandırdığını, onu insanlığa nasıl sunduğunu, Kur’ân ışığında korkunun insan hayatına etkisini ve diğer varlıkları nasıl etkilediğini, korku iman ve korku dua ilişkisini ortaya çıkarmaya çalışacağız. Çalışmanın insanoğlu için bilinmeyen gelecekle ilgili korku, kaygı ve endişelerini gidermede katkı sunmasını umuyoruz.
Fear and its Effects Based on Quran
Allah hadn’t created fear as unnecessary and useless just as He hadn’t created anything without wisdom. Sense of fear is a physical feeling which Allah blesses His servants with favor. It is impossible to live without fear. Contrarily, it is in the nature of man to defeat fear and take measures against it. Every person wants to be sure of fear, to live in peace and security. A person who can’t overcome fear, can’t feel peaceful and secure. Fear will never be removed from agenda of humanity just as it will always be perceived its existence by humanity in a manner, until the day of Judgment, which is the end of the life on the earth. Because fear is one of the tools that God has tested human beings and also one of the verses of Allah that must be considered. Fear of Allah was not a fear that was avoided; In contrast to this, it brought respect to Allah. Fear is a positive phenomenon that constitutes his closeness and sincerity to Allah for the believer and also it is a valuable factor that increases his resistance and determination toward difficulties and troubles in the world of examinations. Fear is a constructive and beneficial feeling that trains the believer and protects him from evil and constitutes an auto-control system. Therefore, fear which is one of the basic human feelings in respect of creation has a characteristic of making positive and negative impressions on person’s ideas and disposals by means of his subconscious. In fact, this effect can take human captive throughout his life. A sense of fear can incite people to words and behaviors unintentionally. A fear which has a negative effect can wreck human’s life and make his life unbearable for him whereas a fear which has a positive effect can conbobulate person's life and make his life as invaluable fortune- a field of hereafter- for him. The important point here is a balance of fear with a sound faith and a strong will. Mankind should be able to realize this thin line and turn fear into an opportunity. Human must try to eliminate fear, worry and apprehensions about the future with commands on Qur’an. Man remains mentally between fear and hope. Beside the fear, human must stand to hope that balances it. Because the life of the world is only a field of hereafter. For future life, mankind will reap what he had sown in the world. An assignment of a slave is to consider what he had sown for eternity. In this study, we will try to present how the Qur’an gives meaning to hawf, how the Qur’an offers it to humanity, how the fear affects human and other creatures according to the influence of fear under the light of Quran, the relationship between faith-fear and prayer-fear. We hope that, this study will enlighten the fears, worries and anxieties of man about the unknown future.
___
- Altuntaş, Halil, Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’ân-ı Kerîm Meâli, Ankara: DİB
Yay., 2011.
- Attar, Feridüddin, Tezkiretü’l-Evliya, haz. M. Zahid Kotku, İstanbul: Seha Neşriyat, 1983.
- Aksoy, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Yay., 1993.
- Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî el-, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk.
Muhammed Subhî Hasen Hallâk, Muhammed Ahmed el-Atraş, I-III, Beyrût: Dâru’r-
Reşîd, 2000.
- Bilgi, İsmail Hilmi, “Kur’ân’da Korku Olgusu Neden ve Nasıl Kullanılmıştır?”, Balıkesir
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I/2 (2015): 229-251.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Dînî ve Felsefî Ahlâk Lügatçesi, İstanbul: Bilmen Yay., 1967.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b. el-Müğîre el-Cu’fî el-, Sahihu’l-buhârî
(el-Câmiu’s-sahîh), Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2006.
- Cevherî, İsmâil b. Hammâd el-, es-Sıhâh tâcu’-luga’ ve sıhâhu’l-arabiyye, thk. Ahmed Abdu’l-
Gafûr Attâr, I-VI, Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1979.
- Cora, Mustafa, Tâğutî Tutum ve Davranışlar, Burdur: Anıl Grup Matbaacılık, 2017.
- Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf el-, Mu’cemu’t-ta’rifât, thk. Muhammed Sıddîk
el-Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Fadîle, 2004.
- Çelik, Hacer, “Kur’ân-ı Kerîm’de Havf ve Haşyet”, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
- Çelik, Hüseyin, Kur’ân’da Nifâk (Münâfıkların Özellikleri), Ankara: Fecr Yay., 2018.
- Dâmeğânî, el-Huseyn b. Muhammed ed-, Kâmûsu’l-kur’ân ev ıslâhu el-vucûh ve’n-nezâir fi’l-
kur’âni’l-kerîm, thk. Abdülazîz Seyyid el-Ehl, Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1983.
- Ebû Tâlip el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atiyye, Kûtu’l-kulûb, thk. Mahmûd İbrâhim
Muhammed er-Rıdvânî, I-III, Kahire: Mektebetu Dâru’t-Turâs.
- Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, İstanbul: Hece Yay., 2009.
- Erkaya, Mahmud Esad, Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları, Ankara: Otto Yay., 2007.
- Ferahîdî, Halil b. Ahmed el-, Kitabü’l-ayn, thk. Abdülhamid Hendâvî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-
Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
- Hâris el-Muhâsibî, Ebû Abdillâh Hâris b. Esed, Risaletu’l-musterşidîn, thk. Abdülfettâh Ebû
- Gudde, Halep: Daru’s-Selâm, 1954.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-, İhyâu ulûmiddîn, I-IV, Beyrut: Dâru İbn
Hazm, 2005.
- Gökcan, Mansur, “Tasavvufta Havf ve Recâ (Korku ve Ümit) Anlayışı”, Yüksek Lisans Tezi,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
- Gökcan, Mansur, “Havf ve Recâ (Korku ve Ümit) Dengesi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, XVI/ 2 (2016): 171-192.
- Gökcan, Mansur, “Tasavvufta Allah Korkusu”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, IV/2 (2004): 249-276.
- Gözel, Mehmet, “Kur’ân’da Havf Kavramı”, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
- Gündüz, Turgay, “Pedagojik Açıdan Kur’an’da "İnzar" Kavramı ve İlgili Diğer Bazı Kavramların
İncelenmesi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, VII/7 (1998): 523-541.
- İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Hâtimî, Futuhât-ı mekkiyye, I-IX,
Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999.
- İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, I-XXX, Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyyetü li’n-
Neşr, 1984.
- İbn Fâris, Ebu’l Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu mekayîsi’l-luga, thk.
Abdusselâm Muhammed Hârun, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb, Medâricu’s-sâlikîn,
I-III, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trhsz.
- İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail, Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm, I-IX, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye,
1988.
- İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sunenu ibn mâce, thk. Muhammed
Fuâd Abdulbâkî, I-II, Kahire: Dâru Ihyâ’il-Kutubi’l-Arabiyye, 1918.
- İbn Manzûr, Cemaleddîn Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-arab, thk. Abdullah
Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed el-Şâzilî, I-VI, Kahire:
Dâru’l-Meârif, trhsz.
- İbn Miskeveyh, “Ölüm Korkusu, Mahiyeti ve Nefsin Ölümden Sonraki Durumu”, çev. İbrahim
Aslan, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, LII/2 (2011): 327-332.
- İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali, Nuznetu’l-a’yun en-nevâzır fî ilmi’l-
vucûhu ve’n-nezâir, thk. Muhammed Abdulkerîm Kâzım er-Râzî, Beyrut:
Muessesetu’r-
Risâle, 1987.
- İsmail Hakkı Bursevî, Ferahu’r-rûh, Muhammediyye şerhi, haz. Mustafa Utku, İstanbul:
Uludağ Yay., 2004.
- Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 1998.
- Kara, Mustafa, “Havf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVI:528-529,
İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
- Karaman, Fikret, “Korku, Ümit ve Ye’sin Mümin Üzerindeki Etkisi”, İnönü Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, IV/2 (2013): 9-33.
- Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez ve Sadrettin Gümüş, Kur’ân Yolu
Türkçe Meal ve Tefsir, I-V, Ankara: DİB Yay., 2006.
- Kavşut, M. Sait, İnsan: Teolojik Antropoloji, Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası, ed.: Şaban Ali
Düzgün, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2011.
- Kaya, Sibel, “Havf (Kaygı) ve Recâ (Ümit) Kavramlarının Semantik ve Teoloji Tahlili”, Yüksek
Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
- Koç, Mustafa, “Ölüm Korkusu Üzerine Kuramsal Açıdan Psikolojik Bir Değerlendirme”,
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2002): 7-20.
Komisyon, TDV Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara; TDV Yay., 2017.
- Kurtûbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-, el-Câmi’ li ahkâmi’l-kur’ân, thk.
Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Turkî, I-XXIV, Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 2006.
- Kuşeyrî, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc b. Müslim el-, Sahîh-u muslim, I-V, Beyrut:
Dâru’l-
Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
- Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdü’l-Kerîm b. Hevâzin el-, er-Risâletu’l-kuşeyriyyetu, Beyrut: Dâru’l-
Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
- Mubârekfûrî, Muhammed b. Abdirrahmân ibn Abdirrahîm el-, Tuhfetu’l-ahvezî bi şerhi câmi’it-
tirmîzî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, trhsz.
- Muhammed Fuâd Abdülbâkî, el-Mu’cemu’l-mufehres li elfâzi’l-kur’âni’l-kerîm, Kahire:
Dâru’l-
Kütübü’l-Mısriyye,1945.
- Mukâtil b. Suleymân, Ebu’l-Hasen, el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-kur’âni’l-azîm, thk. Hâtim Sâlih
ed-Dâmin, Dübey: Merkezu Cum’ati’l-Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Turâs, 2006.
- Nesaî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb en-, Süneni nesâî, thk. Mektebetu Tahkîki’t-
Turâsi’l-İslâmî, I-XII, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, trhsz.
- Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-, Medâriku’t-tenzîl ve
hakâiku’t-te’vîl, thk. Yusuf Ali Bedyûy, I-III, Beyrut: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1998.
- Nîsâbûrî, Ebu Abdurrahmân İsmâil b. Ahmed el-Hîrî en-, Vucûhu’l kur’an, thk. Necef Arşî,
Meşhed: Mecmau’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1432.
- Nisâbûrî, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-, Sahih-u Müslim, thk. Muhammed
Fuâd Abdulbâkî, I-V, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1991.
- Ohlender, Erik S., “Kur’ân’da Allah Korkusu (Takvâ): Semantik Değişiklik ve Tematik Bağlam
Üzerine Bazı Açıklamalar”, çev. Faruk Özdemir, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XXIII/1
(2012): 18-27.
- Özkarataş, Fatoş Su, “Havf”, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 2014.
- Polat, Emanullah, “Tosyevî’nin “el-Havf ve’l-Hüzün” Adlı Risâlesinin Tahkîki ve
Değerlendirmesi”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2014): 183-204.
- Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtu elfâzi’l-kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Dımeşk: Dâru’l-
Kalem, 1992.
- Râzî, Fahruddîn Muhammeed b. Ömer b. Huseyn er-, Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr), I-
XXXII, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
- Sâbûnî, Muhammed Ali es-, Safvetu’t tefâsîr, I-III, Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1981.
- Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’ün Rolü, İstanbul: Şule Yay., 1996.
- Sezgin, Ali Galip, “Eşanlamlılık Bağlamında Kur’ân’da Korku İfade Eden Kelimeler Üzerine
Analitik Bir Değerlendirme”, İslâmi Araştırmalar Dergisi, XVI/1 (2003): 38-62.
- Sülün, Murat, Kur’an-ı Kerim Açısından İman-Amel İlişkisi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
- Sürücü, İbrahim, “Bir Denge Unsuru Olarak Kur’ân’da Havf ve Reca”, Bingöl Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2015): 247-268.
- Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-, Câmiu’l-beyân an te’vil-i âyi’l-kur’ân, thk. Abdullah
b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî, I-XXVI, Kahire: Dâru Hicr, 2001.
- Tebrîzî, Ebû Abdullah Veliyyuddîn Muhammed b. Abdullah Hatîb et-, Mişkâtu’l-mesâbîh maa
şerhi mir’âtu’l -mesâbîh, I-IX, Hindistan: İdâretu’l-Buhûsu’l-İslâmiyye, trhsz.
- Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-, el-Câmiu’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-VI,
Beyrut: Dâru’l Garbi’l-İslâmî, 1996.
- Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay., 2001.
- Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, I-VII, İstanbul: Zehraveyn, 2011.
- Yılmaz, H. Kâmil, 300 Soruda Tasavvufi Hayat, İstanbul: Erkam Yay., 2014.
- Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kasım Mahmûd b. Ömer ez-, el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl
ve uyûni’l-ekavîl fi vucûhi’t-te’vîl, thk. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muhammed
Muavved, I-VI, Riyad: Mektebetu Obekan, 1998.