Sicilya’da Hanefilik

Günümüze kadar gelebilme başarısı gösteren mezhepler içerisinde ve Müslüman coğrafyada en fazla müntesibi bulunan ve Doğudan Batıya en çok tanınan mezhep Hanefî mezhebidir. Hanefî mezhebinin bu kadar taraftar bulmasında İmam-ı A’zam’ın görüş ve düşünceleriyle mezhep anlayışının teşekkülündeki kurucu kişiliği, hocalarından aldığı fıkhî yorumları günün şartlarına göre doğru biçimde yorumlaması ve kıyasla birlikte istihsan metodunu icat etmesinin rolü büyüktür. Buna, Hanefiliğin resmi mezhep olarak kabul edilmesi, Ebu Hanife’nin öğrencilerinin mezhep fıkhını tedvin etmeleri, nesilden nesile mezhep görüşlerini aktaracak bir öğrenci silsilesinin bulunması ve kanun koyma ihtiyacı gibi sebepler de ilave edilebilir. Hz. Peygamber’in yeni Müslüman olan topluluklara gönderdiği muallim ve kadı uygulaması daha sonraki halifeler döneminde de aynen devam ettirilmeye çalışılmıştır. Müslümanların Doğu topraklarında başlayan ilk fetihleri ile bu topraklara İslam ahlakı ve adabını öğreten fakih şahıslar aracılığı ile Müslümanların ibadetleri ve günlük hayatlarını kuşatan fıkıh ya da hukuk da götürülmüştür. Bu uygulama İslam’ın Batı’ya geçişteki ilk noktası olan Mısır ve daha sonra yayılacağı Kuzey Afrika’da da aynen korunmuştur. Hz. Osman döneminden başlayarak Mısır’a gönderilen ve daha sonra adil halife Ömer b. Abdülaziz döneminde de devam ettirilen muallim ve fakih şahsiyetler gönderme uygulamaları, bu coğrafyanın öncelikle Müslümanlaşmasına, ardından da bu şahısların etrafında oluşan şahsa dayalı müstakil mezheplerin oluşmasına vesile olmuştur. Kûfe, Medine, Şam gibi merkezlerde hicri II. yüzyıldan itibaren başlayan mezheplerin oluşum süreci, Batıdaki coğrafyayı da etkilemiştir. Doğu’daki medreselerde eğitim alan birçok fakih, aldıkları bu eğitimi Batı’da yeni fethedilen topraklara nakletmişler, böylece mezhepleşme olgusu Doğu ile Batı’da aynı anda başlamıştır denilebilir. Bu dönemde, aralarında Hanefi mezhebinin kurucusu Ebu Hanife’nin ve öğrencilerinin de bulunduğu birçok müctehid imamın görüşleri bu coğrafyaya öğrenciler aracılığı girmeye başlamıştır. Özellikle 750 yılında Emevilerden sonra iktidara gelen Abbasilerden itibaren Hanefiliğin resmi mezhep olarak devlet yönetiminde aktif rol yüklenmesiyle birlikte, öncelikle Doğuda Mâverâünnehir topraklarına uzanan Hanefi mezhebi, hemen hemen aynı zaman diliminde öncelikle Kuzeybatı Afrika’ya, oradan da Sicilya ve Endülüs topraklarına kadar yayılmıştır. Bu makalede, Hanefi mezhebinin Batı topraklarına geçişi, kâdîların bu mezhebin yayılmasındaki katkıları, bu kadılar arasında öncelikle Sicilya fatihi Esed b. Furat’ın etkisi ve daha sonraki kadıların yaptıkları katkılar, adada Hanefiliğin taraftar bulmasındaki sebepler ve etkisini kaybettiği yılları içeren kısa bir silsile takip edilecek ve mezhebin Sicilya’daki seyrinin tarihçesi ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Hanafism in Sicilia

Within the sects, that have survived until today and the most common sect from the East to the West is the Hanafî sect which has the highest share in the Muslim geography. The founding personality of the sect in the formation of the concept of sect with the views and thoughts of the Imam-ı Azam in the popularity of the Hanafi school, to interpret the legal interpretations of the teachers according to the conditions of the day and at the same time the invention of the method (istihsan) is important. This can be added to the fact that Hanafism is accepted as an official sect, that Abu Hanifa's students compile the jurisprudence of the sect, that there is a series of students who will convey sectarian views from generation to generation and the need to make a law. The teacher and the Qadi practice sent by the Prophet to the new Muslim communities were continued in the following caliphs. The first conquests of Muslims in the Eastern lands and the Islamic moral values and literary teachings of these lands were taken by Muslims and the fiqh and law surrounding the daily lives of Muslims were also taken. This practice was preserved in Egypt, which is the first step of Islam in the West, and in North Africa where it was spread. The Practices of sending of the teachers and qadi’s to Egypt in the period of Khalifa Osman and then which were continued during the period of Omar b. Abdulaziz, it was the occasion of this country to comprise of the first Muslim and then the individual sects based on the person around them. In the 2nd century after emigration to Madinah, the process of formation of sects starting in cities like Kûfe, Damascus and Medina influenced the geography in the West. Many teachers who were educated in the madrasas in the East transferred this education to the newly conquered lands in the West so that the concept of sectarianism started in the East and West at the same time. During this period, the views of many interpreters of Islamic law (muctehid imams), including Abu Hanifa and his students, the founder of Hanafi school, began to enter this geography through students. Since the Abbasids, who came into after Umayyads in 750, had an active role in the state administration as the official sect, the Hanafi sect reaching the lands of the Maveraünnehir in the East, firstly in the East, was first spread to Northwest Africa and then to the lands of Sicily and Andalusia. In this article, the short period of the Hanafi sect's transition to the Western lands, the contributions of the judges in the dissemination of this sect, first of from these judges the influence of the conqueror of Sicily Esed b. Furat and the contributions of later judges, the reasons of finding fans on the island the reasons for the supporters and the loss of their influence, will be followed and the history of the course of the sect in Sicily will be explored.

PDF

___

Abbas, İhsan. el-Arabu fî Sıkılliyye. Beyrut: Daru’s-sekâfe. 1975.
Abduh, Muhammed. Muhaveratu’l-muslih ve’l-mukallid. Trc. Gerçek İslamda Birlik adıyla
Hayrettin Karaman. Ankara: DİB Yay, 1996.
Abdülbâki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-Müfehres li elfazi’l-Kur’ani’l-Azîm. Beyrut: Dârü'l- Ma’rife. 1945.
Aslan, Nasi. İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Adana: Seçkin Yayıncılık. 2014.
Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. 8. Baskı. İstanbul: İFAV Yay. 2010.
Azimli, Mehmet. “Sicilya’daki İslâm Medeniyetinin Avrupa’ya Etkileri.” İstem 16, Konya: 2010.
Baktır, Mustafa. “İçki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV. 1998.
Borham, Atallah. Tatbîku’ş-Şerîâti’l-İslamiye fî Sıkılya’l-İslamiyye ve’n-Normandiye. İskenderiye Hukuk Fak. Yayını. (Geremy Johns, Arabic Administration in Norman Sicily: The Royal Diwan, Cambridge Studies in Islamic Civilization, 2002) den naklen.
Chiarelli, C, Leonard. A History of Moslım Sicily, MidseaBooks: 2011.
Cudî, Muhammed b. Muhammed Salih(ö.m.1943), Tarîhu Kudâti’l- Kayrevân, Tunus: Matbaatü Vefa. 2004.
Damad, Şeyhzade Abdurrahman b. Şeyh Muhammed. Mecmeu’l-Enhur. İstanbul: Matbaa-i Amire. 1308.
Debbâğ, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed(696), Meâlim’ül-İmân fî ma’rifeti ehli’l-
Kayrevân, Thk. Tenûhî, Abdurrahman b. Muhammed (839/1435), 3 cilt, Mısır: Mektebetü’l- hancî, 1968.
Ebu Hind, Halid. el-Mezhebü’l-Hanefî ve Ricâlühü bi bilâdi’l-Mağribi’l-İslâmî. Tunus: Camiatu Seydi bi’l-Abbas, ts.
Habergetiren, Ömer Faruk. Fatih Bir Fakih: Ebû Abdullah Esed b. Furât b. Sinan, Hayatı ve Fıkıh İlmindeki Yeri. Harran Ün. İlahiyat Fak. Dergisi 27. Şanlıurfa 2012.
Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara. Türk Tarihi Kurumu. 1996.
Hallaf, Abdülvehhab. İlm-i Usûli’l-Fıkh. Mısır. Mektebetü'd-da'veti'l-İslâmiyye. 1948.
Hallaf, Abdülvehhab. Hulasatu Tarihi’t-teşri’i’l-İslamî. Kuveyt: y.y., ts.
Hitti, Philip K. Arap Tarihinin Mimarları. Trc. Ali Zengin. İstanbul: Risale Yay. 1995.
Hunke, Sigrid. Allahs Sonne über dem Abendland: Unser Arabisches Erbe, Hamburg: Deutsche Verlags-Anstalt.1960.
Huşenî, Muhammed b. Haris. Kitabu Tabakâti Ulema-i İfrîkıye. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l- Lübnânî. ts.
Huşenî, Ebu Abdullah Muhammed b. Haris(361). Kudatu Kurtuba ve Tarihi İfrikıyye, Kahira: Mektebetü’l-Hancî. 1994.
İbn Manzur, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem. (711/1311). Lisanü’l- Arab. 15 cilt, Beyrut: 1955.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed (630/1233). Üsdü’l-gâbe fî Ma’rifeti’s- sahâbe, 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2012.
İbn Hacer, el-Askalânî Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali (ö. 852/1449). el-İsâbe fî
Temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmet Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvız. 8 cilt, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1415/1995.
Jassem, Zaidan Ali. The Arabic origins of English and indo-European "Democratıc Terms": A Radical Linguistic Theory Approach. journal of english language and literature (JOELL). (2015).
Kallek, Cengiz. “Esed b. Furat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.Ankara:TDV. 1995.
Karaman, Hayrettin. Anahatlarıyla İslam Hukuku, 5 cilt, İstanbul: Ensar Neşriyat. 2011.
Karaman, Hayrettin. Dört Risale. İstanbul: İz yayıncılık. 2000.
Karaman, Hayrettin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: Ensar Yay. 1989.
Kâsânî, Alauddin Ebu Bekr b. Mes’ud. Bedaiu’s-Sanai’ fi tertibi’ş- Şerai’. 9 cilt. Beyrut: Dâru'l- Kütübi'l-İlmiyye. 1988.
Cûdî, Kayrevânî, Muhammed Salih (ö.m.1943). Tarihu Kudati’l-Kayrevân. Tunus: 2004.
Kevserî, Muhammed Zahid b. Hasen. Bülûğu’l-Emânî fî Sîreti’l-İmam Muhammed eş-eybânî. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1998.
Kindî, Ebû Yûsuf Ya’kûb b. İshak (252/866). Kitâbü’l-vülât ve Kitâbü’l-kudât. Beyrut:
Matbaati’l-Yûsûiyyîn. 1908.
Koca, Ferhat. “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara. TDV. 2004.
Köse, Saffet. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Kervan Yayınevi. 2012.
Leknevi, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed (1848-1886). el-Fevâʾidü’l- behiyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye. Kahire: y.y. 1324/1906.
Makdisî, Muhammed b. Ahmet Şemseddin. Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekalîm. Kahire: 1991.
Mantran, Robert. İslamın Yayılış Tarihi. Trc. İsmet Kayaoğlu. Ankara: A.Ü. İlahiyat Fak. Yayınları, 1981.
Medenî, Ahmet Tevfik. el-Müslimûne fî cezîrati Sikilya ve Cenûbi İtaliya. Tunus: Mektebetü’l- İstikame, 1365.
Moreno, Martino Mario. Sicilya'da Müslümanlar. Trc. Abdulhalik Bakır- Aydın Çelik, Fırat Ün. Orta Doğu Araştırmaları Dergisi 1. Elazığ: 2007, 165-220.
Mu’nis, Huseyin. Me’âlimu târihi’l-Magrib ve’l-Endülüs. Kahire: Dârü’r-reşâd. 2004.
Mekkî, Ebu Talip. Kûtü’l-Kulûb. Kahire: Daru’r-reşad. 1961.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. El-İhtiyar li Ta’lil’il-Muhtar. 2 cilt. Kahire: Daru’l-Fikr. ts.
Maşalı, Münteha. Makdisî’nin Ahsenü’t-Tekâsim’i Bağlamında Fıkıh Coğrafyası. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi 25, İstanbul: 2016. 25: 63-106.
Nübâhî, Ebû’l-Hasen b. Abdullah b. Hasen. Târîhu Kudâti’l-Endelüs. Beyrut: 1983.
Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları-I. Ankara: TDV Yay. 2010.
Özel, Ahmet. İmam Ebu Hanife ve Hanefi Mezhebi. Ankara: DİB yay. 2015.
Öztoprak, Mustafa. Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri. Şırnak Üniveristesi-İlahiyat Fak. Dergisi 4/7. Şırnak: 2013.
Selkînî, İbrahim. El-Müyesser fî usuli’l-Fıkh. Dubai: Daru’l-irşad. 1990.
Songur, Haluk. Human Rights And Islam: An Attempt To Compare The Farewell Address Of The Prophet and The Magna Carta. SDÜ. İlahiyat Fak. Dergisi 19. Isparta: 2007.
Şakiroğlu, Mahmut H. “Sicilya” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yay, 2009.
Şimşek, Murat. Mezhepleşme Sürecinde Hanefilik. Konya: y.y. 2014.
Şirbini, Mahmut. El-Kada fi’l-İslam. 2. Baskı. Mısır: y.y. 1999.
Tolmacheva, Marina A. “Makdisî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yay., 2003.
Temimî, Ebu’l-Arab Muhammed b. Ahmed (333/945). Kitabu Tabakâtu ‘ulemâ-i İfrîkıyye. Beyrut:Dâru'l-Kitâbi'l-Lubnânî. ts.
Temîmî, Ebu’l-Arab Muhammed b. Ahmed (333/945). Tabakâtü ʿulemâʾi İfrîkıyye ve Tûnis. nşr. Ali eş-Şâbbî-N. Hasan el-Yâfî. Tunus: Daru’l-Kütübü’l-Lübnanî.1985.
Uzzârî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed (h.712). el-Beyânu’l-mağrib fi ihtisâri ahbâri’l- Endelüs ve’l-Mağrib. 4 cilt. Tunus: Daru’l-garbi’l-islamî. 2013.
Zebidi, Muhibbuddin Ebi Feyz es-Seyyid Muhammed Murtaze el-Huseyni. Tâcü'l-arûs min cevâhiri'l-kâmûs. Kuveyt: Matbaatü Hukumetu’l-Kuveyt. 1987. 40 cilt. 1987.
Zehebî, Hafız Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (748/1348). El-İber fi Haber min Gıber. 4 cilt. Beyrut: Darü'l-Kütübü'l-Ilmiyye. ts.
Zehrânî, Muhammed b. Sa’îd. el-Hayâtü’l-İlmiyye fî Sıkıliyyeti’l-İslâmiyye. Mekke: İhyâu’t- türasi’l-Arabî. 1993.