İşârî Te'vil ve Kuşeyrî'nin Cihad ve Kıtal Ayetlerini Yorumlama Yöntemi

İslam tarihinde ortaya çıkan Kur'an'ı yorumlama çabalarından biri de işârî/irfânî te'vil anlayışıdır. Sûfîler kendi anlayışlarının Kur'an'dan kaynaklandığını açıklamak ve görüşlerini ayetlerle temellendirerek insanlara ulaştırmak için işârî tarzda eserler telif etmişlerdir. Sûfîlerin bu anlayışında ayetlerin zâhirî anlamları gözetilmekle birlikte kalplerine doğan işâret ve ilhamlar da te'vilin rotasını belirlemiştir. Bu eserler son dönemlerde her ne kadar işârî tefsir olarak tanımlanmakla birlikte sûfîler eserlerini tefsir olarak değil, hakâik, letâif, keşf gibi kendi irfânî te'vil tarzlarına göre isimlendirmişlerdir. Bu eserlerin en meşhurlarından biri de Kuşeyrî'nin Letâifu'l-İşârât isimli kitabıdır. Kuşeyrî bu eserinde cihad ve kıtalle ilgili ayetleri genel olarak zâhirî anlamlarına ve tarihî bağlamlarına uygun olarak açıklamakla birlikte birçok ayeti de işârî tarzda te'vil etmiştir. Sûfîler, insanın en büyük düşmanı kendi içindeki nefsi olduğundan hareketle cihadı büyük cihad, düşmanla yapılan cihadı ise küçük cihad olarak isimlendirdikleri için Kuşeyrî'nin te'villerinde de nefisle cihad konusu öne çıkmıştır. Kuşeyrî ayetleri yorumlarken sûfî düşünceye ait kalp, nefs ve sır gibi kavramlara da yer vermiştir.

PDF

___

Abdulbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu'cemu'l-Müfehres li Elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerîm, Matbatu Daru'l-Kütübi'l-Mısriyye, Kahire, 1364.

Aclûnî, Ebü'l-Fidâ İsmail b. Muhammed Keşfü'l-Hafâ ve Müzîlü'l-İlbâs, nşr. Husâmu'd-Din el-Kudsî, Mektebetu'l-Kudsî, Kahire, 1351.

Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, II. Baskı, İstanbul, 1998.

Ay, Mahmut, "İşari Tefsiri Yeniden Düşünmek", İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, 24, "103-148,"

Bezzâr, Ahmed b. İbrâhîm, Müsnedü'l-Bezzâr, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah, Âdil b. Sa'd, Mektebetü'l-Ulûm ve'l-Hikem, Medine 1988-2009.

Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, Kitabevi, çev. Burhan Köroğlu ve diğerleri, İstanbul, 1999.

Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Fecr Yayınevi, Ankara, 1996.

Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh, nşr. Ahmed Abdülkâdir Atâ, Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, Üçüncü Baskı, Beyrut 1984.

Dıhlevî, Şah Veliyyullah, el-Feyzu'l-Kebîr fî Usûli't-Tefsîr, Tefsir Usulü, Ankara, 2015.

Fîruzabâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya'kub, Besâiru Zevi't-Temyîz fî Letâifi'l-Kitâbi'l-Azîz, thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut, Mektebetu'l- İlmiyye, trs.

Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. Abduddâim es-Semin, Umdetu'l Huffâz fî Tefsîri Eşrâfi'l-Elfâz, thk. Muhammed Bâsil Uyûnu's-Sûd, Beyrut, Dâru'lKütübü'l-İlmiyye, 1996.

Heysemî, Ebü'l-Hasen Alî b. Ebî Bekr, Mecme?u'z-Zevâid ve Menbe?ul-Fevâid, thk. Muhammed Abdülkâdir Ahmed Atâ, I-XII, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 2001.

İbn Acîbe, Ahmed b. Muhammed, el-Bahru'l-Medîd fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Mecîd, th. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Raslân, Kahire, 1999.

İbnu'l-Cevzî, Ebu'l-Ferec Cemaluddin Abdurrahman Ali, Zâdu'l-Mesîr fî İlmi'tTefsir, Beyrut, el-Mektebu'l-İslamî, 1948.

İbn Fâris, Ebü'l-Hüseyn Ahmed, Mu'cemü Mekâyîsi'l-Luğa, nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Dâru'l-Fikr, Beyrut 1970.

İbn Manzûr, Lisânu'l-Arab, th. Heyet, Dâru'l-Maârif, Kahire, trs, İbnü's-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn eş-Şehrezûrî, Fetâvâ ve Mesâilü İbnisSalâh, nşr. Abdülmu'tî Emîn Kal'acî, Beyrut 1986.

İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takiyyüddîn Ahmed, Mecmûu'l-Fetâvâ, nşr. Âmir el-Cezzâr, Enver el-Bâz, Dâru'l-Vefâ, III. Baskı, 2005.

İsfahânî, Ebü'l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed Râğıb, el-Müfredât fî Garîbi'lKur'an, thk. Muhammed Halil Aytânî, IV. Baskı, Beyrut, Dâru'l-Ma'rife, 2005.

Kuşeyrî, Abdulkerim b. Hevâzin, Letâfu'l-İşârât, th. Abdullatif Hasan Abdurrahman, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 2000, Mennâu'l-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi'l-Kur'ân, Mektebetu Vehbe, XI. Baskı, Kahire, 2000

Maturîdî, Ebû Mansûr, Te'vîlâtu Ehl'i-Sünne, th. Mecdî Bâslûm, Dâru'l-kütübi'l- İlmiyye, I, Baskı, Beyrut, 2005.

Mevsılî, Ahmed b. Ali Ebû Ya?lâ, Müsnedü Ebî Ya?lâ el-Mevsılî, thk. Huseyn Selîm Esed, I-XIV, Dâru'l-Me'mûn li't-Türâs-Dâru's-Sekâfeti'lArabiyye, Şam-Beyrut 1986-1992.

Mukâtil, Ebu'l-Hasen b. Süleyman, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. Ahmed Ferid, I. Baskı, Beyrut, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.

Münâvî, Zeynuddin Muhammed Abdurraûf, Tabakâtu's-Sûfiyye el-Kevâkibu'dDurriyye fî Terâcimi's-Sâdâti's-Sufiyye et-Tabakâtu'l-Kübrâ, thk. Muhammed Edîb el-Câdır, Dâru Sâdır, Beyrut, 1999.

Özel, Ahmet, "Cihad", DİA, İstanbul, 1993, VII.

Öztürk, Mustafa, Tefsirin Halleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2013.

......... Kur'an ve Aşırı Yorum, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2014.

......... "Cihad Ayetleri: Tefsir Birikimine, İslâm Geleneğine ve Günümüze Yansımaları", İslam Kaynaklarında Geleneğinde ve Günümüzde Cihad Çalıştayı, Kuramer, İstanbul, 2016.

Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu'l-Beyân 'an Te'vîli Âyi'l-Kur'an, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru'l-Kütübü'-İlmiyye, Dördüncü Baskı, Beyrut, 2005.

Uludağ, Süleyman, "İşârî Tefsir", DİA, İstanbul, 2011.

......... "Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin", DİA, Ankara, 2002, XXVI.

Ünsal, Hadiye "Ebü'l-Hasen el-Vâhidî'nin Hayatı, Eserleri ve Tefsir Tarihindeki Yeri", Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı:1, s.135-164.

Suyuti, Celaleddin Abdurrahman, el-İtkan fi Ulumi'l-Kur'an, thk. Ahmed b. Ali, Daru'l-Hadis, Kahire, 2006.

Sülemî, Muhammed b. Hüseyin b. Musa el-Ezdî, Tefsîru's-Sülemî (Hakâiku'tTefsîr), th. Seyyid İmrân, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 2001.

Vâhidî, Ebu'l-Hasen Ali b. Ahmed, el-Vasît fî Tefsîri'l-Kur'âni'l-Mecîd, thk. Komisyon, Beyrut, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994.

Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed Siyerü A'lâmi'n-Nübelâ, nşr. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü'r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1984.

Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve'l-Müfessirûn, Mektebetu Vehbe, VII. Baskı, Kahire, 2000.

Zerkeşî, Bedreddin Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh, el-Burhan fi Ulûmi'l-Kur'an, Thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Daru'lKütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1971.

Zürkânî, Muhammed Abdulazîm Menâhilu'l-İrfân, th. Fevvâz Ahmed Zemerlî, Dâru'l-Kütübi'l-Arabî, I. Baskı, Beyrut, 1995.