Hz. Peygamber’in Yaşantısında Tasavvufî Unsurlar

z- Hz. Peygamber zamanında, diğer dinî ilimler teşekkül etmediği gibi, tasavvuf da tedvin edilmiş bir ilim olarak teşekkül etmemiştir. Fakat tasavvuf, bir "zühd" hayatı olarak Hz. Peygamber'in yaşantısında mevcuttur. Onun yaşantısı incelendiğinde, zühdle birlikte tasavvufun birçok ilkesini de onun hayatında görmek mümkündür. Hz. Peygamber'in evindeki eşyaların, "bir ihram, üzerinde deri yastık bulunan çıplak bir sedir, birkaç avuç yulaf, bir seccade ve bir su tulumundan" oluşması, onun ne kadar sade ve basit bir hayat yaşadığını göstermektedir. Devlet reisi olmasına ve beytü'l-malın beşte biri kendisine ait olmasına rağmen evinde bir şey bulunmamasının sebebi, eline geçen şeyleri ihtiyaç sahiplerine vermesidir. Zühdün, "dünya metaını elde de gönülde de bulundurmamak" olarak tanımlanmasının Hz. Peygamber'in bu davranışına dayandığını görmek mümkündür. Onun, üç gün üst üste buğday ekmeği ile dahi karnını doyurmaması, çok az yemesi, az uyuması ve gerektiği zaman konuşması; tasavvufta "riyazetin" temel prensiplerinden olan "az yemek, az konuşmak ve az uyumak" olarak şekillenmiştir. Kullandığı ev eşyaları ve yiyip içtiği şeyler, onun az ile yetindiğini yani kanaatkârlığını göstermektedir. Hz. Peygamber'in yaşantı tarzı olan "kanaat", tasavvufta önemli bir makam olarak yer almaktadır. Peygamberlikten önce, her yılın bir ayını Hıra mağarasında tefekkürle, zikirle geçirmesi ve ramazanın son on gününde itikâfa girmesi, tasavvufta "halvet ve zikir" olarak ifade edilmektedir. Mescid-i Aksâ'nın, gözünün önüne gelmesi ve müşriklere orası hakkında detaylı bilgi vermesi, tasavvufta "keşf" hali olarak yer almaktadır. Başlangıçta zikredilen bu tespitler, Hz. Peygamber'in yaşantısında zühdle birlikte birçok tasavvufî unsurun da yer aldığını göstermektedir.

Hz. Peygamber zamanında, diğer dinî ilimler teşekkül etmediği gibi, tasavvuf da tedvin edilmiş bir ilim olarak teşekkül etmemiştir. Fakat tasavvuf, bir “zühd” hayatı olarak Hz. Peygamber’in yaşantısında mevcuttur. Onun yaşantısı incelendiğinde, zühdle birlikte tasavvufun birçok ilkesini de onun hayatında görmek mümkündür. Hz. Peygamber’in evindeki eşyaların, “bir ihram, üzerinde deri yastık bulunan çıplak bir sedir, birkaç avuç yulaf, bir seccade ve bir su tulumundan” oluşması, onun ne kadar sade ve basit bir hayat yaşadığını göstermektedir. Devlet reisi olmasına ve beytü’l-malın beşte biri kendisine ait olmasına rağmen evinde bir şey bulunmamasının sebebi, eline geçen şeyleri ihtiyaç sahiplerine vermesidir. Zühdün, “dünya metaını elde de gönülde de bulundurmamak” olarak tanımlanmasının Hz. Peygamber’in bu davranışına dayandığını görmek mümkündür. Onun, üç gün üst üste buğday ekmeği ile dahi karnını doyurmaması, çok az yemesi, az uyuması ve gerektiği zaman konuşması; tasavvufta “riyazetin” temel prensiplerinden olan “az yemek, az konuşmak ve az uyumak” olarak şekillenmiştir. Kullandığı ev eşyaları ve yiyip içtiği şeyler, onun az ile yetindiğini yani kanaatkârlığını göstermektedir. Hz. Peygamber’in yaşantı tarzı olan “kanaat”, tasavvufta önemli bir makam olarak yer almaktadır. Peygamberlikten önce, her yılın bir ayını Hıra mağarasında tefekkürle, zikirle geçirmesi ve ramazanın son on gününde itikâfa girmesi, tasavvufta “halvet ve zikir” olarak ifade edilmektedir. Mescid-i Aksâ’nın, gözünün önüne gelmesi ve müşriklere orası hakkında detaylı bilgi vermesi, tasavvufta “keşf” hali olarak yer almaktadır. Başlangıçta zikredilen bu tespitler, Hz. Peygamber’in yaşantısında zühdle birlikte birçok tasavvufî unsurun da yer aldığını göstermektedir.

PDF

___

Abdullah Bustânî (ö. 1930), el-Bustân, Beyrut 1992.

Abdurrezzak, Ebû Bekr Abdurrezzak b. Hemmâm b. Nâfi' el-Hımyerî esSan’ânî (ö. 211), Musannef, I-XI, Beyrût 1403.

Aclûnî, İsmâil b. Muhammed el-Cerrâhî (ö. 1162/1749), Keşfu’l-hafâ, I-II, Beyrût 1405.

Ahmed el-Âyid ve diğerleri, el-Mu’cemü’l-Arabiyyül-esâsî, Alecso 1989.

Ahmed, Ebû Abdillah İbn Hanbel eş-Şeybânî (ö. 241/855), Müsned, Dâru’lhadis, I-VIII, Kahire 1416/1995.

-------, Müsned, I-VI, Mısır ts.

-------, ez-Zühd, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1427/2006.

Ahmed Yesevî (ö. 562/1166), Divân-ı Hikmet, Sadeleştiren Ahmed Eğilmez Rıdvanoğlu, Sağlam yayınevi, İstanbul 2016.

Ali ibn Sultân Muhammed el-Kârî (ö. 1014/1605), Cem’ul-vesâil fi şerhi’ş- şemâil, Şerh. Şeyh Abdurrauf el-Münâvî, I-II, Mısır 1318/1900, II, 65.

Ateş, Süleyman, İslâm Tasavvufu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1992.

Bardakçı, Mehmet Necmettin, Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf, Fakülte Kitabevi, Isparta 2000.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn (ö. 458/1066), Şuabu’l-iman, I-VIII, Beyrut 1410.

-------, Delâilü’n-nübüvve ve marifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîa, nşr. Abdülmutî Kal’acî, I-VII, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye-Dâru’r-reyyân, Beyrut 1988.

Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil el-Cu’fî (ö. 256/870), Sahîhu’lBuhârî, I-VII, Beyrût 1410/1990.

Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Yesar (ö. 151/768), Siyer, İstanbul 1991.

Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/888), Sünenu Ebî Dâvûd, I-III, Beyrût 1409/1988.

Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-İsfahânî (ö. 430/1038), Hılyetu’l-Evliya, I-X, Beyrût 1405.

Eraydın, Selçuk (ö. 1995), Tasavvuf ve Tarikatlar, Marmara Ün. İFAV. Yayınları, İstanbul 1997.

Erkaya, Mahmut Esad, Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları, Otto Yayınevi, Ankara 2017.

-------, “Tarikatların Teşekkülü Öncesi Dönemde Kur’ân Kaynaklı Tasavvuf Kavramları”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2015, cilt: XV, sayı: 3, ss. 117-147.

Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (505/1111), İhyâu ulûmi’d-dîn, I-V, Müessesetü’l-Halebî, Kahire 1387/1967.

-------, Kimayâ-yı Saâdet, Çev. Mehmed A. Müftüoğlu, İstanbul 1981.

Gökcan, M. Mansur, Temel Ahlâkî Prensipleriyle Tasavvuf, Harf Eğitim Yayıncılığı, Ankara 2017.

-------, Kuşeyrî’nin “el-Cevâhiru’l-mensûre” İsimli Eseri Bağlamında Tasavvufî Görüşleri, (Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü, 2015.)

Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. el-Hasen (ö. 295), Nevâdiru’l-usûl, I-IV, Beyrut 1992.

Halil Curra, Larûs, Paris 1973.

Hamidullah, Muhammed (ö. 2002), İslâma Giriş, çev. Camal Aydın, Ankara 1996.

-------, İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, I-II, İrfan Yayımcılık, İstanbul 2003.

Herevî, Ebû İsmail Abdullah el-Ensârî (ö. 481/1089), Menâzilü’s-sâirîn, Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1408/1988.

Hucvirî, Ali b. Osman Cüllâbî (ö. 465/1072), Keşfu’l-mahcûb, çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1996.

-------, Keşfu’l-mahcûb, trc. İs’âd Abdülhâdî Gandil, Dâru’n-nehdetü’l-ğarbiyye, Beyrut 1980.

İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Abdillah b. Muhammed el-Kûfî (ö. 235/849), Musannef, I-VII, Riyad 1409.

İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449), elİsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, I-VIII, Beyrut 1328.

İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Bustî (ö. 354), Sahîhu İbn Hibbân, I-XVIII, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1993.

İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm (ö. 213), es-Sîretü’nnebeviyye, thk. Mustafâ es-Sekkâ vdğ., I-II, Mektebetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1955.

İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer ed-Dımeşkî (ö. 774/1373), Câmiu’lmesânîd ve’s-süneni’l-hâdî li-akvâmi’s-senen, thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş, I-XII, Dâru Hadr, Beyrut 1998.

İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/886), Sünenu İbn Mâce, I-II, Kahire ts.

-------, Sünen, I-V, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981.

İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddin Muhammed b. Mükrim b. Ali el-Ensârî (ö. 711/1311), Lisânu’l-Arab, I-VI, Kahire 1979.

İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-târîh, thk. Ebü’lFidâ Abdullah el-Kâdî-Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk, I-XI, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987-2003.

İmâm-ı Rabbânî, Ahmed b. Abdi’l-ehad es-Sihrindî el-Fârukî (ö. 1034/1624), Mektûbâtu’r-Rabbâniyye, Dâru’l-kütübil-ilmiyye, I-III, Beyrut 1436/2015.

Kaplan, Hayri, "Bahâ Veled, Şems ve Mevlânâ’nın Râzî’ye Yönelik Eleştirileri ve Râzî’nin Sûfîlere / Tasavvufa Bakışı", Tasavvuf, Ankara 2005, sayı: 14, ss. 285-330

Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1998.

-------, “Hz. Peygamber’in Tasavvufî Düşüncedeki Yeri.”, Diyanet Dergisi, Ankara 1989, Cilt: 25, Sayı: 4, ss. 221-237.

Karaman, Hayrettin ve Diğerleri, Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara 1997.

Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim Muhammed (ö. 736/1335), Istılâhâtü’s-sûfiyye, thk. Muhammed Kemâl İbrâhim Cağfer, el-heyetü’lMısrıyye, Kâhire 2008.

Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk (ö. 380/990), et-Tarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2011.

Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072), el-Cevâhiru’lmensûre, trc. ve thk. M. Mansur Gökcan, Harf Eğitim Yayıncılığı, Ankara 2017.

-------, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, Dâru’l-hayr, thk. Mağrûf Mustafa Zarîf, Ali Abdülhamîd Ebû’l-Hayr, Beyrut 1997.

Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir (ö. 355/966), Kitâbü’l-bed ve’t-târîh, IVI, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-dîniyye, Kahire ts.

Mekkî, Ebû Talib (ö. 386/996), Kûtu’l-kulûb, Dâru Sâdır, Kahire 1310/1892.

Mevdûdî, Ebu’l Al’â (ö. 1979), Tefhimu’l-Kur’ân, Çev. Yusuf Karaca ve diğerleri, İstanbul 1991.

Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed (ö. 243/857), er-Riâye li-hukûkillah, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, tah. Abdülkâdir Ahmed Atâ, Lübnan 2010.

Münzirî, Abdü’l Azîm b. Abdil Kavî el-Münzirî (ö. 656/1258), et-Terğîb ve’tterhîb, I-IV, Beyrut 1417.

-------, Risâletü’l-müsterşidîn, thk. Selmân b. Abdülfettâh, Dâru’l-beşâiri’lİslâmiyye, Beyrut 2014.

Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (ö. 261/874), Sahîhu Müslim, I-V, Beyrût ts.

-------, Sahîhu Müslim, I-V, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’lKütübi’l-‘Arabiyye, Kahire 1991

Necmüddin Kübra (ö. 618/1221), Usûlu Aşere (Tasavvufî Hayat), Çev. Mustafa Kara, İstanbul 1996.

Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali (ö. 303/915), Sünenu’nNesâî, I-VIII, Beyrût 1409/1988.

Özköse, Kadir (ed.), Tasavvuf El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara 2012.

Rûdânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed (ö. 1094/1683), Cem‘u’lfevâid min Câmii’l-usûl ve Mecmai’z-zevâid, thk. Ebû Ali Süleymân b.

Dürey, I-IV, Dâru İbn Hazm-Mektebetü İbn Kesîr, Beyrut-Kuveyt 1998.

Schimmel, Annemaria (ö. 2003), Tasavvufun Boyutları, Adam Yayınları, İstanbul 1982.

Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali et-Tûsî (ö. 378/988), el-Lûma, Dâru’l-kütübi’lilmiyye, Beyrut 2001.

Şimşek, Halil İbrahim, “Tasavvufî Düşüncede Hz. Muhammed Algısı.”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çorum 2002, cilt: 11, sayı: 21, ss. 29-52.

Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillah (ö. 581/1186), er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm, nşr. Abdurrahman el-Vekîl, IVII, Dâru’l-kütübi’l-islâmiyye, Kahire 1990.

Sühreverdî, Ebû Hafs Şihabüddin Ömer b. Muhammed (ö. 632/1234), Avârifü’l-meârif, çev. Yahya Pakiş-Dilaver Selvi, İstanbul 1988.

Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. Hüseyin (ö. 412/1021), Sülemî’nin Risaleleri, çev. Süleyman Ateş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1981.

Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971), elMu’cemu’l-evsat, I-X, Kahire 1415.

-------, el-Mu’emü’l-kebîr, thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, I-XXV, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire ts.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sûre (ö. 279/892), Sünenu’t-Tirmizî, I-V, Beyrût ts.

Türer, Osman, “Hz. Peygamber’in Şahsiyeti ve Vasıflarına Tasavvufun Yaklaşımı.”, Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı Çalıştay Bildirileri ve Müzakere Metinleri, Gaziantep 2015.

Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet yayınları, İstanbul 1991.

-------, “Kuşeyrî,” DİA. c. 26, s. 474.

Yıldırım, Ahmet, “Peygamber-Sahabe İlişkisi Bağlamında Tasavvufî Düşünce ve Yorumlarda Şeyh-Mürid İlişkisi”, Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları, Yıl 3 Sayı 1 Mayıs 2010, ss. 5-15.

---------,“Hadis Edebiyatında Zühd Literatürü ve Zühdle İlgili Rivayetlerin İncelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl: 2008/1, Sayı: 20, ss. 119-138.

Yılmaz, H. Kâmil, Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000.

Zebîdî, Ebü’l-Feyz Murtazâ Muhammed b. Muhammed (ö. 1205/1790), Tâcu’larûs, Beyrut 1986.

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover

ISSN: 1303-3670
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2001
Yayıncı: -

Arşiv