el-Mâverdî'nin Mu'tezilîliği İthamının Değerlendirilmesi

Kur'ân, indiği toplumun dili üzere apaçık bir Arapça ile inzal edilmiştir. Dolayısıyla onun âyetlerinin çoğu, o toplum tarafından anlaşılmaktaydı. Anla- şılmadığı durumlarda bazen bizzat peygamber (s.a.s) âyetleri açıklayarak, bazen de sahâbe, peygambere inen ve anlaşılması zor olan ya da anlamı kapalı olan âyetlerin tefsirini, peygambere sorarak meydana gelen anlaşılmaz- lıkları çözüme kavuşturuyorlardı. Tâbiîn döneminden itibaren ise farklı millet- lerle kaynaşmak, mezhepsel ihtilaflar, sahâbe döneminden uzaklaşmak vs. gibi sebepler ve ihtiyaçlardan dolayı pek çok tefsir eseri yazılmaya başlanmış- tır. Bu tefsir eserlerini kaleme alan müfessirlerin geneli, kendinden önceki tefsirlerde gördüğü eksiklikleri gidermek veya daha mükemmel bir tefsir eseri koymak ve benzeri gerekçelerle Kur'ân'ın tefsirini, kendine has üslubuyla yeniden yazmıştır. Bununla birlikte tefsir sahibi pek çok müfessir, özel tefsir metoduna sahip olması veya kapalı ifâdeler kullanmaktan dolayı âyetlerin tefsirine getirdiği açıklamaların anlaşılmaması ya da ilgili âyetin anlamı hak- kında var olan bütün görüşleri aktarma anlayışına sahip olması vs. gibi sebep- lerden dolayı diğer müfessir ve bilginler tarafından haklı veya haksız bir şekil- de eleştirilmiştir. Bir müfessir veya müellife atılan haklı veya haksız bir itham, insanların, onun eserine şüpheli bir şekilde yaklaşmasına ve bu eserin içerdiği faydalardan mahrum kalmalarına neden olabilir. Dolayısıyla bu ithamların iyice araştırılıp incelenmesi, hem müfessire hem de tefsir eserine yönelik olan bakış açılarını olumlu veya olumsuz etkileme açısından önem arz etmektedir. Buna binâen söz konusu eleştirilerden payını alan önemli bir müfessir olan Ebû Hasan el-Mâverdî'ye yöneltilen Mu'tezilî olma ithamlarının doğruluğunu araştırmak amacıyla, en-Nuketu ve'l-'Uyûn adlı tefsirinde âyetlere getirdiği açıklamaları esas alarak ve ona karşı atılan ithamları birer birer inceleyerek bu makâleyi kaleme almayı uygun bulduk

PDF

___

el-’Useymîn, Muhammed b. Sâlih (v.1421/2001), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm, Suudi Arabistan, 2004, Yay.: Dâru’s-Sureyyâ li’n-Neşr, 1.baskı.

Akoğlu, Muharrem, “Büveyhilerin Mezhebi Eğilimleri/Pilitikaları Üzerine”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi “Bilimname”, 2009, c.17, s.2, s.123-138.

el-Bâkillânî, Ebû Bekir Muhammed b. et-Tîb (v.403/1013), İ’câzu’l-Kur’ân, Tahk.: es-Seyyid Ahmed Sakr, Mısır, 1997, Yay.: Dâru’l-Me’ârif, 5.baskı, 1 cilt.

ed-Dâvudî, Şemsuddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed (v.945/1539), Tabakâtu’lMufessirîn, Beyrût, bty., Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2 cilt.

Ebû İshâk eş-Şirâzî, Cemâluddîn İbrâhîm b. Alî, Tabakâtu’l-Fukahâ, Thz.: İbn Manzûr, Tahk.: İhsân ‘Abbâs, Beyrût, 1970, Yay.: Dâru’r-Râidi’l-‘Arabî, 1.baskı, 1 cilt.

Ebu’l-Fidâ, ‘İmâduddîn İsmâ’îl b. Alî, el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Mısır, bty., Yay.: el-Matba’atu’l-Huseyniyyetu’l-Mısriyye, 1.baskı, 4 cilt.

el-Fârisî, Ebû Bekir Abdulkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed (v.471/1078), Delâilu’l-İ’câz fî ‘İlmi’l-Me’ânî, Tahk.: Ebû Fehr Mahmûd Muhammed Şâkir, Cidde, 1992, Yay.: Dâru’l-Medenî, 3.baskı.

Ferrûh, Ömer (v.1408/1987), Târîhu’l-Edebi’l’Arabî, Beyrût, 1981, Yay.: Dâru’l- ‘İlmi li’l-Melâyîn, 4.baskı, 6 cilt.

el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, el-Bulğa fî Terâcimi Eimmeti’n-Nahvi ve’l-Luğa, byy., 2000, Yay.: Dâru Sa’di’d-Dîn, 1.baskı, 1 cilt.

Geçkin, Hatice, Buveyhiler Döneminde Bağdad’da Şiîlik, Hitit Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Cemil Hakyemez, Çorum, 2016.

el-Hamevî, Ebû Abdullah Şihâbuddîn Yâkût b. Abdullah (v.626/1229), Mu’cemu’l-Udebâ, Tahk.: İhsân ‘Abbâs, Beyrût, 1993, Yay.: Dâru’l- ‘Ğarbi’l-İslâmî, 1.baskı, 7 cilt.

el-Hayyât, Ebu’l-Huseyn Abdurrahîm b. Muhammed b. Osmân el-Mu’tezilî (v.300/913), Kitâbu’l-İntisâr, Tahk.: Dr. Nîberc, Kâhire, 1925, Yay.: Matba’atu Dâri’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1 cilt.

İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğâlib el-Endülüsî, el-Muharraru’lVecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz, Tahk.: Abdusselam Abduşşâfî Muhammed, Beyrût, 1993, Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1.baskı.

İbn Hacer el-’Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Alî (v.852/1449), Lisânu’l-Mîzân, Tahk.: Dâiratu’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, Beyrût, 1986, Yay.: Muessesetu’lE’lemî, 3.baskı, 7 cilt.

İbn Hacer el-’Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Tahk.: Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Beyrût, h.1379, Yay.: Dâru’l-Ma’rife, 13 cilt.

İbn Hallikân, Ebu’l-‘Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekir, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, Tahk.: İhsân ‘Abbâs, Beyrût, 1900-1994, Yay.: Dâru Sâdır, 1.baskı, 7 cilt.

İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Alî b. Hîbetullah (v.475/1082 sonrası), İkmâlu fî Raf’i’lİrtiyâbi ‘ani’l-Muhtelifi ve’l-Mu’telifi fi’l-Esmâi ve’l-Kuna ve’l-Ensâb, Kâhire, bty., Yay.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 7 cilt.

İbn Nâsiruddîn, Şemsuddîn Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Kaysî, Tevdîhu’l-Muştebih, Tahk.: Muhammed Ne’îm el-’Arkasûsî, Beyrût, 1993, Yay.: Muessesetu’r-Risâle, 1.baskı, 9 cilt.

İbn Teğrîberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâluddîn Yûsuf ez-Zâhirî el-Hanefî (v.874/1470), en-Nucûmu’z-Zâhire fî Mulûki Mısra ve’l-Kâhire, Mısır, bty., Yay.: Dâru’l-Kutub, 16 cilt.

İbnu’l-‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed el-’Akerî ed-Dimaşkî, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Tahk.: Mahmûd el-Ernaût, Beyrût, 1986, Yay.: Dâru İbni Kesîr, 1.baskı, 11 cilt.

İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan ‘İzzuddîn Alî b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed, el-Lubâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Beyrût, 1980, Yay.: Dâru Sâdır, 3 cilt.

İbnu’l-Mulakkin, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Alî b. Ahmed eş-Şâfi’î, el- ’Akdu’l-Muzheb fî Tabakâti Hameleti’l-Mezheb, Tahk.: Eyem Nasr elEzherî ve Seyyid Mihenî, Beyrût, 1997, Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1.baskı, 1 cilt.

İbnu’l-Verdî, Zeynuddîn Ömer b. Muzaffer, Târîhu İbnu’l-Verdî, Beyrût, 1996, Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2 cilt.

İbnu’s-Salâh, Ebû ‘Amr Takiyyuddîn Osmân b. Abdurrahmân (v.643/1245), Tabakâtu’l-Fukahâi’ş-Şâfi’iyye, Tahk.: Muhyiddîn Alî Necîb, Beyrût, 1992, Yay.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2 cilt.

Kadı Abdulcebbâr, Abdulcebbâr b. Ahmed el-Esed Âbâdî (v.415/1025), Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Tahk.: Abdulkerîm Osmân, Kâhire, 1996, Yay.: Mektebetu Vehbe, 3.baskı, 1 cilt.

Kadı Abdulcebbâr, Abdulcebbâr b. Ahmed el-Esed Âbâdî (v.415/1025), el-Usûlu’l-Hamse, Tahk.: Faysal Bedîr ‘Avn, Kuveyt, 1998, Yay.: Matbû’âtu Câmi’ati’l-Kuveyt, 1.baskı, 1 cilt.

Kadı Abdulcebbâr, Abdulcebbâr b. Ahmed el-Esed Âbâdî (v.415/1025), Tenzîhu’l-Kur’âni ‘Ani’l-Metâ’in, Beyrût, 2005, Yay.: Dâru’nNahdati’l-Hadîse, 1 cilt, s. 232-233.

Kallek, Cengiz, “el-Ahkâmu’s-Sultâniyye”, DİA, Ankara, 2009, TDV, 44 cilt.

Kallek, Cengiz, “Mâverdî”, DİA, Ankara, 2009, TDV, 44 cilt.

Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah el-Kostantînî, Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kutubi ve’l-Funûn, Bağdâd, 1941, Yay.: Mektebetu’l-Musenna, 2 cilt.

Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-Muellifîn, Beyrût, bty., Yay.: Dâru İhyâi’tTurâsi’l-‘Arabî, 13 cilt.

el-Kettânî, Ebû Muhammed Abdulazîz b. Ahmed b. Muhammed, Zeylu Târîhi Mevlidi’l-‘Ulemâi ve Vefeyâtihim, Tahk.: Abdullah Ahmed Süleymân elHamd, Riyâd, h.1409, Yay.: Dâru’l-‘Âsima, 1 cilt.

Koç, M. Akif, Kur’ân-ı Kerim’in İcazında Sarfe Nazariyesi, http://kuranikerim.org/kuran-i-kerimin-icazinda-sarfe-nazariyesi, 22.11.2017.

el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (v.671/1273), el-Câmi’u liAhkâmi’l-Kur’ân, Tahk.: Ahmed el-Berdûnî ve İbrâhîm Atfîş, Kâhire, 1964, Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2.baskı, 10 cilt.

el-Mâverdî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb (v.450/1058), en-Nuketu ve’l-Uyûn, Tahk.: es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm, Beyrût, bty., Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 6 cilt.

el-Mâverdî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb (v.450/1058), en-Nuketu ve’l-Uyûn, Nasîhatu’l-Mulûk, Tahk.: Hızır Muhammed Hızır, Kuveyt, 1983, Yay.: Mektebetu’l-Felâh, 1.baskı.

en-Nedvetu’l-‘Âlemiyyetu li’ş-Şebâbi’l-İslâmî, el-Mevsû’atu’l-Muyessere fi’lEdyâni ve’l-Mezâhibi ve’l-Ahzâbi’l-Mu’âsira, byy., h.1420, Yay.: Dâru’nNedveti’l-‘Âlemiyye, 4.baskı, 2 cilt.

es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek (v.764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefiyyât, Tahk.: Ahmed el-Ernaût ve Turkî Mustafa, Beyrût, 2000, Yay.: Dâru İhyâi’tTurâs, 29 cilt.

es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir, Buğyetu’l-Vu’ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîne ve’n-Nuhât, Tahk.: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Sayda-Lübnân, bty., Yay.: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2 cilt.

es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir, Buğyetu’l-Vu’ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîne ve’n-Nuhât, Tabakâtu’l-Mufessirîn, Thk.: Alî Muhammed Ömer, Kâhire, h.1396, Yay.: Meketebetu Vehbe, 1.baskı, 1 cilt.

Sümertaş, Burhân, Mâverdî ve en-Nüket ve’l-Uyûn Adlı Tefsîrî, Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi (112916), Danışman: Ömer Dumlu, İzmir, 2002.

ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (v.748/1348), Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Tahk.: Alî Muhammed elBecâvî, Beyrût, bty., Yay.: Dâru’l-Ma’rife, 4 cilt.

ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (v.748/1348), Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, el-’İber fî Haberi Men Ğaber, Tahk.: Ebû Hâcer Muhammed es-Sa’îd b. Besyûnî Zeğlûl, Beyrût, bty., Yay.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 4 cilt.

ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (v.748/1348), Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, el-Mu’în fî Tabakâti’l-Muhaddisîn, Tahk.: Humâm Abdurrahîm Sa’îd, Ürdün, h.1404, Yay.: Dâru’l-Furkân, 1.baskı, 1 cilt.

ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (v.748/1348), Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, Tahk.: Ömer Abdusselâm Tedmurî, Beyrût, 1987, Yay.: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1.baskı, 52 cilt.

ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (v.748/1348), Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Tahk.: Şu’ayb el-Ernaût, Beyrût, 1993, Yay.: Muessesetu’r-Risâle, 9.baskı, 23 cilt.

ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. ‘Amr b. Ahmed (v.538/1144), el-Keşşâfu ‘an Hakâiki’t-Te’vîl, Tahk.: Abdurrezzâk el-Mehdî, Beyrût, bty., Yay.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 4 cilt.

Zerzûr, ‘Adnân Muhammed, el-Hâkim el-Ceşmî ve Menhecuhu fi’t-Tefsîr, Beyrût, bty., Yay.: Muessesetu’r-Risâle, 1 cilt.

ez-Ziriklî, Ebû Ğays Hayruddîn Muhammed b. Mahmûd (v.1397/1976), elA’lâm, Beyrût, 1980, Yay.: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 5.baskı, 8 cilt.