DİNDARLIK İLE KİŞİLİK İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR SAHA ARAŞTIRMASI (SİVEREK ÖRNEĞİ)

Üzerinde bir tanım birliğine varılamayan dindarlık ve kişilik kavramları, çok farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Genel olarak dindarlık; inanç, ahlâk ve ibadet bütünlüğü olarak tanımlanırken; kişilik, bireyin tutarlı davranışlar göstermesi olarak tanımlanmaktadır. Dindarlık ve kişilik ilişkisi ile ilgili uzun zamandır araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalardan bazıları her ne kadar teorik olarak yapılsa da genel olarak yapılan araştırmalar empirik çalışmalardan oluşmaktadır. İlişkisel bağlamında yapılan dindarlık ve kişilik çalışmalarında genellikle dindarlık bağımsız kişilik ise bağımlı değişken olarak ele alınmaktadır. Yani dindarlığın kişilik üzerinde bir etkisi olup olmadığı incelenmektedir. Fakat bu araştırmalardan elde edilen sonuçlar her ne kadar bize bir fikir verse de farklı modeller (örneğin, deneysel model) kullanılarak farklı çalışmalar yapmak daha etkili sonuçlar elde etmemizi sağlayabilir. Bir saha çalışması olarak yapılan bu araştırmada; imam-hatip, meslek lisesi ve genel liselerde eğitimöğretim gören öğrencilerin dindarlık düzeyleri ile kişilik özellikleri arasında bir ilişki olup olmadığı ortaya konulması amaçlanmaktadır. Dolayısıyla araştırmada kullanılan temel değişkenler dindarlık ve kişilik özellikleridir. Genel tarama modelinde olan bu araştırmanın verileri, "Hacettepe Kişilik Envanteri (HKE)", "Dinsel Yaşayış Ölçeği (DYÖ)" ve geliştirilen "Kişisel Bilgi Formu" ile elde edilmiştir. Araştırmanın evrenini, Şanlıurfa'nın Siverek ilçe merkezinde bulunan genel, imam-hatip ve meslek liselerinde eğitimöğretim gören öğrenciler, örneklemini ise bu öğrenciler arasında seçilen 236 katılımcı oluşturmaktadır. Bunların %60.6'sı (143) kız, %39.4'ü (93) ise erkektir. Katılımcıların yaş aralığı 14-20 arasında değişmekte ve yaş ortalaması ise 15.80'dir. Verilerin analizinde, dindarlık ve alt boyutları ile kişilik ve kişilik alt boyutları arasındaki ilişkiyi öğrenmek için Spearman Sıra Farkları Korelasyonu kullanılmıştır. Bu testin kullanılma sebebi, iki değişkenden biri veya ikisi ön şart olan normalliği sağlamamasıdır. Araştırma sonucuna göre, öğrencilerin dindarlık ile kendini gerçekleştirme duygusal kararlılık, nevrotik eğilim, psikotik belirti, aile ilişkileri, sosyal normlar, antisosyal eğilimler, kişisel uyum ve genel uyum arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Fakat dindarlık ile sosyal uyum arasında pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bununla birlikte dindarlığın inanç boyutu ile kişiliğin kişisel sosyal ve genel uyum boyutları arasında pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki tespit edilirken; dindarlığın ahlak ve ibadet boyutları ile kişiliğin kişisel, sosyal ve genel uyum boyutları arasında anlamlılık düzeyine ulaşan bir ilişkiye rastlanmamıştır.

A FIELD STUDY ON THE RELATIONSHIP BETWEEN RELIGIOUSNESS AND PERSONALITY (A CASE STUDY OF SİVEREK)

Concepts of religiousness and personality over which a consesus has not yet been established on what they stand for are defined quite diversely. In general terms, while faith is defined as the collectivity of morality and worshiping, personality is defined as an individual’s manifestation of consistent behaviours. Researches have long been carried out on the relationship between religiousness and personality. Although some of these researches were conducted theoretically, the ones that were carried out in general terms comprised empirical studies. In religiousness and personality studies conducted on behavioral terms, religiousness is generally tackled as independent variable but personality as dependent variable. That is, whether religiousness has any effect on personality have been investigated. However, although the results obtained from these studies provide us with some insight, conducting various studies using diverse models (for instance, experimental model) may produce more effective results. In this research carried out as a field study, the aim was to put forth whether there is a correlation between the religiousness levels and personality traits of students attending imam-hatip (Islamic divinity schools), vocational high schools, and general high schools. Thus, basic variables utilised in the study are religiousness and personality traits. Data of this study that fall in the general survey model were obtained via “Hacettepe Personality Inventory (HPI)”, “Religious Lifestyle Scale (RLS)”, and “Personal Information Form” developed for this purpose. The study population was made up of students attending general, imam-hatip, and vocational high schools located in the Siverek County of Şanlıurfa Province, and the sample consisted of 236 participant selected from among these students. Of these, 60.6% (143) were female, and 39.4% (93) were male. The age range of the participants varied between 14 and 20, and the average age was 15.80. For the analysis of the data, Spearman’s Rank Order Correlation was employed to find out the correlation between religiousness and its sub-dimensions along with personality and personality sub-dimensions. The reason for utilising this test was due to the fact that one or both of the variables not providing the normality that is the precondition. Based on the study results, a significant correlation was not established betweed the religiousness of students and self-actualisation, emotional determination, neurotic trends, psychotic symptoms, domestic relations, social norms, antisocial tendencies, personal adaptation, and general adaptation. However, a positive and significant correlation was found between religiousness and social adaptation. On the other hand, while a positive and significant correlation was established between the faith dimension of religiousness and personal, social, and general adaptation dimensions of personality, a significant correlation was not found between moral and worshipping dimensions of religiousness and personal, social, and general adaptation dimensions of personality.

PDF

___

Abdel-Khalek, A. (2010). Religiosity, subjective well-being, and neuroticism. Mental Health, Religion and Culture, 13(1), 67-79. DOI: 10.1080/13674670903154167.
Adorno, T. W., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D. J., Sanford, R.N. (1950). The authoritarian personality. Studies in Prejudice Series, Volume 1.
Aghababaei N, Sohrabi F, Eskandari H, Borjali A, Farrokhi N. Constructing a causal model of subjective well-being by religious orientation through hope, death anxiety, and meaning in life as mediators. Journal of Islamic Psychology 2(1), 32-60.
Agrawal, N., Kehksha. (2015). Religiosity as a predictor of emotional stability among adolescence. The International Journal of Indian Psychology, 2(4), 183- 188.
Allport, G. W. (1937). Personality: A psychological interpretation. New York: Holt.
Allport, G. W. (2014). Birey ve Dini (Bilal Sambur, Çev.). Ankara: Elis Yayınları. (Orijinal baskı, 1950).
Apaydın, H. (2001). Kişilik Özelliklerinin Dini Tutum ve Davranışlara Etkisi. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Ayten, A. (2005/2). Kendini Gerçekleştirme ve Dindarlık: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 29, 185-204.
Bahadır, A. (2002). Ergen Kişiliği Bağlamında Din-Kişilik İlişkisi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (14),111-123.
Bahr, H. M., Chadwick, B. A. (1985). Religion and family in Middletown, USA. Journal of Marriage and Family, 47(2), 407-414.
Ball, J., Armistead, L., Austin, B. J. ( 2003). The relationship between religiosity and adjustment among African-American, female, urban adolescents. Journal of Adolescence, 26, 431-446.
Berger, P. L. (2014). Sekülerizmin Gerilemesi. Ali Köse (Çev. Edt.), Kutsalın Dönüşü içinde (ss. 40-59). İstanbul: Timaş Yayınları.
Burger, J. M. (2006). Kişilik (İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları. (Orijinal baskı, 2004).
Call, V. R. A., Heaton, T. B. (1997). Religious influence on marital stability. Journal for the Scientific Study of Religion, 36(3), 382-392.
Cüceloğlu, D. (2013). İnsan ve Davranış. İstanbul: Remzi Kitapevi.
Dost, M. T. (2007). Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Doyumunun Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(22), 132-143.
Duriez, B., Soenen, B. (2006). Personality, identity styles, and religiosity: An integrative study among late and middle adolescents. Journal of Adolescence, 29, 119-135.
Ekşi, H. (2002). Din Eğitimi, Gençlik ve Kişilik. H. Hökelekli ( Edt.), Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi içinde (ss. 153-182). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Eysenck, M. W. (1998). Personality and the psychology of religion. Health, Religion&Culture, 1(1), 11-19. DOI: 10.1080/13674679808406493.
Francis, L. J., Katz, Y. J. (1992). The relationship between personality and religiosity in an Israeli sample. Journal for the Scientific Study of Religion, 31(2), 153-162.
Francis, L. J., Pearson, P. R. (1991). Religiosity, gender and the two faces of neuroticism. The Irish Journal of Psychology, 12(1), 60-67, DOI: 10.1080/03033910.1991.10557825.
Francis, L., Pearson, P. R., Carter, M., Kay, W. K. (2010). The Relationship between Neuroticism and Religiosity among English 15-and 16-Year-Olds. The Journal of Social Psychology, 114 (1), 99-102, DOI: 10.1080/00224545.1981.9922731.
Frankl, V. E. (2012). İnsanın Anlam Arayışı (Selçuk Budak, Çev.). İstanbul: Okyanus Yayınları. (Orijinal baskı, 1959).
Frankl, V. E. (2014). Psikoterapi ve Din (Zeynep Taşkın, Çev.). İstanbul: Say Yayınları. (Orijinal baskı, 1988).
Freud, S. (2014). Bir Yanılsamanın Geleceği (Mehmet Ökten, Çev). Ankara: Tutku Yayınları. (Orijinal baskı, 1927).
Göcen, G. (2005). Dini İnanç ve İbadetin Kendini Gerçekleştirme İle İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Güneş, A. (2014). Sosyolojik Olarak Din ve Toplum İlişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 153-164.
Gürses, İ. (2007). Din Eğitimi Kişilik İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 79-122.
Gürses, İ. (2010). Dindarlık ve Kişilik. Bursa: Emin Yayınları.
Gürses, İ. (2010). Dindarlık ve Kişilik. Bursa: Emin Yayınları. Hall, C. S., Lindzey, G. (1978). Theories of personality. New York: Printed in the United States of America.
Hall, C. S., Lindzey, G. (1978). Theories of personality. New York: Printed in the United States of America.
Hall, G. S. (1904). Adolescence: Its psychology and its relation to psychology, antropology, sociology, sex, crime, religion and education (Vol. 2). New York: D. Appleton.
Hayta, A. (2002). İbadetler ve Ruh Sağlığı. H. Hökelekli ( Edt.), Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi içinde (ss. 117-152). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Hills, P. R., Francis, L. J. (2005). The relationships of religiosity and personality with suicidal ideation, Mortality, 10(4), 286-293. DOI: 10.1080/13576270500321860.
Hood, R. W., Hill, P. C., Spilka, B. (2009). The psychology of religion. New York: The Guilford Press.
Hökelekli, H. (2010). Din Psikolojisine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
Hökelekli, H. (2013). Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Hünler, O. S., Gençöz, T. (2005). The effect of religiousness on marital satisfaction: Testing the mediator role of marital problem solving between religiousness and marital satisfaction relationship. Contemporary Family Therapy 27(1), 123-136.
Jung, C. G. (2018). İnsan Ruhuna Yöneliş (Engin Büyükinal, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1972). Sosyal Değişmenin Psikolojik Boyutları. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınevi.
Kalgı, M. E. (2020). Ortaöğretim Öğrencilerinde Dindarlık ile Kişilik Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Şanlıurfa örneği). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Karaca, F. (2015). Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
Karasar, N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
Kartopu, S. (2013). Narsisizmin Dindarlık Eğilimleriyle İlişkisi: Gümüşhane Üniversitesi Örneği. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(6), 625-649.
Kayıklık, H. (2000). Dini Yaşayış Biçimleri: Psikolojik Temelleri Açısından Bir Değerlendirme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Kayıklık, H. (2003). Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler. Adana: Baki Yayınları.
Kayıklık, H. (2009). Tasavvuf Psikolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kayıklık, H. (2011). Din Psikolojisi. Adana: Karahan Yayınevi.
Kayıklık, H., Kalgı, M. E. (2017). Dinsel Yaşayış Ölçeği: Geçerlik Güvenirlik Çalışması. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 1-19.
Keskin, Y. M. (2004). Din ve Toplum İlişkileri Üzerine Bir Genelleme. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IV(2), 7-21.
Kirkpatrick, L. A. (2005). Attachment, evolution and the psychology of religion. New York: The Guilford Press.
Koç, M. (2003). Ergenlik Döneminde Dua ve İbadet Psikolojisi Üzerine Teorik Bir Yaklaşım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 373-397.
Koenig, H. G., Larson, D. B. (2001). Religion and mental health: Evidence for an association. International Review of Psychiatry, 13(2), 67-78.
Koenig, L. B., McGue, M., Krueger, R. F., Bouchard, T. J. (2007). Religiousness, antisocial behavior, and altruism: Genetic and environmental mediation. Journal of Personality 75(2), 265-290.
Köktaş, M. E. (1993). Türkiye'de Dini Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
Kötehne, G. (1999). Dine Yaklaşım ve Kişilik. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Lewis, C. A., Francis, L. J. (2014). Personality and religion among female university students in France. Psychology, Society&Education, 6(2), 68-81.
Loewenthal, K. M. (2017). Din Psikolojisi: Kısa Bir Giriş (Mustafa Ulu, Çev.). Kayseri: Kimlik Yayınları.
Luckmann, T. (2003). Görünmeyen Din (Ali Çoskun ve Fuat Aydın, Çev.). İstanbul: Rağbet Yayınları.
Malinowski, B. (2000). Büyü, Bilim ve Din (Saadet Özkal, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Maltby, J. (1997). Religious orientation and Eysenck's personality dimensions: The use of the amended religious orientation scale to examine the relationship between religiosity, psychoticism, neuroticism and extraversion. Personality and Individual Differences, 26, 79-84.
Mardin, Ş. (2015). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mehmedoğlu, A. U. (1999). Dindarlarda ve Dindar Olmayanlarda Kişilik Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma (İstanbul Örneği). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
Mehmedoğlu, A. U. (2006). İlâhiyat Fakültesi Öğrencilerinin Değer Yönelimleri ve DindarlıkDeğer İlişkisi (M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Örneği). Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1(30), 133-167.
Mehmedoğlu, A. U. (2013). Din, Dindarlık ve Değerler. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 173-189.
Mijares, S. A., Espinosa, A. del C. D. (2014). Religiosity and personality in a Mexican sample. International Journal of Humanities and Social Science, 4(1), 108-112.
Özdoğan, Ö. (1995). Dindarlık ile İlgili Bazı Faktörlerin Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi. Doktora Eezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Özgüven, İ. E. (1992). Hacettepe Kişilik Envanteri El Kitabı. Ankara: Odak Ofset Matbaacılık.
Pakdemirli, M. N. (2015). Genç Dindarlığı ve Din Eğitimi. Konya: Çizgi Kitapevi.
Power, L., McKinney, C. (2014). The effects of religiosity on psychopathology in emerging adults: Intrinsic versus extrinsic religiosity. Journal of Religion Health, 53, 1529-1538.
Rahimi, N., Khedmatgozar, H. (2016). A survey of the relationship between religiosity indices and personality on showing creative behaviors of people. International Journal Of Humanities And Cultural Studies, Special April, 2485-2496.
Rettinger, D. A., Jordan, A. E. (2005). The relations among religion, motivation, and college cheating: A natural experiment. Ethics & Behavior, 15(2), 107-129.
Salas-Wright, C. P., Tirmazi, T., Lombe, M., Nebbitt, V. E. (2015). Religiosity and antisocial behavior: Evidence from young african american women in public housing communities. Social Work Research, 39(2), 82-93.
Saroglou, V., Fiasse, L. (2003). Birth order, personality, and religion: A study among young adults from a three-sibling family. Personality and Individual Differences, 35, 19-29.
Saroglou, V., Munoz-Garcia, A. (2008). Individual differences in religion and spirituality: An issue of personality traits and/or values. Journal for the Scientific Study of Religion, 47(1), 83-101.
Schmeets, H., Riele, S. (2010). A decline of social cohesion in the Netherlands? Participation and trust, 1997-2010. International Conference on Social Cohesion and Development, 1-20.
Schwab, R., Petersen, K. U. (1990). Its Relation to Loneliness, Neuroticism and Subjective Well-Being. Journal for the Scientific Study of Religion, 29(3), 335-345.
Sullivan, K. T. (2001). Understanding the relationship between religiosity and marriage: An investigation of the immediate and longitudinal effects of religiosity on newlywed couples. Journal of Family Psychology, 15(4), 610-626.
Şentepe, A., Güven, M. (2015). Kişilik Özellikleri ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Empirik Bir Araştırma. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(31), 27-44.
Tecim, E. (2011). Sosyal Güven Oluşumunda Dinin Etkisi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Twenge, J. M. (2013). "Ben" Nesli (Esra Öztürk, Çev.). İstanbul: Kaknüs Psikoloji Yayınları..
Ulu, M. (2018). Mistik Tecrübe ve Kişilik İlişkisi Üzerine: Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrencileri Örneklemi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 33-61.
Uysal, V. (1996). Din Psikolojisi Açısından Dini Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Wiebe, K. F., Fleck, J. R. (1980). Personality correlates of intrinsic, extrinsic, and nonreligious orientations. Journal of Psychology, 105, 181-187.
Yapıcı, A. (2013). Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Yayınevi.
Yavuz, K. (2013). Günümüzde İnancın Psikolojisi. Ankara: Boğaziçi Yayınları.