Borden Parker Bowne’un Tanrı’nın Kişiliği Problemine Yaklaşımı

Tanrı’nın bir kişi olarak kabul edilip edilemeyeceği problemine temas eden çağdaş teist düşünürlerin görüşleri incelendiğinde; Tanrı’nın kişi olup olmadığının bilinemeyeceği görüşü, Tanrı’nın kişi olmadığı ve bu nedenle Tanrı’ya kişilik atfedilmemesi gerektiği tezi ve Tanrı’ya kişilik atfedilmesinin gerekli olduğu fikri olmak üzere üç ana eğilimin var olduğunu söylememiz mümkündür. Boston Personalizmi adlı felsefe ekolünün kurucusu olan Borden Parker Bowne (1847-1910), kendini bilme ve irade niteliklerine sahip olan varlıkların yani Tanrı ve insanın kişilikli olduğunu, bu niteliklerden en az birisini taşımayan varlıkların ise kişilikli olmadığını düşündüğü için, Tanrı’ya kişilik atfedilmesini gerekli gören felsefeciler grubunda yer alır. Bowne’a göre Tanrı’nın kişilikli olması, Onun kendisini ve faaliyetlerini bilip belirlediği ve yönettiği anlamına gelir. Bowne’un anlayışına göre, mutlak olan Tanrı’nın kişiliğine karşı öne sürülen itirazlar, insan kişiliği için geçerli olan kısıtlılıkların Tanrı’nın kişiliğini de sınırlandırdıkları yanılgısından kaynaklanır. Bu yanılgının temelinde de beşerî kişilikle Tanrısal kişiliğin tamamen aynı olduğu zannı yatar. Halbuki kişilik; tam yani mükemmel kişilik ve sonlu ya da eksik kişilik olmak üzere iki ayrı kategori halinde ele alınmalıdır. Bu ayrıma göre mükemmel kişilik yalnızca sonsuz bir varlık olan Tanrı açısından mümkündür. Mükemmel ve eksiksiz kişiliğin şartları olan mutlak ilim ve irade, yalnızca bütün şeylerin kendisine bağımlı olduğu Mutlak ve Sonsuz Varlık’ta bulunabilir. Sonlu kişilik ise insanoğluna mahsustur. Beşerî kişiliğin sonlu ve eksik olması; insanın, var olabilmek ve varlığını sürdürebilmek için Tanrı’ya muhtaç olmasından kaynaklanır. İnsanlara özgü bu sonlu kişilik, Tanrı’nın kişiliğinin en zayıf ve en soluk bir kopyasından ibarettir. Ancak kanaatimizce, Tanrı hakkında hiçbir duyusal algıya ve empirik bilgiye sahip olmadığımız için, Tanrı’nın kişiliğinin insanın kişiliğinin sonsuz ve mükemmel şekli, beşerî kişiliğin de Tanrı’nın kişiliğinin eksik ve sonlu şekli olduğunu savunmanın zorunlu olduğu iddia edilemez. Bu yüzden “beşerî kişiliğin Tanrısal kişilikten mahiyet itibariyle tamamen farklı olduğu, aralarında yapısal bir benzerlik olmadığı” tezi, en azından “beşerî kişiliğin ilâhî kişiliğin sonlu ve eksik şekli ya da zayıf ve solgun bir kopyası olduğu” teziyle aynı ölçüde ve onun kadar makul bir şekilde savunulabilir. Bu çerçevede, Tanrısal ve beşerî sıfatların aynı nesneler dünyası üzerinde taalluk ve tecelli etmelerinin, zihinsel bir illüzyon neticesinde, Tanrısal sıfatlar ile beşerî sıfatlar ve Tanrısal kişilikle beşerî kişilik arasında ontolojik ya da yapısal benzerlik bulunduğu varsayımına yol açtığı da ileri sürülebilir.

Borden Parker Bowne’s Approach to the Problem of the Personality of God

When the ideas of the contemporary theist thinkers observed who deal with the problem that if God can be accepted as a person or not, it is possible for us to say that there are three main viewpoints as the view that it cannot be known if God is a person or not, the apprehension that God is not a person and therefore personality should not be ascribed to God and the idea that it is necessary to attribute personality to God. Because Borden Parker Bowne (1847-1910) who was the founder of the philosophy school of Boston Personalism thinks that the beings who have the attributes of self-knowing and self-control, namely God and man are personal, and the beings which don’t have at least one of these attributes are not personal; He is among the philosophers who consider to ascribe to God personality necessary. According to Bowne, God’s being personal means that He knows, determines and directs Himself and His activities. According to Bowne’s comprehension, the objections which are asserted against God’s personality arise from the delusion that the limitations which are peculiar to human personality restricts also the absolute personality of God. The supposition that human personality and God’s personality are the same, underlies this delusion. But personality must be regarded as two separate categories one of which is perfect that is complete personality and the other of which is finite that is incomplete personality. According to this disjunction, perfect personality is peculiar to only God who is an Infinite being. The absolute knowledge and self-possession which are necessary to perfect personality can be found only in the absolute and infinite being upon whom all things depend. But finite personality is peculiar to mankind. The finiteness and incompleteness of the human personality arise from the dependence of human upon God to come into being and to exist. This finite personality of man is the feeblest and faintest image of God’s personality. But in our opinion, because we don’t have any sensorial perception and empirical knowledge about God, it cannot be alleged that to assert the claim that God’s personality is the infinite and perfect form of human personality and human personality is the incomplete and finite form of God’s personality is necessary. For this reason, the thesis that “human personality is entirely different from Divine personality with regard to its nature and there is no structural similarity between them” can be defended reasonably and equally at least as the thesis that “human personality is the feeblest and faintest image of God’s personality that is man’s personality is the finite and incomplete form of God’s personality”. In this context, it can be asserted that as a result of a mental illusion, the bearing of both Divine and human attributes on the same world of objects cause the supposition that there is an ontological and structural similarity between the attributes and personalities of God and man.

PDF

___

ALLEN, Gay Wilson; Walt Whitman Handbook, yay. Packard, Chicago, USA, 1946.
ATEŞ, Mustafa; Borden Parker Bowne’un Tanrı Anlayışı, Necmettin Erbakan Üniversitesi SBE’nde hazırlanmış doktora tezi, Konya, 2019.
AYDIN, Mehmet; Din Felsefesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yay., İzmir, 1987.
BOWNE, Borden Parker; Metaphysics, yay. Harper and Brothers, New York, USA, 1898.
BOWNE, Borden Parker; Personalism, yay. Houghton, Mifflin and Company, Boston and New York, USA, 1908.
BOWNE, Borden Parker; Philosophy of Theism, yay. Harper And Brothers, New York, USA, 1887.
BOWNE, Borden Parker; Studies In Theism, yay. Phillips And Hunts, New York, USA, 1879.
BOWNE, Borden Parker; Theism, yay. American Book Company, London, 1902.
BOWNE, Borden Parker; Theory Of Thought And Knowledge, American Book Company, New York, 1897.
BRADLEY, Francis Herbert; Appearance And Reality, yay. George Allen & Unwin Ltd., London, England, 1916.
BRADLEY, Francis Herbert; ALLARD, James W.; STOCK, Guy; Writings on Logic and Metaphysics, yay. Clarendon Press, Oxford, UK, 1994.
BRIGHTMAN, Edgar Sheffield; “Personalism Including Personal Idealism”; A History Of Philosophical Systems, Ferm, Vergilius, yay. Philosophical Library, New York, 1950. BROWN, Stuart; COLLINSON, Diané; WILKINSON, Robert; One Hundred Twentieth Century Philosophers, yay. Routledge, London, UK, 1998.
BURROW, Rufus; God And Human Dignity; The Personalism, Theology And Ethics Of Martin Luther King, Jr., yay. University Of Notre Dame Press, Notre Dame, Indiana, USA, 2006.
DORRIEN, Gary; The Making of American Liberal Theology; Imagining Progressive Religion: 1805-1900, yay. Westminster John Knox Press, Louisville, Kentucky, USA, 2001.
FERM, Vergilius; An Encyclopedia Of Religion, yay. Philosophical Library, New York, USA, 1945.
GONZALÉZ, Justo L.; Essential Theological Terms, yay. Westminster John Knox Press, Louisville, Kentucky, USA, 2005.
HARTSHORNE, Charles; “God as Personal”, An Encyclopedia of Religion, Ferm, Vergilius; yay. Philosophical Library, New York, USA, 1945.
HARTSHORNE, Charles; Reese, William L.; Philosophers Speak Of God, yay. The University Of Chicago Press, Chicago, USA, 1953.
KNUDSON, Albert Cornelius; The Religious Teaching Of The Old Testament, yay. Abingdon Press, New York, USA, 1918.
LOVEGROVE, Deryck W.; The Rise Of The Laity In Evangelical Protestantism, yay. Routledge, London, 2002.
MCMURRIN, Sterling M.; Religion, Reason And Truth; Historical Essays In The Philosophy Of Religion, yay. University Of Utah Press, Salt Lake City, USA, 1982.
MURPHY, Arthur E.; Men and Movements in American Philosophy, yay. Prentice Hall, New York, USA, 1952.
RUNES, Dagobert David; The Dictionary Of Philosophy, yay. Philosophical Library, New York, USA, 1942.
SAHAKIAN, William S.; Felsefe Tarihi, İngilizce’den çev. Aziz Yardımlı, İdea Yay., İstanbul, 1997.
SCHNEIDER, Herbert W.; A History Of American Philosophy, yay. Columbia University Press, New York, USA, 1946.
TILLICH, Paul; Systematic Theology, vol. 1, yay. The University Of Chicago Press, Chicago, USA, 1973.
URHAN, Veli; Fransız Personalizmi’nde Tanrı’nın Kişiliği, DEÜ İlahiyat Fakültesi’nde haz. basılmamış doktora tezi, İzmir, tarihsiz.
WIEMAN, Henry Nelson; Religious Experience And Scientific Method, yay. Macmillan, New York, USA, 1926.