Bir Müfessir Olarak Süddî el-Kebîr

Tefsir ilmi, Kur'ân'ın nâzil olmaya başlaması ile birlikte ve Hz. Peygam- ber'in kendisine vahyedilen ayetleri insanlara tebliği ve gerekli yerleri açıkla- ması suretiyle tatbiki olarak başlamıştır. Hz. Peygamber'in vefatından sonra sahabîler Kur'ân'a dair Hz. Peygamber'den öğrendikleri bilgileri gerek sadece naklederek gerekse yorumlamak suretiyle kendilerinden sonraki nesil olan tâbiîlere aktarmışlardır. Tâbiîn dönemi, İslam topraklarının genişlemesi, farklı ırk ve kültürden olan insanların da İslam'ı kabul etmesiyle birlikte ortaya çıkan yeni soru ve sorunların Kur'ân ışığında anlaşılması ve yorumlanmasına dair farklı yaklaşımların tezahür ettiği bir dönemdir. Bu dönemde Mekke, Medine ve Kûfe'de oluşan tefsir medreselerinde yetişen tâbiîler, sahabîlerden aldıkları bilgiler ışığında Kur'ân'ın anlaşılması ve uygulanması hususunda yöntem olarak birbirlerinden ayrışmaya başlamışlardır. Ayrıca bu dönem, tefsire dair bilgilerin müstakil risaleler halinde telif edilmeye başlandığı bir zaman dilimidir. Süddî el-Kebîr de Hicaz'da doğmuş Kûfe'de yaşamış ve tefsire dair naklettiği pek çok rivayetle sonraki dönem müfessirlerine kaynaklık etmiş tâbiînin önde gelen şahsiyetlerinden birisidir. Bilhassa İbn Abbas ve İbn Mes'ûd'dan nakil- lerde bulunan Süddî'nin kendisine atfedilen tam bir tefsirinden kaynaklarda bahsedilse de günümüze ulaşan bu vasıfta bir eser bulunmamaktadır. Süddî'den gelen tefsir rivayetleri, bilhassa rivayet tefsirleri içerisinde dağınık olarak yer almaktadır. Bu rivayetler incelendiğinde onun, Kur'ân'ı Kur'ân ve sünnet ile tefsir yöntemlerini kullandığı, nüzul sebepleri ve tarihî bilgilerden istifade ettiği, yer yer şer'i hükümler çıkardığı, nesh ve müteşabih gibi konu- larda fikir beyan ettiği görülmektedir. Naklettiği rivayetlerde Süddî'nin en çok eleştiri aldığı nokta ise isrâiliyyâta yoğun bir şekilde yer vermesidir. Bu çalış- mada Süddî'nin hayatı, ilmî yönü ve hakkındaki Şîilik iddiaları değerlendirile- cek, kendisinden gelen tefsir rivayetleri ekseninde onun tefsir yöntemi ve mü- fessir yönü ortaya konulmaya çalışılacaktır.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-'İlel ve Ma'rifetü'r-Ricâl, thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, Dâru'l-Hânî, Riyad, 1422.

Albayrak, Halis, Tefsir Usûlü, Şule Yayınları, İstanbul, 1998.

Âlûsî, Şihabuddin Mahmud, Rûhu'l-Me'ânî fî Tefsîri'l-Kur'ani'l-Azîm ve'sSeb'i'l-Mesânî, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, t.y.

Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrâiliyyât, Beyan Yayınları, İstanbul, 2000.

Aydın, Muhammed, Genel Tefsir Kuralları, Nûn Yayıncılık, İstanbul, 2009.

Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi: Tabakâtü'l-Müfessirîn, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1973.

Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, et-Târîhu'l-Kebîr, Dâiretü'lMeârifi'l-Osmâniyye, Haydarabad, t.y.

Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.

-------------, "Süddî", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010.

Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu'l-Lüga ve Sıhâhi'lArabiyye, thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr, Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, Beyrut, 1987.

Cürcânî, Seyyid Şerîf, et-Ta'rîfât, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1983.

Cürcânî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî, el-Kâmil fî Du'afâi'r-Rical, thk. Yahyâ Muhtâr Gazâvî, Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1988.

Cuzcânî, İshak İbrâhim b. Yakub b. İshak es-Sa'di, Ahvâlü'r-Ricâl, thk. Subhî el-Bedrî Samerraî, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1985.

Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. bs, İstanbul, 2003.

-------------, Tefsir Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003.

Dinç, Ömer, Hicri "İlk Üç Asır Bağlamında Nesh Meselesinin Tarihî Süreci Üzerine Bir Tahlil Değerlendirmesi", III. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı - I (Sosyoloji-İlahiyat-Eğitim) 15-18 Mayıs 2014, Sakarya, 2014, ss. 203-219.

Duman, M. Zeki, "Tabiûn Döneminde Tefsir Faaliyeti (Meşhur Müfessirler, Kaynakları ve Bu Tefsirin Değeri)", Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 4, 1987, ss. 209-238.

Fîruzâbâdî, Ebu't-Tahir Mecdüddîn Muhammed b. Ya'kûb b. Muhammed, elKâmûsu'l-Muhît, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 2005.

Halîf, Yusuf, Hayatü'ş-Şi'r fi'l-Kûfe ila Nihâyeti Karni's-Sâni li'l-Hicre, Dâru'lKitâbi'l-Arabî, Kahire, 1968.

Hamevî, Ebû Abdullah Şihâbuddîn Yâkût b. Abdullah Yakut, Mu'cemu'lUdebâ, thk. İhsân Abbâs, Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, Beyrut, 1993.

Hazrecî, Ahmed b. Muhammed, Hulasatu Tezhîbi Tehzîbi'l-Kemâl fî Esmâi'rRicâl, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü'l-matbûâti'l-islâmiyyeDâru'l-Beşâir, Haleb-Beyrut, 1416.

Hindî, Alâüddîn Alî b. Müttakî b. Hüsâmüddîn el-Bürhanfûrî, Kenzü'l-?Ummâl fî Süneni'l-Akvâl ve'l-Ef?âl, thk. Bekrî Hayyânî, Safvet es-Sekâ, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 1981.

Hudayrî, Muhammed b. Abdullah b. Ali, Tefsîru't-Tabiîn, Dâru'l-Vatan, Riyad, 1990.

İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemaleddîn Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî, el-İsti'âb fî Ma'rifeti'l-Ashâb, thk. Ali Muhammed Bicâvî, Dâru'l-Cîl, Beyrut, t.y..

İbnü'l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Abdullah, Nâsihu'l-Kur'ân ve Menâsihuhu, el-Câmiatü'l-İslâmiyye, Medine, 2003.

İbnü'l-Cezerî, Şemseddin Ebu'l-Hayr Muhammed b. Muhammed, Müncidü'lMukri'în ve Mürşidü't-Tâlibîn, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1999.

İbn Cüzeyy, Ebu'l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî elGırnatî, et-Teshîl li 'Ulûmi't-Tenzîl, thk. Rıza Ferec el-Hümâmî, Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut, 2005.

İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hazm el-Ezdî el-Basrî, Kitâbu Cemherati'l-Luga, thk. Remzi Münîr Ba'lebekî, Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, Beyrut, 1987.

İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs, elCerh ve't-Ta'dîl, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, t.y., [Dâru'l-Meârifi'lOsmâniyye, Haydarâbad, 1952'nin ofseti.]

İbnü'l-Esîr, Ebu'l-Hasan İzzeddin Ali b.Muhammed b.Abdülkerim, el-Lübab fî Tehzibi'l-Ensâb, Dâru Sâdır, Beyrut, t.y.

İbn Hacer Askalânî, Ebu'l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed, Lisânü'l-Mîzân, Müessesetü'l-A'lemî li'l-Matbûât, Beyrut, 1971.

-------------, Tehzîbu't-Tehzîb, Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1984.

İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri, en-Nâsih ve'lMensûh fi'l-Kur'âni'l-Kerîm, thk. Abdulgaffâr Süleyman Bündârî, Dârü'lKütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1986.

İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî, Meşahiru Ulemai'l-Emsâr, thk. Marzûk Alî İbrahim, Dâru'l-Vefâ, Mansûre, 1991.

İbn Kesîr, Ebû'l-Fidâ İsmâil b. Kesîr el-Kuraşî, Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, thk. Sâmî b. Muhammed es-Sellâme, Dâru Tayyibe, Riyad, 1999.

İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî, elMaârif, thk. Servet Ukkâşe, Heyetü'l-Mısriyyeti'l-Amme li'l-Kitâb, Kahire, 1992.

İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Sa'dülmelik Ali b. Hibetullah b. Ali, el-İkmal fî Ref?i'l- İrtiyab ani'l-Mü'telif ve'l-Muhtelif mine'l-Esma ve'l-Küna ve'l-Ensâb, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1990.

İbn Manzûr, Ebu'l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî, Lisânü'l-?Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, t.y.

İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Musa b. Abbas et-Temîmî, Kitâbu's-Seb'a fi'l-Kırâât, Dâru'l-Maârif, Kahire, 1972.

İbnü'n-Nedîm, Muhammed b. İshak Ebu'l-Ferec, el-Fihrist, thk. İbrahim Ramazan, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut, 1997.

İbn Tağrîberdî, Cemaleddin Ebi'l-Muhasin Yûsuf el-Atabekî, en-Nücûmu'zZahira fî Mülûkü Mısr ve'l-Kâhira, Kahire, 1963.

İbn Teymiyye, Ebu'l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Abdulhalîm, Mukaddime fî Usûli't-Tefsîr, Dâru Mektebeti'l-Hayât, Beyrut, 1980.

İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak, Kitâbu Târîhi İsbahan: Zikru Ahbâri İsbahan, thk. Seyyid Kisrevî Hasan, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1990.

Kayrevânî, Ebû Alî Hasen b. Reşîk Ezdî İbn Reşîk, el-'Umde fî Mehâsini'ş-Şi'ri ve Âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Dâru'l-Cîl, Beyrut, 1981.

Kazvinî, Ebû Ya'la el-Halil b. Abdillah b. Ahmed el-Halîlî, el-İrşâd fî Ma'rifeti Ulûmi'l-Hadîs, Riyad, Mektebetü'r-Rüşd, 1989.

Kurtubî, Ebû Abdurrahman Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmî' liAhkâmi'l-Kur'ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Müessesetü'rRisâle, Beyrut, 2006.

Mervezî, Ebû Sa'd Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur Sem'ânî, el-Ensâb, Dâiretü Maârifi'l-Osmâniyye, Haydarâbâd, 1962.

Mizzî, Ebu'l-Haccac Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzibü'lKemâl fî Esmâi'r-Ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, 1980.

Muhammed 'Atâ Yûsuf, Tefsîru's-Süddî el-Kebîr, Dâru'l-Vefâ, Mansûre, 1993.

Muhsin Emin, Ebu Muhammed Seyyid Muhsin b. Abdilkerim b. Ali, A'yânü'ş- Şî'a, Dâru't-Taarruf li'l-Matbûât, Beyrut, 1983.

Müslim, Ebû Huseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîh, Dâru Tayyibe, Riyad, 1426.

Sehavî, Ebu'l-Hasan Alemuddîn Ali b. Muhammed b. Abdüssamed, Cemalü'lKurrâ ve Kemâlu'l-İkrâ', Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, Beyrut, 1999.

Sezgin, Fuad, Târîhu't-Turâsi'l-Arabî, İdâretü's-Sekâfeti ve'n-Neşr bi?l-Câmia, Riyad, 1991.

Suyûtî, Celâleddîn, ed-Dürrü'l-Mensûr fi't-Tefsîr bi'l-Me'sûr, thk. Abdullah Abdilmuhsin et-Türkî, Merkezi Hicr li'l-Buhûs ve'd-Dirâseti'l-Arabiyye ve'l- İslâmiyye, Kahire, 2003.

-------------, el-İtkân fî 'Ulûmi'l-Kur'ân, thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, elMektebetü'l-'Asriyye, Beyrut, 1997

Şevkânî, Muhammed Ali b. Muhammed, Fethu'l-Kadîr, thk. Abdurrahman Umeyre, Daru'l-Vefâ, Mansûre, 1994.

Taberânî, Ebu'l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî, Mu?cemu'lKebîr, thk. Hamdi b. Abdulmecîd es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, 1994.

Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Câmiu'l-Beyân fî Tefsiri'l-Kur'ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr li'tTıbâa ve'n-Neşr, 2001.

Turgay, Nurettin, "Tabiunun/Tabiilerin Tefsir İlmindeki Yeri", Bilimname, 2010/1, cilt: VIII, sayı: 18, ss. 93-114

Vâhidî, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâbûrî, Esbâbü'nNüzûl, thk. Kemâl Besyûnî Zağlûl, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1991.

Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Huseynî, Tâcu'l-?Arûs min Cevâhiri'l-Kâmûs, thk. Abdulazîz Matar, 2. bs., Kuveyt, 1994.

Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mîzânü'l- İ'tidâl fî Nakdi'r-Ricâl, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1995.

Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü'l-İrfân fî 'Ulûmi'l-Kur'ân, thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut, 1995