Arap Dilinde ?? / Hel ve ? / Hemze Soru Harflerinin Vaz'ı ve Kullanımı

Bu araştırmada ???/hel ve ?/hemze soru harflerinin Arap dilinde kullanımı incelenmiştir. Arap dilinde harfler cümlede zait olarak kullanılan tamamlayıcı unsurlardır. İsim ve fiiller vaz' edilmeleri açısından nadiren hazfedilmekle birlikte harfler sıklıkla hazfedilebilir. ???/hel ve ?/hemze de soru harfleri olup evet ya da hayır cevabına yönelik sorularda hazfedilebilir. Dolayısıyla bu iki edatın vaz' açısından cümlede zikredilmeleri istifham haricinde bir amaca yöneliktir. Bu amaç da tekit, taaccüp, iğneleme, emir, hasr gibi cümlenin içeriğinin tamamen tasdiki ya da reddinden başka bir şey değildir. Hatta ???/hel ve ?/hemze ile yapılan bu tekit, bazen ?? ? ?? ,????? ,??? ? kullanılarak birlikte harflerle gibi ??? ?? ,??? ? kuvvetlendirme derecesi artırılır. Diğer harflerde olduğu gibi bu iki soru harfi de sözlü dilde evet veya hayır cevabı gerektiren bir soru cümlesinin başında kullanılmadan cümlenin kendisinden bu soru anlaşılır. Kuran-ı Kerim sözlü kültüre göre inmiştir. Ancak Kuran ayetlerinde soru harflerinin sıkça geçtiğini görüyoruz? ???? ?? ????????? ile ???? ?? ?? ??? ???? ?? ? ? ??? ? ? ?? ?? ??? ? ?? ??? ?? ?????? ?? ???? ???? ? ? ??? ?? ??? sorularında olduğu gibi bu harflerin görevi, sade bir sorudan ziyade anlamda vurgu ifade etmektir. Sözlü gelenekte bu tür sorulara muhatap olan birinin içeriği olumlu anlamda tasdik etmesi beklenilir.

___

A. Yaşar Koçak, "Hemze (Arap Dilinde)", Şarkiyat Mecmuası, sayı: 13, 2008, s. 83-89.

Abdulalim İbrahim, el-İmlâ' ve't-tarkîm fi'l-kitâbeti'l-Arabiyye, Mektebetu Garîb, Mısır tsz.

Abdülazim İbrahim Muhammed, Hasâisu't-ta´bîri'l-Kur'ânî ve simâtuhu'lbelâgiyye, Mektebetu Vehbe I - II, by. 1992.

Ali Kuşcu, 'Unkûdu'z-Zevâhir fi nazmi'l-cevâhir, thk. Ahmed Afîfî, Daru'lKutubi'l-Mısriyye, Kahire 2001.

Ali Özek ve diğerleri, Kur'an-ı Kerim Meali, TDV, (http://arsiv.diyanetvakfi.org. tr/ meal/mealindex.htm.) Erişim tarihi: 01.12.2016.

el-Askerî, Ebû Hilâl, el-Furûku'l-Luğaviyye, thk. Beytullah Beyat, Kum 1412. Avnullah Enes Ateş, "İstifhâm Üslûbunun Mecâzi Kullanımları ve Meallere Yansıması", Çanakkale Onsekiz Mart Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 8, 2016, s. 123 -141.

el-Cevzi, Cemaleddin Ebu'l-Ferec Abdurrahman, Funûnu'l-efnân fî uyûni'lKur'ân, Daru'l-Beşâir, Beyrut 1987.

ed-Dakr, Abdülganî b. Ali, Mu'cemu'l-kavâidi'l-Arabiyye, by., tsz.

el-Enbari, Ebu'l-Berakat Kemaleddin Abdurrahman b. Muhammed el-Ensari, Esrâru'l-Arabiyye, Dâru'l-Erkam, Beyrut 1999.

_____________, el-İnsaf fi mesâili'l-hilaf beyne'n-nahviyyin el-Basriyyin ve'lKufiyyin, Mektebetu'l- Asriyye, Beyrut 2003.

İbn Ebî Dâvud, Ebu Bekir Abdullah b. Süleyman el-Ezdi, Kitâbu'l-mesâhif, thk. Muhammed b. Abduh, Faruk el-Hadîse Yay., Kahire 2002.

el-Ezherî, Ebu Mansur Muhammed bin Ahmed el-Heravî, Tehzîbu'l-luğa, thk. Muhammed Ivad Murib, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, Beyrut 2001.

Emil Bedi' Yakub, el-Mu'cemu'l-mufassal fî şevâhidi'l-'Arabiyye, Daru'lKutubi'l-İlmiyye, Beyrut 1996.

Hüsni Abdulcelil Yusuf, Esâlîbu'l-istifhâm fi'ş-şi´ri'l-cahilî, Daru's-Sekâfe, Kahire tsz.

İbn Cinnî, Ebu'l-Feth Osman, el-Hasâis, thk. Abdulhamid Hindâvî, Daru'lKütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2013.

İbn Dürüstüveyh, Kitâbu'l-küttâb, thk. İbrahim es-Sâmirânî, Daru'l-Kütübi'sSekâfiyye, Kuveyt 1977.

İbn Faris, Ahmed bin Zekeriyya el-Kazvînî, es-Sâhibî fî fıkhi'l-luğa ve mesâiluhâ ve sunenu'l-Arab fî kelâmihâ, nşr, Muhammed Ali Beydûn, Beyrut 1997.

İbn Hişam el-Ensârî, Cemaluddin Abdullah, Şuzûru'z-zeheb, thk. Berakât Yusuf Hebbût, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1994.

İbn Manzur, Ebu'l Fadl Cemalüddin Muhammed, Lisanü'l-Arab, Daru'lKütübi'l-İlmiyye I - XV, thk. Ahmet Haydar, Beyrut 1971.

İbnu'l-Esîr, el-Meselu's-sâir fî edebi'l-kâtib ve'ş-şâir, Dâru Nahda I - IV, Kahire tsz.

İhsan Pala, "Soru Cümlelerinin Emre Delâleti", Nüsha Dergisi, sayı: 17, Bahar 2005, s. 67-84.

Kazvînî, Celâleddîn Muhammed b. Abdurrahman el-Hatîb, el-Îzah fî 'ulûmi'lbelâğa, I - II, Kahire tsz.

el-Lebidî, Hemzetü'l-istifham fi'l- Kur'âni'l-Kerim, el-Mektebetü'l-Vataniyye, Amman 1992.

Mehmet Cevat Ergin, Arap Dilinde İstifham Edatları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, DÜSBE, Diyarbakır 1998.

Mustafa Kayapınar, Hemze" ve "Hel" İstifham Edatlarının Kur'an-ı Kerim'de Nahiv ve Belagat Açısından Kullanımı, Yayımlanmamış Yüksek Li sans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 1999.

el-Muberred, Muhammed bin Yezid, el-Kâmil fi'l-luğa ve'l-edeb, thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrahim, Daru'l-Fikri'l-Arabî, Kahire 1997, Nureddin Abdurrahman el-Câmî, el-Fevâidu'z-ziyâiyye, thk. Usame Taha erRıfâî, Daru'l-Kutubi'l- İslamiyye, Beyrut tsz.

Sahip Aktaş, Kuran'da İstifham Üslubu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, FÜSBE, Elazığ 2006.

Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Muhammed b. Ali, Miftâhu'l-ulûm, thk. Abdulhamid Hindâvî, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut 2014.

Sibeveyh, Amr b. Osman b. Kanber Ebû Bişr, el-Kitâb, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetu'l-Hancî I - IV, Kahire 1988.

Seyrâfi, Ebû Said es-Seyrâfî Hüseyin b. Abdillah b. El-Merzubân, Şerhu Kitâbi Sibeveyh, Thk. Ahmed Hüseyin Mehdelî, Dıru'l-Kütübi'l-İlmiyye, I-V, Beyrut 2008

es-Suyuti, Celaleddin Abdurrahman b. Ebu Bekr, el-İtkân fî ulumi'l-Kur'ân, Daru İbn Kesir I - II, Beyrut 2000.

Taftâzânî, Sa´düddin, Muhtasaru'l-me'ânî, Salah Bilici Kitabevi, İstanbul tsz. ez-Zemahşerî, Ebu'l-Kasım Mahmud b. Ömer, Keşşâf an hakâiki ğavâmızi'tTenzîl, Dâru'l-Kutubi'l-Arabi I - IV, Beyrut 1407.

ez-Zerkeşi, Ebu Abdullah Bedreddin Muhammed b. Abdullah b. Bahadır, elBurhan fî ulûmi'l-Kur'ân, thk. M. Ebu'l-Fazl İbrahim, Daru'l-Marife I - IV, Beyrut 1957.