Chalkolithikum und bronzezeit im mittleren Schwarzmeergebiet der Türkei – ein Überblick über aktuelle forschungsergebnisse

Türkiye’nin Orta Karadeniz Bölgesi uzun süren bir ihmalin ardından son yıllarda hak ettiği ilgiyi görmekte, gerek yüzey araştırmaları gerekse kazı şeklinde pek çok arkeolojik araştırmaya ev sahipliği yapmaktadır. Bölgede kesinleşmiş en eski yerleşim evresi olan Geç Kalkolitik ve Erken Tunç Çağları kronolojik açıdan pek çok sorun içermekte ve araştırmacılar arasında yorum farklılıklarına sebep olmaktadır. Tarihlendirme denemelerinde esas alınan, çevre kültürlerle olan ilişkiler ve bu ilişkilerin sonucunda oluşmuş bir takım ortak buluntu gruplarıdır. Bahsi geçen çağda Orta Karadeniz Bölgesi’yle bağı olduğu bilinen bölgeler arasında İç Anadolu, Balkanlar ve Ege sayılabilir. Ne var ki Orta Karadeniz Bölgesi, tarihinin önemli bir kısmı boyunca kendine has çanak çömlek ve mimari özellikleri göstermekte, günümüz araştırmacıları için karşılaştırmalı bir tarihlendirmeyi zorlaştırmaktadır. En iyi İkiztepe’den tanıdığımız bu ilk yerleşim çağının karakteristik özellikleri, kerpiç, ahşap ve sazdan oluşan bir yapı tekniği, oldukça gelişmiş bir dokumacılık, ortak kullanılan fırınlar ve mezarlarda ortaya çıkan zengin metal buluntulardır. Kārum Çağı olarak da bilinen Orta Tunç Çağı’nın ilk evresinde Orta Karadeniz Bölgesi İç Anadolu kültürüne dâhil olmuştur. Orta Karadeniz Bölgesi’nde Geçiş Çağı veya Er-Hitit olarak da anılan bu dönemde bölge, ahşap mimarisi dışında tüm geleneksel kültür öğelerinden vazgeçmiş, İç Anadolu’yla tamamıyla paralel ilerleyen bir gelişim sergilemiştir. Assur ticaret yollarının Karadeniz kıyılarına kadar ulaştığı bilinmekle beraber hangi yerleşimlerin bu ticaret ağında aktif olarak yer aldığı bilinmemektedir. Yazılı kaynaklarda adı geçen ve dönemin iki önemli şehri olan Nerik ve Zalpa’nın yerleri henüz belirlenmemiştir ancak Nerik ve Oymaağaç eşleşmesi olası görünmektedir. Orta Tunç Çağı’nın ikinci yarısında bölgede ani bir değişim gözlenir. Kıyı kesimindeki tüm yerleşimler terk edilir, iç kesimler ise tamamen İç Anadolu kültür ağının bir parçası olur. Bu ani değişiklik, yarı göçebe bir hayat süren Kaşka toplumunun bölgede hâkimiyeti ele geçirmesine dayandırılmaktadır. Ne yaşayış tarzları ne de maddi kültürleri tarafımızca bilinen Kaşkalar Geç Tunç Çağı’nda da bölgede varlıklarını sürdürmüşlerdir. Hititlerle yaptıkları sonu gelmeyen savaşlar, özellikle de hava tanrısının dini merkezi olan Nerik kentinin el değiştirmesi Hitit yazılı kaynaklarında defalarca yer bulmaktadır ki bu metinler Kaşkaları tanımamızı sağlayan tek belgeleri oluşturur.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, Orta Karadeniz Bölgesi

PDF

___

Alkım, H. 1983 „Ein Versuch der Interpretation der Holzarchitektur von İkiztepe“, R. M. Boehmer – H. Hauptmann (Hrsg.), Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens. Festschrift für Kurt Bittel, Mainz am Rhein: 13–28.

Alkım, U.B. – H. Alkım – Ö. Bilgi 1988 İkiztepe I. Birinci ve ikinci dönem kazıları (1974–1975) – The first and second seasons’ excavations (1974–1975), Ankara.

2003 İkiztepe II. Üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı, yedinci dönem kazıları (1976–1980), Ankara.

Alp, S. 1962 „Eine hethitische Bronzestatuette und andere Funde aus Zara bei Amasya“, Anatolia – Anadolu VI 1961–1962, Ankara.

1979 “Maşat Höyük’te Keşfedilen Çivi Yazılı Hitit Tabletleri”, TTK VIII/1, Ankara: 165-196.

Alparslan, M. 2011 “Hitit Tarih Sahnesi”, Aktüel Arkeoloji Dergisi 15, İstanbul: 86-95.

Bakalakis, G. – A. Sakellariou 1998 Paradimi. Heidelberger Akademie der Wissenschaften. Internationale Interakademische Kommission für die Erforschung der Vorgeschichte des Balkans. Monographien Bd. II, Mainz am Rhein.

Bauer, A. A. 2006 “Between the Steppe and the Sown: Prehistoric Sinop and Inter- Regional Interaction Along the Black Sea Coast”. D. L. Peterson – L. M. Popova – A. T. Smith (Hrsg.), Beyond the Steppe and the Sown. Proceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology, Leiden: 227-246.

Begemann, F. – E. Pernicka – S. Schmitt-Strecker 1994 “Metal finds from Ilıpınar and the advent of arsenical copper”, Anatolica XX, Leiden: 203-219.

Bilgi, Ö. 1983 “1981 Dönemi İkiztepe Kazıları”, 4. KST, Ankara: 49-54.

1984a “Metal Objects from İkiztepe – Turkey”, Beiträge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie 6, Mainz am Rhein: 31-96.

1984b “İkiztepe Kazılarının 1982 Dönemi Sonuçları”, 5. KST, Ankara: 87-89.

1985 “İkiztepe Kazılarının 1983 Dönemi Sonuçları”, 6. KST, Ankara: 55-63.

1986a “İkiztepe Kazılarında Ele Geçirilen Antropomorfik Figürinler Hakkında Genel Gözlemler”, TTK IX.1, Ankara: 133-134.

1986b “İkiztepe Kazılarının 1984 Dönemi Sonuçları”, 7. KST, Ankara: 111-118.

1987 “İkiztepe Kazılarının 1985 Dönemi Sonuçları”, 8. KST 1. Cilt, Ankara: 149-156.

1988 “İkiztepe Kazılarının 1986 Dönemi Sonuçları”, 9. KST 1. Cilt, Ankara: 169-179.

1989 “İkiztepe Kazılarının 1987 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”, 10. KST 1. Cilt, Ankara: 201-210.

1990a “Metal Objects from İkiztepe – Turkey”, Beiträge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie 9-10, Mainz am Rhein: 119-219.

1990b “İkiztepe Kazılarının 1988 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”, 11.KST 1. Cilt, Ankara: 211-220.

1993 “İkiztepe Kazılarının 1991 Dönemi Sonuçları”, 14. KST 1. Cilt, Ankara: 199-211.

1994a “İkiztepe’de Ele Geçen Son Buluntuların Işığında Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”, TTK XII.1, Ankara, 12–16 Eylül. Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: 41-50.

1994b “İkiztepe Kazılarının 1992 Dönemi Sonuçları”, 15. KST 1. Cilt, Ankara: 235-244.

1994c “İkiztepe Kazılarının 1990 Dönemi Sonuçları”, 15. KST 2. Cilt, Ankara, 583-596.

1995 “İkiztepe Kazılarının 1993 Dönemi Sonuçları”, 16. KST 1. Cilt, Ankara: 141-160.

1996 “İkiztepe Kazılarının 1994 Dönemi Sonuçları”, 17. KST 1. Cilt, Ankara: 157-168.

1998 “MÖ 2. Binyılda Orta Karadeniz Bölgesi”, S. Alp – A. Süel (eds.), III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 16-22, 1996, Ankara: 63-75.

1999a “İkiztepe Kazılarının 1997 Dönemi Sonuçları”, 20. KST 1. Cilt, Ankara: 485-505.

1999b “Karadeniz Bölgesi Kıyı Kesimi İlk Tunç Çağı Mimarisi”, International Symposium on Settlement and Housing in Anatolia through the Ages, 5-7 June 1996, İstanbul: 63-74.

1999c “Samsun – İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III Çalışmaları, 1993 ve 1994 Dönemleri Sonuçları”, Anadolu Araştırmaları XV, İstanbul: 137-165.

2000 “İkiztepe Kazısının 1998 Dönemi Sonuçları”, 21. KST 1. Cilt, Ankara: 381-396.

2001a “İkiztepe Kazılarının 1999 Dönemi Sonuçları”, 22. KST 1. Cilt, Ankara: 315-326”.

2001b Protohistorik Çağ’da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri. Hind – Avrupalıların Sorununa Yeni Bir Yaklaşım – Protohistoric Age Metallurgists of the Central Black Sea Region. A New Perspective on the Question of the Indo – Europeans’ Original Homeland, İstanbul.

2002 “İkiztepe Kazılarının 2000 Dönemi Sonuçları”, 23. KST. 1. Cilt, Ankara:245-254.

2003 “İkiztepe Kazılarının 2001 Dönemi Sonuçları”, 24. KST 1. Cilt, Ankara: 17-28”.

2004a “İkiztepe Mezarlık Kazıları ve Ölü Gömme Gelenekleri. 2000-2002 Dönemleri”, Anadolu Araştırmaları XVII.1, İstanbul: 25-50.

2004b “İkiztepe Kazısı 2002 Dönemi Sonuçları”, 25. KST 1. Cilt, Ankara: 155-162.

2005 “İkiztepe Kazısı 2003 Dönemi Çalışmaları”, 26. KST 1. Cilt, Ankara: 21-28.

2006 “İkiztepe Kazısı 2004 Dönemi Çalışmaları”, 27. KST 1. Cilt, Ankara: 29-36.

2007 “İkiztepe Kazısı 2005 Dönemi Çalışmaları”, 28. KST 1. Cilt, Ankara: 117-122.

2008a “Relations between İkiztepe by Black Sea Coast and the Aegean World before Iron Age”, H. Erkanal – H. Hauptmann – V. Şahoğlu – R. Tuncel (eds.), The Aegean in the Neolithic, Chalcolithic and the Early Bronze Age, Ankara: 109-117.

2008b “İkiztepe 2006 Dönemi Kazıları”, 29. KST 1. Cilt, Ankara: 273-278.

Bittel, K. 1934 Prähistorische Forschung in Kleinasien, Istanbul.

Büyükakmanlar, N. 2010 Spätchalkolithische und Bronzezeitliche Siedlungsgeschichte des Mittleren Schwarzmeergebietes in der Türkei, unveröffentlichte Magisterarbeit, Heidelberg.

Childe, V. G. 1950 The Dawn of European Civilization. 5th edition, London.

Czichon, R. M. 2006 “II. Çalışma Raporu 2006”, http:––www.nerik.de–downloads– Oymaagac%20-%20Arastirma%202006%20-%20Calisma_Raporu.pdf.

2008 „Die hethitische Kultur im Mittleren Schwarzmeergebiet unter besonderer Berücksichtigung der Umgebung von Vezirköprü“, G. Wilhelm (Hrsg.), Hattuša – Boğazköy. Das Hethiterreich im Spannungsfeld des Alten Orients. CDOG 6, Wiesbaden: 265-276.

Czichon, R. M. – M. Flender – J. Klinger 2006 „Interdisziplinäre Geländebegehung im Gebiet von Oymaağaç- Vezirköprü – Provinz Samsun. Mit Beiträgen von Volker von Seckendorff und Harald Kürschner“, MDOG 138, Berlin: 157-197.

Czichon, R. M. – J. Klinger 2010 “Nerik – Zalpa”, Aktüel Arkeoloji 18, İstanbul: 60-65.

Dercksen, J. G. 2004 “The Old Assyrian Institutions”, PIHANS 98, Leiden.

Doğan-Alparslan, M. – M. Alparslan – C. Özdemir 2010 “Amasya Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Mühür”, Veysel Donbaz Armağan Kitabı, İstanbul: 91-96.

2010 “Oluz Höyük’te Bulunan Bir Hitit Mührü”, Ş. Dönmez (ed.), Kašku Ülkesi’nin Önemli Kenti Amasya – Oluz Höyük. 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları. Genel Değerlendirmeler ve Ön Sonuçlar, Ankara: 87-88.

Doonan, O. 2004 Sinop Landscapes. Exploring Connection in a Black Sea Hinterland, Philadelphia.

Dönmez, Ş. 2000a İlk Tunç Çağı II Öncesi Orta Karadeniz Bölgesi’nin Kültürel Gelişimi (İkiztepe Çanak-Çömleği ile Küçük Eserleri Işığında), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.

2000b “Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey Araştırması”, O. Belli (ed.), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), Ankara: 330-334.

2002a “1997–1999 Yılları Yüzey Araştırmalarında İncelenen Samsun – Amasya İlleri İ.Ö. 2. Binyılı Yerleşmeleri”, Belleten LXV.244, Ankara: 873-903.

2002b “The 2nd Millennium BC Settlements in Samsun and Amasya Provinces, Central Black Sea Region, Turkey”, Ancient West & East 1-2, Löwen: 243-293.

2003 “Yeni Bulgular Işığında Orta Karadeniz Bölgesi Demir Çağı ÇanakÇömleğine Bir Bakış", Anadolu – Anatolia 24, Ankara: 1-17.

2004 “Boyabat – Kovuklukaya: A Bronze Age Settlement in the Central Black Sea Region, Turkey”, ANES 41, Löwen: 38-84.

2005 “Orta Karadeniz Bölgesi’nde Önemli Bir Demir Çağı Yerleşmesi: Lâdik-Köyiçi Tepesi – İkizarı”, Anadolu Araştırmaları XVIII-1, İstanbul: 65-109.

2006a “Some Observations on the Socio-Economic Structure and Ethnic Make-Up of the Central Black Sea Region of Turkey During the Iron Age in the Light of New Evidence”, Ancient West & East, Vol. 5, Nos. 1-2, Leiden: 13-43.

2006b “Orta Karadeniz Bölgesi’nin İlk Tunç Çağı II Öncesi Kültürel Gelişimi Üzerine Yeni Gözlemler”, D. B. Erciyas – E. Koparal (eds.), Black Sea Studies Symposium Proceedings, YAS 1, İstanbul: 63–88.

2007 “Orta Karadeniz Bölgesi’nde Önemli Bir Geç Kalkolitik – İlk Tunç Çağı Yerleşmesi: Turhal – Ulutepe”, Refik Duru’ya Armağan. Studies in Honour of Refik Duru, İstanbul: 75-84.

2008a “Tunç Çağı’nda Orta Karadeniz Bölgesi ve Kelkit Havzaları Yerleşmeleri”, Belleten LXXII/264, Ankara: 413-430.

2008b “An Overview of the 2nd Millennium BC Cultures of the Central Black Sea Region in the Light of New Research”, TÜBA-AR XI, Ankara: 85-104.

2010a Kašku Ülkesi’nin Önemli Kenti Amasya – Oluz Höyük. 2007 ve 2008 Dönemi Çalışmaları. Genel Değerlendirmeler ve Ön Sonuçlar, Ankara.

2010b “Oluz Höyük Kazısı Üçüncü Dönem (2009) Çalışmaları Değerlendirmeler ve Sonuçlar”, CollAn IX, İstanbul: 275-306.

Dönmez, Ş. – E. E. Naza-Dönmez 2007 “Amasya – Oluz Höyük Kazısı 2007 Dönemi Çalışmaları: İlk Sonuçlar”, CollAn VI, İstanbul: 49-74.

2009 “Amasya-Oluz Höyük Kazısı 2007 Dönemi Çalışmaları: İlk Sonuçlar”, Belleten LXXIII/267, Ankara: 395-422.

Dumitrescu, H. 1961 “Connections between the Cucuteni-Tripolie Cultural Complex and the Neighbouring Eneolithic Cultures in the Light of the Utilization of Golden Pendants”, DACIA V. Revue d’Archéologie et d’Histoire Ancienne, Bukarest: 69-93.

Emre, K. – A. Çınaroğlu 1993 “A Group of Hittite Metal Vessels from Kınık – Kastamonu”, M. Mellink – E. Porada – T. Özgüç (eds.), Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç, Ankara: 675-713.

Ergin, M. – R. Güler 1981 “H. Ü. Radyokarbon Laboratuvarında Yapılan Çalışmalar, İkiztepe C-14 Tarihleri ve Diğer Bazı C-14 Sonuçları”, TÜBİTAK Arkeometri Ünitesi Bilimsel Toplantı Bildirileri II, Ankara: 79-93.

Erkanal, H. – T. Özkan 1999 “Excavations at Bakla Tepe”, T. Özkan – H. Erkanal (eds.), Tahtalı Dam Area Salvage Project, İzmir: 108-138.

Felsch, R. C. S. 1988 Samos II. Das Kastro Tigani. Die Spätneolithische und Chalkolithische Siedlung, Bonn.

Fol, A. – R. Katinčarov – J. Lichardus 1988 „Die bulgarisch-deutschen Ausgrabungen in Drama“, A. Fol – J. Lichardus (eds.), Macht, Herrschaft und Gold. Das Gräberfeld von Varna (Bulgarien) und die Anfänge einer neuen europäischen Zivilisation, Saarbrücken: 151-180.

Frey, O.-H. 1991 „Varna – ein Umschlagplatz für den Seehandel in der Kupferzeit?“, J. Lichardus (ed.), Die Kupferzeit als historische Epoche. Symposium Saarbrücken und Otzenhausen 6.-13.11.1988, Bonn: 195-201.

Gimbutas, M. 1976 Neolithic Macedonia. As reflected by the Excavations at Anza, Southeast Yugoslavia, California.

Glatz, C. – R. Matthews 2005 “Anthropology of a Frontier Zone: Hittite-Kaska Relations in Late Bronze Age North Central Anatolia”, BASOR 339, Winona Lake: 47-65.

Haas, V. 1977 „Zalpa, die Stadt am Schwarzen Meer und das althethitische Königtum“, MDOG 109, Berlin: 15-26.

Hood, S. 1981 Excavations at Chios 1938–1955. Prehistoric Emporio and Ayio Gala. Vol. I, Oxford.

Işın, M. A. 1998 “Sinop Region Field Survey”, Anatolia Antiqua VI, İstanbul: 97-139.

Işın, M. A. – İ. Tatlıcan – M. Işın 1992 Sinop, Ankara.

Ivanov, I. 1988 „Die Ausgrabungen des Gräberfeldes von Varna (1972-1986)“, A. Fol – J. Lichardus (eds.), Macht, Herrschaft und Gold. Das Gräberfeld von Varna (Bulgarien) und die Anfänge einer neuen europäischen Zivilisation, Saarbrücken: 49-66.

Karageorghis, V. 1975 “Kypriaka II”, Report of the Department of Antiquities Cyprus, Nikosia: 58-68.

Keskin, L. 2004 “M.Ö. III. Binyıl Sonuna Kadar İzmir Bölgesi Maden İşçiliği”, Z. Çizmeli-Öğün – T. Sipahi – L. Keskin (eds.), I–II Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Anatolia Suppl. Nr. 1, Ankara: 41-155.

Koşay, H. Z. 1944 Ausgrabungen von Alaca Höyük. Ein Vorbericht über die im Auftrage der Türkischen Geschichtskommission im Sommer 1936 durchgeführten Forschungen und Entdeckungen, Ankara.

Koşay, H. Z. – M. Akok 1957 Ausgrabungen von Büyük Güllücek. Ausgeführt durch die Türkische Historische Gesellschaft. Vorbericht über die Arbeiten von 1947 und 1949, Ankara.

1966 Ausgrabungen von Alaca Höyük. Vorbericht über die Forschungen und Entdeckungen von 1940-1948, Ankara.

Kökten, K. 1963 “Anadolu’da Ünye’de Eski Taş Devrine (Paleolitik) Ait Yeni Buluntular”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Ülkeler Coğrafyası Kürsüsü XX/3.4, Ankara: 275-276.

Kökten, K. – N. Özgüç – T. Özgüç 1945 “1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten IX/33, Ankara: 361-400.

Kulaçoğlu, B. 1992 Gods and Goddesses, Museum of Anatolian Civilizations, Ankara.

Lichardus, J. 1988 „Der westpontische Raum und die Anfänge der kupferzeitlichen Zivilisation“, A. Fol – J. Lichardus (eds.), Macht, Herrschaft und Gold. Das Gräberfeld von Varna (Bulgarien) und die Anfänge einer neuen europäischen Zivilisation, Saarbrücken: 79-130.

1991 „Das Gräberfeld von Varna im Rahmen des Totenrituals des Kodžadermen-Gumelniţa-Karanovo VI-Komplexes“, J. Lichardus (eds.), Die Kupferzeit als historische Epoche. Symposium Saarbrücken und Otzenhausen 6.-13.11.1988, Bonn: 167-194.

Lichardus, J. – M. Lichardus-Itten – G. Bailloud – J. Cauvin 1985 La Protohistoire de l’Europe. Le Néolithique et le Chalcolithique, Paris.

Lichter, C. 2006 „Varna und İkiztepe: Überlegungen zu transpontischen Kulturbeziehungen im 5. und 4. Jahrtausend“, A. Erkanal-Öktü (Hrsg.), Hayat Erkanal’a Armağan; Kültürlerin Yansıması – Studies in Honor of Hayat Erkanal; Cultural Reflections, İstanbul: 526-534.

2008 „Varna und İkiztepe – Überlegungen zu zweit…“, Studia in Memoriam Ivan Ivanov. The Varna Eneolithic Necropolis and Problems of Prehistory in Southeast Europe, Varna: 191-207.

Lloyd, S. 1956 Early Anatolia. The Archaeology of Asia Minor before the Greeks, Harmondsworth.

Macqueen, J. G. 1980 “Nerik and its ‘Weather-God’”, AnSt XXX, London: 179-187.

Makkay, J. 1976 “Problems concerning Copper Age Chronology in the Carpathian Basin. Copper Age Gold Pendants and Gold Discs in Central and South-East Europe”, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae 28, Budapest: 251-300.

Maran, J. 2000 „Das ägäische Chalkolithikum und das erste Silber in Europa“, C. Işık (ed.), Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens und des ägäischen Bereiches, Festschrift für Baki Öğün zum 75. Geburtstag, Bonn: 179-193.

Mellink, M. J. 1966 “Archaeology in Asia Minor”, AJA 70, Boston: 135-159.

Murat, L. 1998 “Hitit Dünyasında Gašgaların Yeri”, S. Alp – A. Süel (eds.), Acts of the IIIrd International Congress of Hittitology, Çorum, September 16–22, 1996, Ankara: 433-443.

Müller-Karpe, V. 2001 „Zur frühhethitischen Kultur im Mündungsgebiet des Maraššantija“, G. Wilhelm (ed.), Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie, Würzburg, 4.-8. Oktober 1999. StBoT 45, Wiesbaden: 430-442.

Orthmann, W. 1963 Die Keramik der Frühen Bronzezeit aus Inneranatolien (Istanbuler Forschungen 24), Berlin.

von der Osten, H. H. 1937a The Alishar Hüyük. Seasons of 1930-32. Part I, OIP 28, Chicago. 1937b The Alishar Hüyük. Seasons of 1930-32. Part III, OIP 30, Chicago.

Otten, H. 1973 Eine althethitische Erzählung um die Stadt Zalpa, StBoT 17, Wiesbaden.

Özdoğan, M. 1991 “Eastern Thrace before the Beginning of Troy I – an Archaeological Dilemma”, J. Lichardus (ed.), Die Kupferzeit als historische Epoche. Symposium Saarbrücken und Otzenhausen 6.-13.11.1988, Bonn: 217-225.

1994 “Marmara Bölgesi-Balkanlar-Orta Anadolu Arasındaki Kronoloji Sorununa Yeni Bir Yaklaşım”, TTK XI/1, Ankara: 69-79.

1996 “Pre-Bronze Age Sequence of Central Anatolia: An Alternative Approach”, U. Magen – M. Rashad (eds.), Vom Halys zum Euphrat. Thomas Beran zu Ehren. Mit Beiträgen von Freunden und Schülern, Münster: 185-202.

2003 “The Black Sea, the Sea of Marmara and Bronze Age Archaeology: An Archaeological Predicament”, G. A. Wagner – E. Pernicka – H.-P. Uerpmann (eds.), Troia and the Troad, Berlin-Heidelberg: 105-120.

Özdoğan, M. – Y. Miyake – N. Özbaşaran Dede 1991 “An Interim Report on Excavations at Yarımburgaz and Toptepe in Eastern Thrace”, Anatolica XVII, Leiden: 59-121.

Özgüç, N. 1965 Kültepe Mühür Baskılarında Anadolu Grubu, Ankara.

Özgüç, T. 2004 “Assur Ticaret Kolonileri, Kültepe-Kaniş”, Arkeo Atlas III, İstanbul: 8-17.

Özsait, M. 1989 “1987 Yılı Amasya – Suluova Tarihöncesi Araştırmaları”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara: 287-300.

1990 “Orta Karadeniz Bölgesinde Yeni Prehistorik Yerleşmeler”, Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri II/1, Samsun: 124-130.

Özsait, M. – Ö. Koçak 1996 “1994 Yılı Amasya – Taşova Yüzey Araştırmaları”, XIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, Ankara: 273-292.

Parzinger, H. 1993a „Zur Zeitstellung der Büyükkaya-Ware: Bemerkungen zur vorbronzezeitlichen Kulturfolge Zentralanatoliens“, Anatolica XIX, Leiden: 211-229.

1993b Studien zur Chronologie und Kulturgeschichte der Jungstein-, Kupfer- und Frühbronzezeit zwischen Karpaten und Mittlerem Taurus, Mainz am Rhein.

1998 „Der nordpontische Raum und das Donaugebiet in der späten Kupferzeit: das Ende des Kodžadermen-Gumelniţa-Karanovo VIVerbandes und die Cernavodă I-Kultur“, B. Hänsel – J. Machnik (Hrsg.), Das Karpatenbecken und die Osteuropäische Steppe. Nomadenbewegungen und Kulturaustausch in den vorchristlichen Metallzeiten (4000-500 v. Chr.), Rahden-Westf.: 123-134.

Pernicka, E. – F. Begemann – S. Schmitt-Strecker – H. Todorova – I. Kuleff 1997 “Prehistoric copper in Bulgaria”, Eurasia Antiqua 3, Mainz am Rhein: 41-180.

Renfrew, C. 1986 Excavations at Sitagroi I (Monumenta Archaeologica 13), Los Angeles.

Rudolph, W. 1978 A Note on Chalcolithic – Early Bronze Age Jewelry from the Burton Y. Berry Collection, Indiana University Art Museum Bulletin Vol. 1, Nr. 2, Indiana.

Sampson, A. A. 1987 H νεολιθική περίοδος στα Δωδεκανησα, Athen.

Schmidt, E. F. 1932 The Alishar Hüyük. Seasons of 1928 and 1929. Part I., Chicago.

Schoop, U. D. 2005 Das anatolische Chalkolithikum. Eine chronologische Untersuchung zur vorbronzezeitlichen Kultursequenz im nördlichen Zentralanatolien und den angrenzenden Gebieten, Remshalden.

von Schuler, E. 1965 Die Kaškäer, Berlin.

Thissen, L. 1993 “New Insights in Balkan-Anatolian Connections in the Late Chalcolithic: Old Evidence from the Turkish Black Sea Littoral”, AnSt 43, London: 207-237.

Todorova, H. 1978 The eneolithic period in Bulgaria in the fifth millenium B.C. BAR International Series 49, Oxford.

2002a Durankulak, Band II. Die prähistorischen Gräberfelder. Teil 1 (Textteil), Sofia.

2002b Durankulak, Band II. Die Prähistorischen Gräberfelder. Teil 2 (Katalogteil), Sofia.

Tuna, C. 2009 İkiztepe Yapıları. İkiztepe Kazıları Işığında MÖ 2. Binyıl Öncesi Orta Karadeniz Bölgesi Kıyı Kesimi Mimarisi, İstanbul.

Ünal, A. 1999 “A Hittite Mycenaean Type B Sword from the Vicinity of Kastamonu, Northwest Turkey”, BMECCJ XI, Wiesbaden: 207-226.

Vasjov, I. 1992 „Die frühesten Dolche Bulgariens“, Anatolica XVIII, Leiden, 61-70.

Waldbaum, J. C. 1983 Metalwork from Sardis. The Finds through 1974, Cambridge.

Weißhaar, H.-J. 1982 „Varna und die Ägäische Bronzezeit“, Archäologisches Korrespondenzblatt 12, Mainz am Rhein: 321-329.

1988 Pevkakia-Magula I. Das späte Neolithikum und das Chalkolithikum, Bonn.

Welcher, K. P. 1994 „Zur Chronologie der Tripolje-Cucuteni-Kultur aufgrund 14C-Datierungen“, ZfA 28, Heidelberg- Berlin: 7-21.

Yakar, J. 1985 The Later Prehistory of Anatolia. The Late Chalcolithic and Early Bronze Age. BAR International Series 268, Oxford.

Zimmermann, Th. 2007 “Anatolia and the Balkans, once again – Ring-shaped idols from Western Asia and a critical reassessment of some ‘Early Bronze Age’ items from İkiztepe, Turkey”, OJA 26/1, Oxford: 25-33.