Masiro Kanyonu’nun (Pervari) Flüvyo-Karstik Gelişimi ve Yakın Çevresinin Jeomorfik Özellikleri*

Masiro Kanyonu; Anadolu’nun en büyük bindirme yapısı olan Bitlis Zagros Bindirme Zonu (BZBZ) üzerinde, Siirt ili Pervari ilçesi doğusunda bulunan flüvyo-karstik bir vadidir. Kanyon, Dicle Nehri yukarı havzasında, Botan Çayı Sinebel Deresi alt havzasında yer almaktadır. Neojen üzerine kurulan Sinebel Deresi vadi ağı Körkandil Dağı ile Gülle Tepe arasında antiklinal yükselmeye maruz kalmıştır. Akarsu bu yükselmeye topoğrafyaya gömülerek karşılık vermiş ve dar-derin kanyon geliştirmiştir. Dolayısıyla kanyonda antesedant karakterin yanı sıra epijenik özellikler de görülmektedir. Kanyonun gelişiminde karstlaşma, flüvyal süreçler ve tektonizma ortak etkide bulunduğu için kanyon, polijenik bir karaktere sahiptir. Kıvrımlanmış karst alanı kuşağında tektonik kontrollü karstlaşmanın örneği olan kanyon ve çevresinde karst topoğrafyasının yanı sıra flüvyal şekillere ve kütle hareketlerine de rastlanılmaktadır. Zengin bir jeomorfik peyzajı olan çalışma alanı, oldukça engebeli bir topoğrafik yapıya sahiptir. Bu çalışmada Masiro Kanyonu’nun morfojenetik evrimi ve yakın çevresinin jeomorfik özellikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla arazi çalışmaları yapılmış, literatür taranmış, 12.5 m çözünürlüklü sayısal yükselti modeli üzerinden CBS ortamında alanla ilgili harita ve şekiller üretilmiştir.

Fluvio-Karstic Development of the Masiro Canyon (Pervari) and Geomorphic Features of Its Surroundings

Masiro Canyon is a fluvio-karstic valley located in the Bitlis–Zagros Suture Zone, which is the largest thrust structure in Anatolia, in the east of the Pervari District of Siirt Province. This canyon is located in the upper basin of the Dicle River in the subbasin of the Sinebel Creek and Botan River. The Sinebel Creek valley network built on Neogene deposits was exposed to anticlinal uplift between Körkandil Mountain and Gülle Hill. The stream responded to this rise by being buried in the topography and developed a narrow-deep canyon structure. Therefore, in addition to the antecedent character, epigenetic features are also observed in the canyon. The canyon has a polygenic character because karstification, fluvial processes, and tectonism have a common effect in the development of the canyon valley. In and around the canyon, which is an example of tectonically controlled karstification in the folded karst zone belt, in addition to the karst topography, fluvial shapes and mass movements are also encountered. The study area, which has a rich geomorphic landscape, has a rugged topographic structure. In this study, the morphogenetic evolution of the Masiro Canyon and geomorphic characteristics of its immediate surroundings are clarified. For this purpose, field studies were conducted, literature was reviewed, and maps and figures related to the area were produced in a geographical information system environment using a 12.5-m-resolution digital elevation model.

Keywords:

Karst, Canyon, Masiro Pervari, Siirt,

PDF

___

Akkan, E. (1966). Şahinkaya Yarma Vadisi. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1, 271–299.
Altınlı, İ. E., Pamir, H. N. & Erentöz, C. (1964). 1/500.000 Ölçekli Cizre jeoloji paftası. Ankara: MTA Yayınları.
Atalay, İ. & Karadoğan, S. (2016). Formation of Kemaliye Karstic Canyon, NE Turkey. R. Efe, İ. Cürebal, L. Levai (Eds.), 4. International Geography Symposium (GEOMED)Bildiriler Kitabı,418–428.
Atalay, İ., Yılmaz, Ö. & Kafalı, F., (2004). The effect of neotectonic movements on the formation Ulubey- Banaz Canyon, W of Turkey, The Third Turkish-Romanian Geographical Academic (16-24 Eylül), İstanbul.
Atiker, M. (1987). İlbulakdağ, Büyük Sincanlı ve Afyon Ovaları arasının morfotektoniği ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 15, 11–26.
Atiker, M. (1988). Melendiz Suyu Kanyonu ya da Ihlara Vadisi. Bilim ve Teknik Dergisi, 21(244), 44–47.
Atiker, M. (1993a). Karaçay (Saklıkent) Kanyonu, Bilim ve Teknik Dergisi, 26(310), 693–697.
Atiker, M. (1993b). Yukarı Kızılırmak boyundaki jips karstı gölleri ve Kızılırmak Kanyonu, Bilim ve Teknik Dergisi, 26(309), 623–627.
Avdeev, B. & Niemi, N. A. (2011). Rapid Pliocene exhumation of the central Greater Causasus constrained by low-temperature thermochronometry. Tectonics, 30.
Baylak, H. M. (2019). Ihlara Vadisinin fiziki coğrafya özellikleri ve yöre turizmine etkisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 303–325.
Doğan, U. & Koçyiğit, A. (2018). Morphotectonic evolution of Maviboğaz Canyon and Suğla Polje, SW Central Anatolia, Turkey. Geomorphology, 306, 13–27.
Canpolat, E., Çılğın, Z. & Bayrakdar, C. (2020). Jeomorfoturizm potansiyeli bakımından Emecik Kanyonu-Şelalesi (Çameli, Denizli). Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 5, 64–86.
Çemen, İ. & Yılmaz, Y. (2017). Active Global Seismology Neotectonics and Earthquake Potential of the Eastern Mediterranean Region Preface. Active Global Seismology: Neotectonics and Earthquake Potential of the Eastern Mediterranean Region, vol. 225.
Duman, N. & Çiçek, İ. (2012). Erçek Gölü Havzasının jeomorfolojisi ve gölün oluşumu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(20), 246–260.
Duran, C. & Karataş, A. (2019). Harmankaya Kanyonu’nun jeomorfolojik evrimi, 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi (20-22 Haziran) Bildiriler Kitabı, 257–258.
Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji II (Güncelleştirilmiş 3. Baskı) (Güncelleştirenler: A.Ertek ve C.Güneysu). İstanbul: Der Yayınları.
Erol, O. (1963). Asi Nehri Deltası’nın jeomorfolojisi ve dördüncü zaman deniz-akarsu sekileri, Ankara Üniversitesi Yayınları, Sayı: 148, Ankara.
Erol, O. (1983). Türkiye’nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, 1–22.
Forte, A. M., Cowgill, E., Bernardin, T., Kreylos, O. & Hamann, B. (2010). Late Cenozoic deformation of the Kura fold–thrust belt, southern Greater Caucasus. Geol. Soc. Am. Bull. 122, 465–486.
Gürgöze, S. & Uzun, A. (2017). Ozan Kanyonu’nun (Malatya) jeomorfolojisi, Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu (12-14 Ekim) Bildiriler Kitabı, 125–126.
Huggett, R. J. (2015). Jeomorfolojinin temelleri, 3. basımdan çeviri, (Çev. Edt.: Uğur Doğan), Nobel Akademi Yayımcılık, Ankara.
İbret, B. Ü. & Cansız, E. (2016). Kanyon turizmi ve ekoturizm açısından değerlendirilmesi gereken bir yöre: Küre Ersizlerdere-Karacehennem Kanyonu. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 107–117.
İlhan, A., Çelik, M. A., Gülersoy, A. E. & Gümüş, N. (2017). Cehennem Deresi Kanyonu’nun (Ardanuç, Artvin) ekoturizm potansiyeli açısından değerlendirilmesi ve planlama önerileri. Turkish Studies, 12(3), 309–340.
Kahraman, N. (2007). Teke Platosu batısında Boncuk Dağları üzerindeki Ballık Polyeler grubu ve yakın dolayının karst jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 48, 95–110.
Kerey, İ. E. & Erkal, T. (2014). Sedimantoloji, Nobel Akademi Yayıncılık, Ankara.
Ketin, İ. (1968). Türkiye’nin genel tektonik durumu ile başlıca deprem bölgeleri arasındaki ilişkiler. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 71,129–134.
Kocakuşak, S. & Yiğitbaşıoğlu, H. (1988). Köprülü Kanyon Milli Parkının coğrafi özellikleri. Ankara Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 10, 151–156.
Lepirica, A. (2015). Basic morphological and morphostructural characteristics of the Rakitnica Canyon (Dınaric Karst, Bosnia and Herzegovina). Acta Carsologica, 34(2), 449–458.
Mokhtari, L. G., Velayati, S. & Dadashzadeh, Z. (2012). Investigation of the relationship between tectonics and karstification. International Conference on Environmental, Biomedical and Biotechnology, 41,250–254.
Nazik, L. (2010). Türkiye morfolojisinde mağaralara yeni bir yaklaşım: Mağara Kanyonlar. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu (11-12 Ekim 2010) Bildiriler Kitabı, 42-44.
Nazik, L., Poyraz, M. ve Karabıyıkoğlu, M. (2019). Karstic landscapes and landforms in Turkey. In C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, N. Kazancı (Eds.), Landscapes and Landforms of Turkey (pp. 181-196). Springer.
O’Connor, J. E., Curran, J. H., Beebee, R. A., Grant, G. E., & Wojcicki, A. S. (2003). Quaternary geology and geomorphology of the Lower Deschutes River Canyon, Oregon. Water Science and Application, 7, 77-–98.
Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M. & Şener, M. F. (2017). Karstic depressions on Bolkar Mountain Plateau, Central Taurus (Turkey): distribution characteristics and tectonic effect on orientation. Turkish Journal of Earth Sciences 26, 302–313.
Öztürk, M. Z., Şener, M. F., Şener, M. & Şimşek, M. (2018). Structural controls on distribution of dolines on Mount Anamas (Taurus Mountains, Turkey), Geomorphology 317, 107–116.
Öztürk, Y. & Zorer, H. (2020). Sinebel Yarma Vadisi ve çevresinde (Pervari/Siirt) tektono-jeomorfolojik şekiller, International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 41, 367–395.
Pederson, J. L. (2012). A review of the geomorphology of Eastern Grand Canyon. The Geological Society of America Special Paper, 489, 119–129.
Pekcan, N. (2019). Karst jeomorfolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Polat, S. & Güney, Y. (2013). Uşak ili arazisinde karstik şekiller. Marmara Coğrafya Dergisi, 27, 440–475.
Schildgen, T. F., Cosentino, D., Bookhagen, B., Niedermann, S., Yıldırım, C., Echtler, H. P. & Strecker, M. R. (2012). Multi-phased uplift of the southern margin of the Central Anatolian plateau, Turkey: a record of tectonic and upper mantle processes. Earth Planet. Sci. Lett. 317–318, 85–95.
Schildgen, T. F., Yıldırım C., Cosentino D. & Strecker M. R. (2014). Linking slab break-off Hellenic trench retreat, and uplift of the Central and Eastern Anatolian plateaus, Earth-Sciences Reviews, 128, 147–168.
Siler, M. & Şengün, M. T. (2019). Saklıkapı Kanyonu (Elazığ).Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu (10-12 Ekim) Bildiriler Kitabı, 68-69.
Stevanoviç, Z., Iurkiewicz, A. & Maran, A. (2009). New insights into karst and caves of Northwestern Zagros Northern Iraq. Acta Carsologica, 38(1), 83–96.
Sweeting, M. M. (1995). Karst in China its geomorphology and environment. Springer Series in Physical Environment, Springer.
Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası: İzmir.
Şaroğlu, F. & Yılmaz, Y. (1986). Doğu Anadolu’da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri. Maden Tetkik Arama Dergisi, 107, 73–94.
Şenel, M. (2008). Türkiye jeoloji haritaları M-49 Paftası. Ankara: MTA Yayınları.
Şengör, A. M. C. (1980). Türkiye neotektoniğinin esasları. Ankara: TJK Yayınları.
Şengün, M. T. & Tonbul, S. (2005). Ölbe Kanyonu ile Deve Mağarası’nın (Harput-Elâzığ) jeomorfolojik özellikleri, oluşumu ve turistik potansiyeli. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 10–16.
Şengün, M. T. (2011). Saklikent Canyon (Fethiye- Turkey), Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 571–579.
Tanrısever, C., İbret, B. Ü., Aydınözü, D. & Cansız, E. (2016). Geomorphologıc features and tourism potential of The Valla Canyon Kastamonu/Turkey. Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, 50, 191–202.
Tonbul, S. (1987). Elâzığ batısının genel jeomorfolojik özellikleri ve gelişimi, Jeomorfoloji Dergisi, 15, 37–52.
Uncu, L. & Karakoca, E. (2019). Evaluating the geomorphological features and geotourism potentials of Harmankaya Canyon (Bilecik, Turkey). Journal of Tourism and Hospitality Management, 7(1), 1–14.
Utlu, M., Şimşek, M. & Öztürk, M. Z. (2019). Kazıklıali Kanyonunda (Emli Vadisi-Aladağlar) kaya düşmelerinin İHA tabanlı analizi.Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu (10-12 Ekim) Bildiriler Kitabı, 94–96.
Uzun, A. (1993). Nişantaşı Yarma Vadisi, Türk Coğrafya Dergisi, 28, 165-179. Yılmaz, Ö. (1998). Söylemez Boğazı, Türk Coğrafya Dergisi, 33, 283–298.
Yılmaz, Ö. (1998). Söylemez Boğazı, Türk Coğrafya Dergisi, 33, 283–298.
Zeybek, H. A., Uzun, A., Bahadır, M., Dinçer, H., Gürgöze, S. & Bayram, İ. (2017). Reşadiye (Zinav) Kanyonu, Tokat. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu (12-14 Ekim) Bildiriler Kitabı, 135–135.