Gök Türklerin Balbal Terimi Üzerine Bazı Notlar

Erken Ortaçağ’da, Türklerin gömü adetleri arasında iki farklı gelenek gelişti: İlki, dünyanın herhangi başka bir yerinde olduğu gibi, ölen birisinin kendi kültür ve geleneklerine göre toprak altındaki ebedi istirahatgâhına bırakılmasıdır. Diğeri ise, ölülerin ardından onları anabilmek için geliştirilen kült (ritüel/hatıra) alanları. Arkeolojik ve tarihi kaynaklar göstermektedir ki, bu kült alanları politik gücü ellerinde tutan Beyler (ve aileleri) için yapılmaktaydı. Stepte bu tarzda yapılmış kült alanlarının iki farklı mimarisi vardır: Birinci tipe giren alanlar Kağan ve Kağan soylu kişiler için planlanırken, Boyların başındaki Beyler için planlanmış olanlar daha basit bir mimari içerirler. Blok taşlardan kare/dikdörtgen yapılmış bu kült alanlarının doğu kısmına, bir heykel ve yine doğuya doğru uzanan tek sıra taşlardan oluşan bir hat planlanmaktaydı. Balbal ismi verilen bu taşların ne anlama geldiği yönünde akademisyenler arasında bir görüş birliği var gibidir. Aralarında farklı düşünceler olsa da çoğu, yazılı kaynaklara dayanarak bu taşların ölen düşmanlar olduğu yönünde bir fikir ileri sürerler.Arkeolojik ve yazılı kaynaklar karşılaştırıldığında, kabaca yontularak ya da tamamen uzun formlu taşlardan seçilen bu stellerin, farklı bir anlam taşıdığı da iddia edilebilir. Makale, bu kaynaklar arasındaki farklılıkları inceleyerek, araştırmacıların pek de dikkate almadığı arkeolojik, tarihi ve sosyolojik kavramları karşılaştırarak balbal kavramı hakkında farklı bir görüş ileri sürmektedir.

Some Remarks on the Term Balbal of Ancient Turks

Two important concept related to burial customs, evolved in the belief of Turkic tribes in Early Medieval Ages. The first is inhumation that anyone dies in the steppe as anywhere else in the world, have to bury somehow. The second is their cultic (memorial) sites; the structures built as an act of recalling in honor of those who have died.Archaeological and historical sources confirm that these cultic constructions were built mainly for representatives of the aristocrats. There are two different type of cultic sites in the steppe: The ones built for Kaghans (and their family members) are more complicated than the ones built for the Beghs (Lord, head of the tribe). Those built for the Beghs (and their families) are more common in the Steppe. A statue was placed in the east section of a square area made of slab stones and has a single stone line extending through east. Each stone in this line is called balbal. Different views exist among the researchers regarding the purpose of these stones, although many of them agree that each stone symbolizes the enemy killed by the buried in his lifetime.Despite this, there are uncertainties regarding the purpose and functions of these line of stone. In this article, our inquiry focus on this confusion about the meaning of the concept and propose the probable function according to historical, archaeological and social data overlooked by researchers.

Keywords:

Balbal, non-anthropomorphic stele, Turkic Khaganate, cultic site Eurasian nomads,

PDF

___

Primary Sources Bichurin N. Y. (Otets Iakinf), Sobraniye Svedeniy o Narodah Obitavşih v Sredney Azii v Drevneya Vremena, Çast I, Otdeleneye 2, Sankpeterburg 1851. Brooks N., The Story of Marco Polo, The Century Co., New York 1898. Clauson, Gerard, “The Ongin Inscription”, Journal of the Royal Asiatic Journal, (October 1957), pp. 177-192; Plate V-VI. ____, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Clarendon Press, Oxford 1972. Ibn Fazlan, Seyahatname, (Trans.) Ramazan Şeşen, Bedir Yayınevi, İstanbul 1995. Komroff Manuel, “The Journal of Friar William of Rubruck, A Frenchmen of the order of the minor Friars to the east parts of the World, in the years 1253 to 1255”, Contemporaries of Marco Polo, Liveright Publishing, USA 1928. Kormuşin, İgor V., Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları Metinler ve İncelemeler, Trans.: Rysbek Alimov, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2017. Malov S. Ye., Yeniseyskaya Pismennost Tyurkov, Moskva-Leningrad 1952 (MEPT). Orkun, Hüseyin N., Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994. Radloff, Wilhelm. Die Alttürkischen Inscrhriften der Mongolei, S. Peterburg 1895. Ross E.D. - Thomsen V., “The Orkhon Inscription: Being a translation of Professor Vilhelm Thomsen’s final Danish Rendering”, Bulletin of the School of Oriental Studies, Vol. 5, No. 4, pp. 861-876, 1930. Taşağıl, Ahmet, Göktürkler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995. Tekin, Talat, Orhun Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998. ____, Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003. Tsai, Liu Mau, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, (Trans.: Ersel Kayaoğlu – Deniz Banoğlu), Selenge Yayınları, İstanbul 2011. Modern Sources Alyılmaz, Cengiz, “Moğolistan’daki Türk anıtları projesi 2000 yılı çalışmaları ışığında bazı tespitler”, Göktürk Devleti`nin 1450. Kuruluş Yıldönümü Sempozyum Bildirileri, Yeni Avrasya Yayınları, Ankara 2001, pp. 67-75. Diyarbekirli, Nejat, “Orhun’dan geliyorum”, Türk Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, (1979), No. 198-199: 1-64 ____, “İslam öncesi Türk ve Çin mezar anlayışı arasındaki bağlantılar”, Uluslararası 3. Türk Kültürü Kongresi Bildirileri 25-29 Eylül 1993, Ankara 1999, pp. 791-805, 34 illustrations. ____, “The origins of cultural relations between the Chinese and Turks”, The Symposium on Oriental Aesthetics and Arts-National Museum of History 02-04 December 1998, (Taipei 1999), pp. 60-83. Donuk, Abdülkadir, İdari-Askeri Ünvan ve Terimler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988. Dosymbajeva, Ayman, Zapadnyi Tjurkskij Kaganat. Kul’turnoje nasledie Kazakhskikh stepey, Tjurkskoye Naslediye, Almatı 2006. Elisseeff, D., China Treasures and Splendors, The Chinese Archaeological Overseas Exhibition in Montreal, May 18 - October 19 - 1986, (Elisseeff is the writer of the texts of the Cataloque), Arthaud, Montreal 1986. Giraud, Rene, Gök Türk İmparatorluğu, (Trans.: İsmail Mangaltepe), Ötüken Neşriyat, İstanbul 1999. Howard A. F. - Song L. - Hung W. - Hong Y., Chinese Sculpture, Yale University and Foreign Languages Press, New York 2006. Hudyakov, Yuliy S., “Drevnetyurkskiye pominalnıye pamyatniki na territorii Mongolii”, Drevnije Kul’tury Mongolii, Ed. Vasiljevskij R.S., Novosibirsk, Izdatel’stvo IAET SO RAN, pp. 168-184, 1985. Jisl, Lumir, “Kül-Tegin Anıtında 1958'de Yapılan Arkeoloji Araştırmalarının Sonuçları”, Belleten, XXVII/107, (Temmuz 1963), pp. 387-410. ____, Balbals, steinbabas und andere steinfiguren als ausserungen der religiösen vorstellungen der Ost-Türken, Academia, Prag 1970. Kljashtornyj Sergei G., “L’interprétation du mot bediz dans les inscriptions runiques”, Hungaro-Turcica. Studies in Honour of Julius Németh, Ed.: Kaldy Nagy, Gy., Loránd Eötvös University Press, (Budapest 1976), pp. 51-54. ____, “Hram, izvayanije i stela v drevnetjurkskikh tekstakh”, Tyurkologiçeskiy Sbornik 1974, Ed.: Kljashtornyj, S. G., Votochnaja Literatura, (Moskva 1978), pp. 238-255. ____, “‘Bediz’ Kelimesinin Runik Yazıtlardaki Yorumu”, (Trans.: Mehmet Zeren), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (2002-2003), sayı: 38, İstanbul, 2003, ss.151-157. Kljashtorny, Sergei G., Sultanov, T. I., Gosudarstva i Narody Jevraziyskikh Stepey. Drevnost’ i Srednevekovije, Peterburgskoje Vostokovedenije, Sank-Petersburg 2000. Kubarev, Vladimir D., Kamennyje izvajanija Altaja. Ak Çeçek Press, Gorno-Altajsk 1997. Kyzlasov, Leonid R., “O naznachenii drevnetjurskikh kamennykh izvajanij izobrajayushikh ljudej”, Sovjetskaja Arkheologija, Issue 2, (1964), pp. 27-39. ____, “O znachenii termina balbal drevnetjurkskikh nadpisej”. Tyurkologiçeskiy Sbornik. K 60-letiju akademika A. N. Kononova, Ed.: Kljashtornyj, Sergei G., Vostochnaja Literatura, (Moskva 1966), pp. 206-208. Kyzlasov, L. R., Kyzlasov, I. L., “Srednevekovaja pogranichnaja nadpis’s nizovjev Uybata (Hakasija)”, Sovjetskaja Tjurkologija, Issue 1, (Baku 1976), pp. 58-65. Lewis M. E., “Writings on warfare found in ancient Chinese tombs”, Sino – Platonic Papers, No 158, (2005), pp. 1-15. Nowgorodova, Eleonora, Alt Kunst der Mongolei, Seemann Verlag, Leipzig 1980. ____, “Pamjatniki izobrazitel’nogo iskusstva drevnetjurkskogo vremeni na territorii MNR”. Tjurkologicheskij Sbornik 1977, Ed.: Kljashtornyj, S.G., Vostochnaja Literatura, (Moskva 1981), pp. 203-218. Ölmez, Mehmet, “Eski Türk yazıtlarında yabancı öğeler (2)”, Türk Dilleri Araştırmaları, No. 7, (1997), pp. 175-186. Özönder F. Sema B., “Yenisey Kitabeleri ve Yer-Sular”, Journal of Turkish Studies, Vol. 22, 81998), pp. 171-184. Pletneva, S. A., “Polovetskije kamennyje izvajanija”, Arkheologija SSSR. Svod Arkheologicheskikh Istochnikov, Vypusk E4-02, Nauka, Moskva 1974. Rawson, J., Ancient China, British Museum Publications, London 1980. Topping, Audrey, “China’s incredible find”, National Geographic, Vol. 153, (1978), pp. 440- 459. Smahelova, Lucie, Kül-Tegin monument. Turkic Khaganate and research of the First Czechoslovak- Mongolian expedition in Khöshöö Tsaidam 1958, Unpublished PhD. Dissertation in Karlova University, Prag - Czech Republic, Karlova 2014. Yılmaz, Anıl, Türk Dünyasında Balbalların Dağılımı, Unpublished Doctorate Thesis in Istanbul University, Faculty of Letters, İstanbul 2003. ____, “Baba mı, balbal mı yoksa bediz mi?”, Modern Türklük Araştırmaları, Vol. II, No. 4, (2005), pp. 206-214. Internet Sources https://mongolianaltai.uoregon.edu/theproject.php (visit at 01.04.2015)