Terimbilim Odağında ve Çevirmenin Tanıklığında Kuramsal Çeviri

Tüm alanlarda olduğu gibi sosyal bilimlerde kuramsal metin üretiminde ve çevirisinde terim üretimi, çevirisi ve kullanımı araştırmacı ve çevirmen için zorluk oluştururken, terimcelerin çeşitliliği ve yabancı terimler için önerilen farklı terim karşılıkları kuramsal metin çevirilerini güçleştirmektedir. Terim üretimi, çevirisi ve kullanımı kuramsal ve bilimsel söylemlerde terimcelerin oluşturulmasına zemin hazırlamaktadır. Yeni terim üretimi için terimbilimcinin yerli unsurları iyi tanıması, dili yaratıcı şekilde kullanması ve bunları harmanlayacağı terim bilgisine sahip olması bir gerekliliktir. Terimbilimci, gereksinim olduğu durumlarda yeni sözcükler bulabilmeli, terimceyi zenginleştirebilmeli, yabancı dilden ödünç alınan terimler yerine yeni terimler önerebilmelidir. Türkçedeki terim ihtiyacını karşılamak ve özellikle çeviribilim alanında hizmet verecek terim bilgisi ile donatılmış bilinçli çevirmenler yetiştirmek için çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmanın amacı, kuramsal metin çevirisinde Türkçe dilbilim, göstergebilim, çeviribilim terimleri sözlüklerine eleştirel yaklaşım geliştirmek ve çevirmenin konumunu ele almaktır. Çalışmanın amacına paralel olarak belirlenen araştırma soruları doğrultusunda örneklem olarak Umberto Eco’nun Interpretation and Overinterpretation (1992) başlıklı eseri ile Kemal Atakay tarafından Yorum ve Aşırı Yorum (2011) başlığıyla Türkçeye yapılan çevirisi ele alınmakta, betimleyici yaklaşım ekseninde çevirmen tarafından kullanılan terimler belirlenmekte, dilbilim, göstergebilim, çeviribilim terimleri sözlükleri taranarak terimlerin karşılıkları Öztürk Kasar’ın oluşturduğu Terimsel Gereksinim ve Yaratıcılık Düzeyleri Şemasına göre listelenmekte ve çevirmen Kemal Atakay’ın çeviri süreci ve terim çevirisi üzerine görüşlerine yer verilmektedir. Sonuç olarak, incelenen özgün ve çeviri metinlerden hareketle dilbilim, göstergebilim, çeviribilim terimleri sözlüklerinde bazı boşluklar olduğu ve kullanımda olan terimlerin bir kısmının standart halde olmadığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, çeviri sürecine dair çevirmenin görüşlerine ve karşılığı olmayan terimleri dilimize aktarırken izlediği stratejilere yer vermenin çevirmen adaylarına kuramsal metin çevirisi kapsamında terim aktarımına ilişkin yöntemler sunduğu sonucuna da varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

terim, terim çevirisi, kuramsal çeviri

Theoretical Translation in the Focus of Terminology and the Witnessing of Translator

As in all fields, using, generating and translating the terms for producing and translating theoretical texts in social sciences is a challenge for researchers and translators. The variety of terms and frequently used equivalent words can complicate the translation of theoretical texts. Generating, translating and using these terms pave the way for constituting glossaries. Translators should be well acquainted with native components, and their terminologies, to be able to use them in a creative and inspiring way. A terminologist, whenever necessary, should generate new words, enrich these glossaries and propose new terms instead of those that are borrowed from foreign languages. Academic studies are required to fulfil terminological needs in Turkish and train competent translators who are equipped with the necessary terminological knowledge in translation studies. This study aims to develop a critical view of the dictionaries of linguistics, semiotics, translation studies, literary terms and to discuss the position of the translator in the translation of theoretical texts. In line with the research questions defined in parallel with the aim of the study, the terms in Interpretation and Overinterpretation by Umberto Eco (1992) and its Turkish translation Yorum ve Aşırı Yorum by Kemal Atakay (2011) are compared and contrasted and the terms used and proposed by the translator are listed in the context of the descriptive approach. For comparing the terms, several resources are used, including dictionaries of linguistics, semiotics, translation studies and literary terms. The dictionaries of linguistics, semiotics, translation studies and literary terms are examined according to the Schema of Levels of Terminological Needs and Creativity proposed by Öztürk Kasar and the translator's views of the translation process and term translation are presented. In conclusion, it is deduced that there are some gaps in the dictionaries of linguistics, semiotics, translation studies and literary terms and some of the terms in use are not in the standard state. Besides, it is inferred that including the opinions of the translator on the translation process and the strategies developed while translating the terms, which do not correspond to target language, offer translator candidates methods of translating terms within the context of theoretical text translation.

Keywords:

term, translation of terms, theoretical translation,

PDF

___

Altay, A. (2011). Initiating a terminology policy, the case of Turkey: TermTurk project. Magyar Terminológia, 4(2), 151-159. doi: 10.1556/MaTerm. 4.2011.2.3.
Altay, A., Alan, C. & Ateşman, E. (2011). Towards a terminology centre: awareness, project, outcome. T. Kruyt, E. Ruijsendaal, W.J.R. Martin & H.D. van der Vliet (Eds.), Terminology for Europeans (and beyond) (ss. 35-46). Gent: Academia Press.
Bengi-Öner, I. (2001). Çeviri terimleri sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.
Berg, B. L. (2001). Qualitative research methods for the social sciences. Boston: Allyn ve Bacon.
Berg, B. L. & Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (H. Aydın, Çev). Konya: Eğitim Yayınları.
Berk, Ö. (2005). Kuramlar ışığında açıklamalı çeviribilim terimcesi. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Boztaş, İ. & Okyayuz Yener, Ş. (2005). Açıklamalı çeviri terimleri sözlüğü. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Cambridge Dictionary English-Turkish Dictionary. http://dictionary.cambridge.org/dictionary/turkish Erişim tarihi [23.09.2019]
De Bessé. B. (2005). Terim sorunları. M. Durak (Ed.), Terimden anlama (M. Durak, Çev.) (ss. 5-31). İstanbul: Multilingual.
Duff, P. A. (2007). Case study research in applied linguistics. New York ve London: Routledge.
Eco, U. (1992). Interpretation and overinterpretation. Cambridge: Cambridge University Press
Eco, U. (2011). Yorum ve aşırı yorum. (K. Atakay, Çev). İstanbul: Can Yayınları.
Eren, H., Parlatır, İ., Tekin, T. & Zülfikar, H. (1988). Terim. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük içinde (Yeni Baskı. Cilt 2, s. 1458). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erten, A. (1993). Çeviri ediminde kayıplar sorunu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 315-330.
Gözaydın, N. (2008). TDK’de çeviri çalışmaları. B. Gültekin (Ed.), Türkçe ve Çeviri Sorunları Çalıştayı (ss. 19-23). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hacettepe Üniversitesi Mütercim Tercümanlık Bölümü. (2020, Haziran 20). Projeler. http://www.mtb.hacettepe.edu.tr/projeler.php
IAT. (1982). Termina News Bulletin 1(1). International Association for Terminology.
İmer, K., Kocaman, A. & Özsoy, A. S. (2013). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Jakobson, R. (2000). On Linguistic aspects of translation. L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (ss. 113–118). Londra: Routledge.
Karaman, B. İ., (2017). Terimbilimi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Levý, J. (2000). Translation as a decision process. L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (ss. 148–159). London: Routledge.
Online Dictionaries by bab.la – Turkish-English/English-Turkish. https://en.bab.la Erişim tarihi [23.09.2019]
Oxford Dictionaries. https://www.oxforddictionaries.com/ Erişim tarihi [23.09.2019]
Öztürk Kasar, S. (2017). Algirdas Julien Greimas'ın sémantique structurale adlı yapıtını Türkçeye nasıl çevirmeli?. Ş. Öztürk (Ed.), Cogito, 86, 208-316.
Öztürk Kasar, S. & Tuna, D. (2017). Sosyal bilimler alanında terimcelerin çevrilmesi ve türkçe terim üretimi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(13), 415-436. doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12027
Rifat, M. (2018). Açıklamalı göstergebilim sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları.
Rifat, M., Rifat, S., Koş, A. & Tekgül, D. (2010). Göstergebilim, dilbilim ve çeviribilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.
TermTurk, Kültürlerarası diyalog ve özel iletişim için terminoloji. http://www.termturk.org/objectives.php Erişim Tarihi [19.06.2020]
Türk Dil Kurumu – Büyük Türkçe Sözlük. www.tdk.gov.tr Erişim tarihi [23.09.2019]
Vardar, B. (1980). Terimsel etkinlik ve terimbilim. Türk Dili Edebiyat Dergisi, XLI, 385-389.
Vardar, B. (2005). Terimbilim ve yeni sözcükleme. M. Durak (Ed.), Terimden anlama (M. Durak, Çev.) (ss. 17-24). İstanbul: Multilingual.
Vardar, B., Güz, N., Huber, E., Senemoğlu, O. & Öztokat, E. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Wilss, W. (1996). Knowledge and skills in translator behaviour. Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Zülfikar, H. (2011). Terim sorunları ve terim yapma yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.