MAKBÛL HADİS

MAKBÛL HADİS Hadisler kabul edilebilirlik bakımından makbûl ve merdût olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Çalışmamız rivayetin sıhhat durumuna taalluk etmesi bakımından makbûl hadis ile ilgilidir. Burada Hz. Peygamber’e (s. a. s.) ait olduğuna kanaat getirilen hadislerin tarihsel süreç içerisindeki parametrelerine dikkat çekilerek; mutakaddimûn usûl eserleri öncesi, mutakaddimûn dönemi ve mutaahhirûn dönemi şeklindeki başlıklara göre tespitler yapılmış değerlendirmelerde bulunulmuştur. Bu bağlamda makbûl hadisin içeriğine taalluk etmesi bakımından “sahîh”, “hasen”, “mürsel” “telâkki bil kabûl”, “ziyâdetü’s-sikâ” kavramları müellifleri değerlendirmede ölçek olarak kullanılmıştır. Çalışmamızın neticesinde makbûl hadis parametrelerinin dönemsel siyâsî, fikrî cereyânlar çerçevesinde değişip şekillendiği görülmektedir. Bu bağlamda İmâm eş-Şâfiî (ö. 204/820), Ebû İsâ et-Tirmizî (ö. 279/892), Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî el-Büstî (ö. 388/ 998), Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014) ile Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî (ö. 643/1245) zikredilmesi gereken en önemli şahsiyetlerdir. Sahâbe dönemi kabul kriterlerinin eş-Şâfiî ile birlikte değiştiği, İbn Salâh’a gelene kadar bazı değişimler geçirdiği İbn Salâh’ın ise eş-Şâfiî’den sonraki süreç baz alarak kriterleri sabitlediği kanaatine varılmştır. Bununla birlikte diğer disiplinlerin yönelttiği eleştirilerin genelde tutucu ve savunmacı reflekslere dönüşerek kabul kriterlerinde mevcudu muhafaza şeklinde etkisini gösterdiği görülmüştür.

MAQBŪL HADITH

It is commonly known that hadiths are evaluated in two different categories named “maqbūl” (acceptable) and “mardūd” (rejected) as in the manners of their acceptability. Thus, this study especially examines the position of "maqbul" hadith as it is associated with the genuineness of the riwayas.Moreover, hadiths that are said to have been reported by Prophet Mohammed himself were not only sophisticated in the manner of their parameters in the historical process but also certain topics such as the pre-“Mutaqaddimūn” (early) period’s and “Mutaqaddimūn” period’s hadith methodology were covered. It was not neglected to study “Mutaakhirūn” period’s conditions too.There were several terms that have been regarded as signs and methods, used to comprehend the concept of makbul hadith and its entire sides. These terms are described “ṣaḥīḥ”, “ḥasan”, “mursal”, “telakki bi’l-kabul” and lastly “ziyadat al thiqat”.Consequently, this study shows that the parameters of maqbul hadith have been shaped through political, and philosophical conditions. In this manner, al-Shāfīʿi, al-Tirmid̲h̲ī, al-K̲h̲āṭṭābī, al-Ḥākim al-Naysābūrī and Ibn al-Ṣalāḥ were referenced. Also, another outcome of this study revealed that critiques coming from other disciplines led to emerging a defensive and radical reaction at first and then to increase in the affairs aiming the protection of the existing one/tradition.

Keywords:

Maqbūl, Mardūd, Hadith, Sunnah, Ṣaḥīḥ Ḥasan,

PDF

___

Aba, V. (2013a). Hatîb el-Bağdâdî‘nin Hadis Usulü Anlayışı. (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Aba, V. (2013b). Mütekaddimûn Dönemi Hadis Usûlü Eserlerinin Mukâyesesi. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(4), 233-249.
Acar, Y. (2014). Zayıf Hadisin Amel Karinesiyle Desteklenmesi ve Tirmizî‘nin Süneni. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], (37), 41-69.
Aktepe, Ġ. E. (2018). Şafii Ve Öncesinde Sünnet. Ġstanbul: Rağbet Yayınları.
Akyüz, H. (2020). Kavram Atlası Hadis I. Gazi Kitabevi.
Alkan, A. (2016). Hicri İlk İki Asır Fıkıh Eserlerinin Hadis Usûlü Terimlerinin Oluşumundaki Rolü. (YayımlanmamıĢ yüksek lisans). Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bağcı, H. M. (2003). Hadis ÇalıĢmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste Ġçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu. İslam‘ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu 2001, 541-576.
Beyhakî, E. B. A. b el-H. b A. (1970). Menâkibu‘ş-Şâfiʿî. ; (C. 1-2). Kahire : Dârü‘t-Türas.
Bilen, M. (1999). Sahih Hadisin Tanımı Üzerine. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 247-260.
Çelik, A. (2017). Hadis Usûlü İlminin Doğuşu Ve Gelişimi Hicrî İlk III Asır. Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Çiftci, M. E. (2019). Hadis Usûlünde Sahih Hadisin Tanımı Problemi. (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
Dinçoğlu, M. (2008). Ebû Dâvud"un Sünen Adlı Eseri, Kaynakları Ve Tasnif Metodu. (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ebû Dâvûd, S. b. el-EĢ aŝ es-Sicistânî. (t.y.). Risâletu Ebî Dâvûd ʾilâ ʾehli Mekke. Beyrut: Dâru‘l- Arabiyye.
Ebû Avâne, E. Avâne Y. b. Ġ. en-Nîsâbûrî. (1998). Müsnedu Ebî Avane. ; (C. 1-4). Beyrut : Dârü‘l-Ma‘rife.
el-Ezherî, E. M. M. b. A. b. el-Herevî. (2001). Tehzîbu‘l-Luğa (C. 1-8). Beyrut: Dâru Ġhyâi‘t-Turâŝi‘l- Arabî.
el-Kâdî Ġyâd, E.-F. Iyâd b. M. el-Yahsubî. (1982). Tertîbu‘l-medârik ve takrîbu‘l-mesâlik. ; (C. 1-8). Rabat : Vizâretü‘l-Evkâf ve‘Ģ-ġuunü‘lĠslâmiyye.
el-Kâdî Ġyâd, E.-F. Iyâd b. M. el-Yahsubî. (1998). İkmâlu‘l-muʿlim bi fevâʾidi‘l-Muslim (C. 1-8).
el-Kâdî Ġyâd, E.-F. Iyâd b. M. el-Yahsubî. (t.y.). El-İlmâʿ ilâ maʿrifeti usûli‘r-rivâye ve takyîdi‘s-semâʿ. Kahire : Dârü‘t-Türâs.
er-Râmehurmuzî, E. M. el-H. b. Abdurrahmân b. H. el-Fârisî. (1971). ElMuhaddisu‘l-Fâsıl beyne‘r-Râvî ve‘l-Vâʿî. Beyrut : Dârü‘l-Fikr.
Erdoğan, T. (2015). İbnü‘s-Salâh‘ın Hadislerin Tashih Ve Tahsinine Yönelik Görüşleri. (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Erul, B. (2004). Hadislerin AnlaĢılması Meselesi (Ġslâm Geleneğinde Hadisleri Farklı Okuma Biçimleri). Güncel Dinî Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı (Tebliğ ve Müzakereler) 02-06 Ekim 2002, 95-114.
Erul, B. (Ed.). (2020). İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet (1. bs.). Ġstanbul: Ġstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur‘an AraĢtırmaları Merkezi Yayınları.
es-Sem ânî, E.-M. M. b. M. el-Mervezî. (1999). Kavâtıʿu‘l-edille fi‘l-ʾUsûl (C. 1-2). Beyrut : Darü‘l-Kütübi‘l-Ġlmiyye.
eĢ-ġâfiî, el-Ġ. B. E. A. M. b C. A. b B. ez-ZerkeĢi. (1998). En-Nüket ala Mukaddimeti İbni‘s-Salâh. ; (C. 1-3). Riyad : Edvaü‘s-Selef.
Feyyûmî, E.- Abbâs A. b. M. b. Alî el-H. (ö. 770/1369 civarı). (t.y.). ElMisbâhu‘l-munîr fî garîbi‘ş-Şerhi‘l-Kebîr. ; Beyrut : el-Mektebetü‘lĠlmiyye.
Görmez, M. (2000). Sünnet ve Hadisin Anlaşılması Ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu (2. bs.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Gürler, K. (2006). EkolleĢme Sürecinde Ehl-i Hadis‘in Dini Anlam(landırm)a Yöntemi. Dinî Araştırmalar, 8(24), 27-58.
Gürler, K. (2007). Ġçtihat Ve Taklit TartıĢmaları Bağlamında Sened Açısından Hadislerin Sıhhati Meselesi -el-Emîr es-San‗ânî‘nin ĠrĢâdu‘n-Nukkâd Ġlâ Teysîri‘l-Ġctihâd‘ı Özelinde-. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7(3), 58-93.
Hâkim en-Nîsâbûrî, E. A. Ġ.-B. M. (1977). Ma‘rifetu ulûmi‘l-hadîs (2. Baskı.). Beyrut: Dârü‘l-Kütübi‘l-Ġlmiyye.
Hatîb el-Bağdâdî, E. B. A. b. A. b. S. (1421). El-Fakîh ve‘l-mutefekkih (2. bs., C. 1-2). Suudi Arabistan: Dâru Ġbni‘l-Cevzî.
Hatîb el-Bağdâdî, E. B. A. b. A. b. S. (2006). El-Kifâye fî ilmi‘r-rivâye. Beyrut: Darü‘l-Kütübi‘l-Ġlmiyye.
Hattâbî, E. S. H. b. M. b. Ġ. b. el-Hattâb el-Bustî. (1351/ 1932). Meʿâlimu‘sSünen (C. 1-4). Haleb: el-Matba atu‘l- Ġlmiyye.
Itr, N. (1981). Menhecü‘n-nakd fî ulûmi‘l-hadis (3. bs.). DımaĢk : Dârü‘lFikr. Ġbn Ebî Hâtim, E. M. A. b. M. b. Ġ. (1371). El-Cerh ve‘t-taʿdîl (C. 1-9). Beyrut : Dârü‘l-Kütübi‘l-Ġlmiyye.
Ġbn Hacer, E.-F. ġ. A. b. A. b. M. el-Askalânî. (1984). En-Nüket alâ Nüzheti‘n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti‘l-fiker (C. 1-2). Medîne: Ġmâdetü‘lBahsi‘l-Ġlmî.
Ġbn Haldun, E. Z. V. A. b. M. b. H. (2004). Mukaddimetü İbn Haldun (C. 1- 3). DımeĢk: Dâru‘l-Belhi.
Ġbn HiĢâm, E. M. A. (1955). Es-Sîretü‘n-nebeviyye (C. 1-2). Kahire : Mektebetu Mustafâ el-Bâbî‘l-Halebî.
Ġbn Huzeyme, E. B. M. b. Ġ. b. H. en-Nîsâbûrî. (1975). Sahihu İbn Huzeyme. ; (C. 1-4). Beyrut : el-Mektebü‘l-Ġslâmî.
Ġbn Kesîr, E.-F. Ġ. b. Omer b. K. ed-DimeĢkî. (1951). İhtisâru ʿUlûmi‘lhadîs (2. bs.). Beyrut : Darü‘l-Kütübi‘l-Ġlmiyye.
Ġbn Kuteybe, E. M. Abdullâh b. M. b. K. ed-Dîneverî. (1999). Teʾvîlu muhtelifi‘l Hadîs (2. bs.). el-Mektebu‘l-Ġslâmî.
Ġstemi, F. (2011). Er-Risâle ve Er-Risâle‘de Geçen Hadis Istılahları. (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
Kahraman, H. (2005). Kelâmdaki Bilgi Teorisinin Hadis Ġlmi Üzerindeki Etkileri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 89- 110.
Kandemir, M. Y. (Çev.). (1981). Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları /Ulûmü‘l-Hadis ve mustalahuha. Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları.
Karacabey, S. (1990). Hattâbî‘nin Hadis İlmindeki Yeri Ve Önemi. (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Karaman, H. (1989). İslâm Hukuk Tarihi. Ġstanbul: Nesil Yayınları.
KarataĢ, M. (2017). Hadîs Rivayet Tarihi (2. bs.). Ġstanbul: Ensar.
KırbaĢoğlu, M. H. (1997). Ġmam ġâfiî‘nin ―Risâle‖sinin Hadis Ġlmindeki Etkileri. İslâmî Araştırmalar, 10(1-2-3), 87-99.
KırbaĢoğlu, M. H. (2006). İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Koçyiğit, T. (2007). Hadis Tarihi. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kurt, A. (2013). Sahih-i Müslim Mukaddimesinin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi. (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). KahramanmaraĢ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, KahramanmaraĢ.
Liv, C. (2020). Fıkhın Kaynaklarına ve Fıkıh Mezheplerine Oryantalist Yaklaşım. Fecr Yayınları.
Müslim b. Haccâc, E.-H. el-KuĢeyri en-Nîsâbûrî. (1955). Sahîh. Kahire : Dâru Ġhyai‘l-Kütübi‘l-Arabiyye.
Nazlıgül, H. (2012). Ġmam ġafii‘nin Hadis Ġlmine Katkıları (ss. 129-165). Uluslararası Ġmam ġafii Sempozyumu (7-9 Mayıs 2010), sunulmuĢ bildiri, Ġstanbul: Kent IĢıkları.
Nevevî, E. Z. Y. b ġ. (1985). Et-Takrîb ve‘t-teysîr li maʿrifeti suneni‘l-beşîr en-neẑîr fî usûli‘l-hadis. ; Beyrut : Dâru‘l-Kitâbi‘l- Arabî.
Nevevî, E. Z. Y. b ġ. (1987). İrşâdu tullâbi‘l-haka‘ik ilâ ma‘rifeti süneni hayri‘l-halâ‘ik sallallahu ‘aleyhi ve sellem. Medine : Mektebetü‘lĠman.
ÖzafĢar, M. E. (2015). İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı (2. bs.). Ankara: Otto.
Özdemir, V. (2013). Hadîslerin Sıhhat Açısından Taksimi ve Hasen Hadîs Istılâhının Ortaya ÇıkıĢı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45.
Özsoy, A. (2011). Hicrî I. Yüzyıl Hadîs Tenkîd Kriterleri Ve İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi. (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
ÖzĢenel, M. (1999). Sünnet Ve Hadisi Değerlendirme Ve Anlamada Ehl-i Rey Ehl-i Hadis Yaklaşımları Ve İmam Şeybânî. (YayımlanmamıĢ doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Polat, S. (1997). Hadis Araştırmaları. Ġstanbul: Ġnsan Yayınları.
Sabbâh, A. Ġ. (1997/1419). El-Hadîsü‘s-Sahîh ve menhecü‘l-‘ulemâi‘lmüslimîn fi‘t-tashîh (1. bs.). Riyad: Mektebetü‘r-RüĢd.
Sehâvî, E.-H. ġ. M. b A. b M. (2003). Fethü‘l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti‘lhadîs. ; (C. 1-4). Mısır : Mektebetu‘s-sunne.
Sehâvî, E.-H. ġ. M. b A. b M. (2008). Şerhu‘t-Takrîb ve‘t-teysîr li ehâdîsi‘lbeşîri‘n-nezîr (2. bs.). Amman : ed-Dâru‘l-Eseriyye.
Suyûtî, E.-F. C. A. b E. B. (t.y.). Tedrîbu‘r-râvî fî şerhi Takrîbu‘n-Nevevî (C. 1-2). Riyad : Dâru Taybe. ġafii, E. A. M. b Ġ. b A. (1940). Er-Risâle. ; (C. 1-3). Kahire : Mustafa elBabi el-Halebi.
ġehrezûrî, E. A. T. O. b S. A. b M. Ġ.-S. (1987). Sıyânetu Sahîhi Muslim mine‘l-ihlâl ve‘l-galat ve himâyetuhû mine‘l-iskât ve‘s-sakat. Beyrut : Dârü‘l-Garbi‘l-Ġslâmî. ġehrezûrî, E. A. T. O. b S. A. b M. Ġ.-S. (2002). Mukaddimetu İbnü‘s-Salâh fi ulumi‘l-hadis. Beyrut : Dârü‘l-Kütübi‘l-Ġlmiyye.
Tirmizî, E. Î. M. b Î. (2013). El-ʿİlelu‘s-Sağîr. Cübeyl: Dâru‘s-Sıddîk.
Tunç, M. (1997). İbnu‘s-Salâh‘ın Hayatı, Eserleri ve Hadisçiliği. (YayımlanmamıĢ yüksek lisans tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
Türcan, Z. (Ed.). (2016). Hadis: El Kitabı. Grafiker yayınları. Ankara : Grafiker Yayınları.
Ünal, Ġ. H. (1989). İmam Ebu Hanife‘nin Hadis Anlayışı Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yücel, A. (2003). Makbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
Yücel, A. (2013). Hadis Tarihi. Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Vakfı yayınları; 251. Ġstanbul : Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Vakfı.
Yücel, A. (2020). Hadis Istılahlarının Doğuşu Ve Gelişimi Hicri İlk Üç Asır (3. bs.). Ġstanbul: Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Zeynuddîn el- Irâkî, E.-F. Abdirrahîm b. el-H. b. Abdurrahmân. (1423). Şerhu‘t-Tabṡıra ve‘t-Teẑkira. Beyrut: Dâru‘l-Kutubi‘l- Ġlmiyye.