Gayrimüslim Mekteplerinde Osmanlı Türkçesi’nin Öğretimini Yaygınlaştırmak için Yapılan Bazı Çalışmalar (1874-1909)

Öz Osmanlı Devleti, 19. yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde çok dilli, çok dinli ve çok kültürlü bir nüfus yapısına sahipti. Devlet ile gayrimüslim topluluklar arasındaki ilişkiler temeli Fatih Sultan Mehmet döneminde atılan “Millet Sistemine” bağlı olarak tesis edilmiş ve uzun yıllar sağlıklı bir şeklide devam etmişti. 19. yüzyılın başından itibaren başlayan ve yabancı devletlerin müdahaleleriyle artış gösteren azınlık isyanları bu yüzyılda Osmanlı Devleti’nin önemli toprak kayıpları yaşamasına neden oldu. Gayrimüslim tebaayı devlete bağlı tutabilmek adına Tanzimat ve Islahat Fermanları gibi önemli adımlar atan Osmanlı Devleti bir “Osmanlı kimliği” oluşturma çabasının yanı sıra toplumsal ilişkileri kolaylaştırma, devlet dairelerindeki işlerin kolay ilerlemesini sağlama, gayrimüslim tebaanın devlet dairelerinde iş bulabilmesini kolaylaştırma ve gayrimüslim mekteplerini denetlenme adına Osmanlı Türkçesi’nin öğretimini teşvik etmiştir. Ancak Osmanlı Devleti’nin içerisinde bulunduğu siyasi ve ekonomik şartlar, Osmanlı kimliği oluşturma çabalarında, ulaşılmak istenilen hedeflerin gerisinde kalınmasına neden olmuştur. Çalışmamızın amacı Osmanlı Türkçesi’nin kullanımını yaygınlaştırmak adına, özellikle II. Abdülhamid’in saltanat yıllarında, gerek Osmanlı Devleti tarafından planlanan gerekse de gayrimüslim tebaanın istekleri doğrultusunda ortaya çıkan bazı çalışmalar hakkında bilgi vermektir. Bu çalışmalar arasında Osmanlı Türkçesi’nin gayrimüslim mekteplerinde zorunlu hale getirilmesi, gayrimüslim mekteplerine Osmanlı Türkçesi muallimleri tayin edilmesi, Osmanlı Türkçesi dersinde başarı gösteren gayrimüslim öğrencilerin ödüllendirilmesi bulunmaktadır. Çalışmamızda ayrıca Osmanlı Türkçesi’nin kullanımını yaygınlaştırmayı amaçlayan, gayrimüslimler tarafından kurulan veya kurulması tasarlanan iki cemiyet hakkında da bilgi verilmektedir. Çalışmamızın temel kaynağı Osmanlı Arşivi’nin çeşitli tasniflerinden temin ettiğimiz belgelerdir. Bununla birlikte konumuza ilişkin bazı telif ve tetkik eserlerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamit, Balkanlar, , Eğitim, Osmanlı Türkçesi

PDF

___

Babıâli Evrak Odası (BEO); 1479/110871, 1551/116253.
Dâhiliye Nezareti Mektûbi Kalemi (DH. MKT); 1248/61, 2365/76, 2416/38, 322/31.
İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN); 39/35.
İrade Meclis-i Mahsus (İMMS); 49/2128.
Maarif Nezareti Mektûbi Kalemi (MF. MKT); 20/36, 35/111, 21/3, 527/53, 506/54, 1129/58, 757/37, 721/49, 838/29.
Sadaret Mektûbi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT. MHM); 498/13, 691/35.
Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS); 316/53.
Balta, E. (2009). Sisam, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 37, s. 272-274.
Behmoaras, L. (1997). Kimsin Jak Samanon?, İstanbul, Sel Yayıncılık. Develi, H. (2009). Osmanlı’nın Dili, İstanbul, Kesit Yayınları.
Haydaroğlu, İ. P. (1993). Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Ankara, Ocak Yayınları.
Kuran, N. (2009). Haskala’nın Yahudi Eğitimine Etkisi: Alliance Israelite Universelle ve Toplumsal Dönüşüm “İstanbul AIU Okulları Örneği ile”, Milel ve Nihal, 6, (2), s. 323-341.
Kurt, Y. (1999). Osmanlıca Dersleri I, Ankara, Akçağ Yayınları.
Mutlu, Ş. (2005). Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları, İstanbul, Gökkubbe Yayınları.
Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Özcan, A. (2007). Osmanlıcılık, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, s. 485-487.
Özkan, M. (2007). Osmanlı Türkçesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul, s. 483-485.
Parlatır, İ. (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara Yargı Yayınevi.
Schik, I. C. (2009), Türkçe Matbu Hüsn-i Hat Literatürüne Toplu Bir Bakış, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 8, S. 14, s. 1-23.
Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lügatı, İstanbul, Enderun Kitabevi.
Şimşek, M. (2018). Osmanlı Devleti’nde Türkçe’nin Gayrimüslim Okullarında Mecburi Hale Getirilmesi ve Uygulanması, Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi (OTAM), S. 43, s.199-227.
Taş, F. (1998). Vilâyat-ı Şarkiyye Islâhatı Ve Genel Müfettişi Nicolas Hoff, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 14, S. 42, s. 923-967.
Yediyıldız, B. (2002). Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış, TÜRKLER, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları, s. 330-392.