Melek YILDIZ, Canan DAĞIDIR, Esengül ÖZDEMİR ALTINIŞIK

Covid 19’un Finansal Piyasalar ve Yatırım Tercihleri Üzerindeki Etkisi / The Impact of Covid-19 on Financial Markets and Investment Preferences

Amaç: Tüm dünyaya hızla yayılarak ekonomik ve sosyal hayatı olumsuz etkileyen Covid-19 salgınına karşı alınan önlemler büyük kısıtlamalara neden olmuş ve ekonomik faaliyetler yavaşlamıştır. Bugün salgının etkileri hala devam etmekte, aşılamada önemli bir ilerleme sağlanmakla birlikte belirsizlikler varlığını sürdürmektedir. Sağlık krizi olarak başlayan bu süreç, bir ekonomik krize dönüşmüştür. Literatürde yapılan birçok çalışma bireylerin finansal karar verme sürecinde bilgi temelli ve mantıklı davrandığını varsaysa da davranışsal finans, bireylerin duygularına, önyargılarına, aşırı özgüvenine ve bunların finansal kararlar üzerindeki etkisine odaklanmakta ve bireyi irrasyonel kabul etmektedir. Dolayısıyla dönemsel olarak yaşanan şok ve salgınların finansal kararlara yön verdiğini söylemek mümkündür. Covid-19 salgın olayının da finansal kararlar üzerinde etkili olabileceği öngörülebilir. İşte bu noktada bu çalışma, bireylerin Covid-19 salgın dönemindeki finansal kararlarının değişimini tespit etmeye çalışmıştır. Yöntem: Çalışmanın amacı doğrultusunda borsa işlem hacmi, kredi hacmi ve BES’e giren sözleşme sayısı değişken olarak belirlenmiş, bu değişkenlerin vaka sayısı ile nedensellik ilişkisi Mart 2020 – Ağustos 2021 dönemi haftalık verileri Toda-Yamamoto yöntemi ile analiz edilmiştir. Bulgular: Analiz sonuçlarına göre koronavirüs değişkenini temsil eden vaka sayısı ile sektörleri temsil eden BIST100 endeks değer ile toplam kredi hacmi ve BES giren sözleşme sayısı değişkenleri arasında nedensellik ilişkisi olduğunu göstermiştir. Ayrıca vaka sayısı ile sektörleri temsil eden değişkenler arasındaki ilişki ikili test şeklinde VAR modeli ile sınanmıştır. Buna göre toplam kredi hacmi vaka sayısının nedeni iken, vaka sayısı BES giren sözleşme sayısı ile nedensellik ilişkisi göstermiştir. BES giren sözleşme sayısı toplam kredi hacminin nedeni olarak belirlenmiş, BIST 100 endeks değeri de BES giren sözleşme sayısının nedeni olarak çift yönlü nedensellik ilişkisi göstermiştir. Ayrıca BIST100 endeks değeri ile toplam kredi hacmi arasında ise karşılıklı bir nedensellik ilişkisi vardır. Sonuç: Covid-19 birçok yönden bireyin sosyal ve ekonomik hayatında, iş yapma şekillerinde, yaşam tarzında önemli bir değişimin tetikleyicisi olmuştur. Çalışmadan elde edilen sonuçlar pandemi sürecinin yarattığı koşulların finansal kararlar üzerinde etkili olduğu yönündedir. Özgünlük: Daha önce yapılan çalışmalara benzer şekilde yapılan bu çalışmada da Covid-19 salgın dönemine odaklanılmaktadır. Ancak söz konusu çalışmalardan farklı olarak sermaye piyasaları, bankacılık ve emeklilik sektörüne ilişkin seçilmiş verileri kapsadığından bir bütün olarak salgın döneminin finansal piyasalar üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu tespit etmeye çalışmaktadır. Bu yönüyle çalışmanın literatürde yer alan çalışmalardan ayrışacağı, konuya ilişkin bilgi birikimini artırarak literatüre katkı sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Covid-19, yatırım araçları, bankacılık, sigortacılık, sermaye piyasası.

The Impact of Covid-19 on Financial Markets and Investment Preferences

Purpose: The measures taken against Covid-19 epidemic, which spread rapidly all over the world and negatively affected economic and social life, caused great lockdowns, and economic activities slowed down. Today, the effects of epidemic continue, although significant progress has been made in vaccination, uncertainties remain. This process which started as a health crisis has turned into an economic crisis. Although many studies in literature assume that individuals act knowledge-based and rational in financial decision-making process, behavioral finance focuses on individuals' emotions, prejudices, overconfidence and their effects on financial decisions, and considers the individual irrational. Therefore, it’s possible to say that periodic shocks and epidemics shape financial decisions. It can be predicted that Covid-19 epidemic event may have an impact on financial decisions. At this point, this study tried to determine the change in financial decisions of individuals during Covid-19 epidemic period. Method: For this purpose, the exchange trading volume, loan volume and the number of contracts entering the private pension system (PPS) were determined as variables in the study, and the causality relationship between these variables and weekly data for the period March 2020 – August 2021 was analyzed by Toda-Yamamoto method. Findings: The findings showed that there’s a causal relationship between number of cases representing the coronavirus variable and BIST100 index value representing the sectors, the total loan volume and number of contracts entering PPS. Also, the relationship between number of cases and variables representing the sectors was tested in VAR model in the form of a double test. Accordingly, while total loan volume was cause of number of cases, the number of cases showed a causal relationship with number of contracts entered into PPS. The number of contracts entering PPS was determined as reason for the total loan volume, and BIST 100 index value showed a bidirectional causality relationship as the reason for number of contracts entering PPS. Also there’s a reciprocal causality relationship between BIST100 index value and total loan volume. Implications: In many ways, Covid-19 has triggered a significant change in the social and economic life of the individual, the way they do business, and their lifestyle. The results obtained from the study are that the conditions created by the pandemic process are effective on financial decisions. Originality: Similar to previous studies, this study focuses on the Covid-19 epidemic period. However, unlike the aforementioned studies, it tries to determine what kind of effect the epidemic period has on financial markets as a whole, as it covers selected data on the capital markets, banking and pension sectors. In this respect, it is thought that the study will differ from the studies in the literature and will contribute to the literature by increasing the knowledge on the subject.

Keywords:

Covid-19, investment instruments, banking, insurance, capital market.,

PDF

___

Referans1 Akar, G. ve Özcan, M. (2020). MIST ülkelerinde ithalat, ihracat ve ekonomik büyüme: Toda-Yamamoto nedensellik analizi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), 47-59.
Referans2 Alimi, S. R., & Ofonyelu, C. C. (2013). Toda-Yamamoto causality test between money market interest rate and expected inflation: the Fisher hypothesis revisited. European Scientific Journal, 9(7) pp. 125-142.
Referans3 Atukalp, M. E. Küresel Kovid-19 Salgınının Türkiye Sağlık Sigortası Sektörüne Etkisi. The Journal of International Scientific Researches, 6(3), 316-322.
Referans4 Bekçi, İ., Köse, E. ve Aksoy, E. (2020). Covid-19'un Türkiye’de Bankalar Üzerindeki Ekonomik Etkisine Dair Bir Tahmin. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 5(Özel Sayı), 185-205.
Referans5 Cepoi, C. O. (2020). Asymmetric dependence between stock market returns and news during COVID-19 financial turmoil. Finance Research Letters, 36, 101658.
Referans6 Çalışkan, Ş., Karabacak, M. ve Meçik, O. (2017). Türkiye ekonomisinde eğitim harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Bootstrap Toda-Yamamoto nedensellik testi yaklaşımı. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (33), 45-56.
Referans7 Çakan, C. D. (2021). Covıd-19’un Türk Bankacılık Sektörüne Etkisi. Turgay Münyas (Ed.), Verilerle Pandemi Sürecinde Türkiye içinde (ss.215-240). Nobel Yayınevi: Ankara.
Referans8 Ersoy, H. vd. (2020). Covid-19'un Türk Bankacılık Ve Finans Sektörü Üzerine Etkileri, Alınabilecek Önlemler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 146-173.
Referans9 Hacıevliyagil, N. ve Gümüş, A.(2020). Covid-19’un En Etkili Olduğu Ülkelerde Salgın-Borsa İlişkisi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(COVID-19 Special Issue), 354-364.
Referans10 Haroon, O. Ve Rizvi, S. A. R. (2020). COVID-19: Media coverage and financial markets behavior—A sectoral inquiry. Journal of Behavioral and Experimental Finance, 27, 100343.
Referans11 Harris, T. F., Yelowitz, A., & Courtemanche, C. (2021). Did COVID‐19 change life insurance offerings?. Journal of Risk and Insurance, 88(4), 831-861.
Referans12 Himanshu, R., Mushir, N. ve Suryavanshi, R. 2021). Impact of COVID-19 on portfolio allocation decisions of individual investors. Journal of public affairs, e2649. Advance online publication. https://doi.org/10.1002/pa.2649
Referans13 Kılıç, Y. (2020). Borsa İstanbul’da COVID-19 (koronavirüs) etkisi. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 5(1), 66-77.
Referans14 Koç, P., Şahpaz, K.İ., Kalaycı, R., İnce, T. (2020), Covıd-19 Salgınının Türk Bankacılık Sektörü Üzerindeki Etkilerinin Analizi. İksad Yayınevi: Ankara.
Referans15 Koşaroğlu, Ş. (2020). Covid-19 Salgınının Tüketicilerin Talep Yapısı Üzerindeki Etkileri. Econder International Academic Journal, 4(2), 479-503. Erişim Tarihi: 30 Eylül 2021, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1379795.
Referans16 Müldür, G. T. (2019). Geleneksel ve Davranışsal Finans: Tarihsel ve Kavramsal Çerçeve. Artıbilim Adana Alparslan Türkeş Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 37-45.
Referans17 Özer, N. (2021). Covid 19 Salgının BIST KOBİ Sanayi Endeksi Getiri ve Volatilitesi Üzerine Etkisi. Hasan Ayaydın ve Ceyda Yerdelen Kaygın (Ed.), Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde (KOBİ) Muhasebe ve Finans Üzerine Güncel Araştırmalar içinde (ss.349-369) Gazi Kitabevi: Ankara.
Referans18 Perron, P. (1989). The Great- crash, the oil price shock, and the unit root hypothesis. Econometrica, 57, pp.1361-1401.
Referans19 Perron, P. (1990). Testing for a unit root in a time series with a changing mean. Journal of Business and Economic Statistics, 8, pp.153-162.
Referans20 Phillips, P., Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrica, 75, pp.335-346.
Referans21 Reis, Ş. G. (2021). COVID-19 (Koronavirüs) Pandemisi ve Risk İştahı: Borsa İstanbul Yerli ve Yabancı Yatırımcılar Örneği. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (3), 87-98.
Referans22 Saraç, M. ve Kahyaoğlu, M. B. (2011). Bireysel yatırımcıların risk alma eğilimine etki eden sosyo-ekonomik ve demografik faktörlerin analizi. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 5(2), 135-157.
Referans23 Şenol, Z. (2020). Covid-19 Krizi ve Finansal Piyasalar. Nurhan Toğuç (Ed.), Para ve Finans içinde (ss.75-124). İKSAD Publishing House: Ankara.
Referans24 TCMB. (2011). Finansal İstikrar Raporu-Kasım 2011.
Referans25 Toda, H. Y., Yamamato, T. (1995). Statistical inference in vector autoregressions with possbly integrated process. Journal of Econometrics, 66, pp 225-250.
Referans26 Tufan, C. ve Sarıçiçek, R. (2013). Davranışsal Finans Modelleri, Etkin Piyasa Hipotezi ve Anomalilerine İlişkin Bir Değerlendirme. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 159-182.
Referans27 Ustalar, A. S. ve Şanlısoy, S. (2021). COVID-19 Krizi’nin Türkiye ve G7 Ülkelerinin Borsa Oynaklıkları Üzerindeki Etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 16(2), 446 – 462.
Referans28 Yavuz, N. Ç. (2006). Türkiye’de Turizm Gelirlerinin Ekonomik Büyümeye Etkisinin Testi: Yapısal Kırılma ve Nedensellik Analizi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(2), 162-171.
Referans29 Yavuz, N. Ç. (2014). Finansal Ekonometri. Der Yayınları: İstanbul, 1.b.
Referans30 Yemez, İ. ve Sağır, S. (2021). İndirim Kampanyalarının Tüketicilerin Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi: Black Friday Örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(2), 308-331.
Referans31 Yenilmez, F. ve Erdem, M. S. (2018). Türkiye ve Avrupa Birliği’nde ekonomik büyüme ile enerji tüketimi arasındaki ilişki: Toda-Yamamoto nedensellik testi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 71-95.
Referans32 Yetiz, F. (2021). COVID-19 Pandemi Sürecinin Türk Bankacılık Sektörü Çalışanlarına ve Müşterilerine Etkileri: Swot Analizi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (Özel Sayı 22): 109-117. Erişim Tarihi: 30 Eylül 2021, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1430715.
Referans33 Yıldız, M. COVID-19 Pandemi Sürecinin Sigorta ve Bireysel Emeklilik Sistemine Etkisi. Turgay Münyas (Ed.), Verilerle Pandemi Sürecinde Türkiye içinde (ss.241-262). Nobel Yayınevi: Ankara.
Referans34 Qawi, R. B. (2010). Behavioral Finance: Is Investor Psyche Driving Market Performance?. IUP Journal of Behavioral Finance, 7(4), 7.
Referans35 Wang, Y., Zhang, D., Wang, X., & Fu, Q. (2020). How does COVID-19 affect China’s insurance market?. Emerging Markets Finance and Trade, 56(10), 2350-2362.