Çok Partili Hayata Girilirken Halkın Cumhuriyet Halk Partisi’nden Kopuşuna Dair Bir Rapor

1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası deneyimlerinin başarısızlıkla sonuçlanması, Türkiye’nin çok partili bir düzene henüz hazır olmadığını ortaya çıkarmıştır. Takip eden dönemde, karar vericiler arzu edilen projelerin başarılabilmesi adına ülkenin daha güçlü bir siyasal iktidar anlayışı içinde idare edilmesini gerekli görmüşlerdir. Bu sebeple Türkiye, 1930’lardan 1945’lere kadar, çok partili sistemin tüm yetki ve sorumluluklarını kendi üzerine almış olan Cumhuriyet Halk Partisi tarafından tek parti idaresi altında yönetilmiştir. Türkiye’de çok partili düzenin kurulması ise ancak sistem değişikliği için gerekli ortamın oluşmasından sonra mümkün olabilmiştir. Bu çalışmada, Cumhuriyet Halk Partisi Tokat Milletvekili Ali Galip Pekel’in, Partinin Kayseri Bölge Müfettişi olarak görev yaptığı dönemde kaleme almış olduğu raporu incelenmiştir. Galip Pekel, Kayseri ve Niğde illerinde yapmış olduğu incelemeler neticesinde hazırladığı raporunda, vatandaşların çok partili sisteme geçiş evresinde CHP’den uzaklaşmasına sebebiyet veren hoşnutsuzlukları ve bu hoşnutsuzlukları ortadan kaldırabilecek çözüm önerilerini ortaya koymuştur. Bu bağlamda çalışmanın, bahsi geçen dönemin daha iyi anlaşılması hususunda katkı sağlaması umulmaktadır.

A Report About People’s Drifting away from Republican People’s Party As Taking The Transition To Multi-Party Term

The failure of the both experiences, Progressive Republican Party in 1924 and the Free Republican Party in 1930, had revealed that Turkey was not ready for a multi-party system yet. In the following period, the decision makers had considered that the country should be managed in a stronger sense of political power in order to achieve the desired projects. For this reason, Turkey had been ruled by the Republican People's Party from 1930s until 1945 under the single-party administration, which had all the powers and responsibilities of the multi-party system on its own. The establishment of a multi-party system in Turkey had been only possible after, the completion of the necessary reforms for the regime and the environment for system change was established at the end of World War II. In this study, the report of the Republican People's Party Tokat deputy Ali Galip Pekel, who received a stay at the time when the Party served him as the Kayseri District Inspector, has been examined. In the report prepared by the results of the examinations made at Kayseri and Nigde provinces Galip Pekel had presented, the discontents which caused people drifting away from RPP in the period of transition to the multi-party system and the suggestions of solutions that could have removed the discontents. In this context, it is hoped that the study is expected to contribute to a better understanding of the mentioned period.

Keywords:

Republican People’s Party, Single-Party Term, Ali Galip Pekel Multi-Party Term, Inspectorate Report,

PDF

___

Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil Yayın, İstanbul, 2007.
Ahmad, Feroz. “Cumhuriyet Türkiye’sinde Siyaset ve Siyasi Partiler”, Türkiye Tarihi Cilt:4 (1839-2010) - Modern Dünyada Türkiye, Ed: Reşat Kasaba, Çev: Zuhal Bilgin, Kitap Yayınevi,2016, ss. 229-272.
Akyıldız, Ali. “Memur Yargılanmasında İdari Süreç”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:5, Sayı:1-2, Haziran-Aralık 2001, ss.154-221.
Albayrak, Mustafa. Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2004.
Arcayürek, Cüneyt. Demokrasinin İlk Yılları 1947-1951, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1985.
Aydemir, Şevket Süreyya. Menderesin Dramı, Remzi Kitabevi, 2000. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu:030.01.00,Yer No:42.249.13. BCA, Fon Kodu:490.1.0.0, Yer No:571.2272.1.
Çavdar, Tevfik. Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi, Ankara, 2008.
Erer, Tekin. Türkiye’de Parti Kavgaları, Ticaret Postası Yayınları, İstanbul, 1963.
Eroğul, Cem. Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Kitap, İstanbul, 2014.
Eyüboğlu, Sabahattin. Köy Enstitüleri Üzerine, Cumhuriyet Gazetesi Armağanı, 1999.
Fındley, Carter V.. Modern Türkiye Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
Kapluhan, Erol. “Atatürk Dönemi Eğitim Seferberliği ve Köy Enstitüleri”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 26, Temmuz 2012, ss.172-194.
Karpat, Kemal H.. Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
Keyman, Selahattin. “Memurin Muhakematı Kanunu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:19, Sayı:1, 1962, ss.173-200.
Kırışık, Fatih, Sezer, Özcan. “Türk Anayasalarında Yerel Yönetimler”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt:15, Sayı:2, 2 Nisan 2006, ss.5-30.
Kili, Suna, Gözübüyük, A.Şeref. Türk Anayasa Metinleri “Senedi İttifaktan Günümüze”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1985.
Koçak, Cemil. Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), Cilt:2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
Koçak, Cemil. “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Türkiye Tarihi -4-Çağdaş Türkiye (1908-1980), Yay. yön.: Sina Akşin, Cem Yayınevi, 1989, ss.85-173.
TBMM Albümü, 1.Cilt (1920-1950), Ed: Sema Yıldırım, Behçet Kemal Zeynel, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara,2010.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 1172, 20 Nisan 1929.
T.C. Resmi Gazete, Sayı:1498, 20 Mayıs 1930.
T.C. Resmi Gazete, Sayı: 4491, 22 Nisan 1940.
Timur, Taner. Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İletişim Yayınları, İstanbul, 1991.
Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları (1944-1973) Dizisi; Tek Partiden Çok Partiye (1944-1950), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1990.
Turan, Şerafettin. Türk Devrim Tarihi IV- Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye (Birinci Bölüm) -(10 Kasım 1938-14 Mayıs 1950), Bilgi Yayınevi, 1999.
Türkoğlu, Pakize. Tonguç ve Enstitüleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1997.
Unat, Kadri. “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Genel Seçim Propagandaları (1927-1957)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2015
Yeşil, Ahmet. Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
Yetkin, Çetin. Karşı Devrim (1945-1950), Kilit Yayınları, Ankara, 2011.
Yetkin, Çetin. Türkiye’de Tek Parti Yönetimi (1930-1945), Altın Kitaplar Yayınevi, 1983.
Weısband, Edward. İkinci Dünya Savaşı’nda İnönü’nün Dış Politikası, Milliyet Yayınları, 1974.
Zurcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.