Ahkâm Defterleri'nin Vakıf Araştırmalarındaki Yeri / The Place of Ahkâm Registers in the Foundation Research (Erzurum, Karaman and Maraş Ahkâm Registers No 1)

Amaç: Bu araştırmada Maraş, Erzurum ve Karaman eyaletlerine ait 1 numaralı Ahkâm Defterleri'nde yer alan vakıflarla ilgili hükümler incelenerek bu defterlerin vakıf araştırmalarındaki yerinin ve öneminin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Osmanlı Arşivi'nde yer alan Maraş, Erzurum ve Karaman eyaletlerine ait 1 numaralı Ahkâm Defterleri'nde yer alan vakıflarla ilgili hükümler tespit edilmiştir. Bu hükümler transkribe edildikten sonra konularına göre tasnif edilmiş, sonrasında her bir eyalete ait hükümlerle ilgili sayısal veriler içeren tablolar oluşturulmuş ve karşılaştırma yapılmıştır. Bulgular: 1 Numaralı Karaman, Erzurum ve Maraş Ahkâm Defterlerinde yer alan vakıflarla ilgili hükümler incelendiğinde şikâyet başvurusu yapanların büyük bir kısmının Divân'a bizzat bir kısmının ise arzuhal göndererek başvuru yaptığı görülmüştür. Şikâyet başvurularının önemli bir kısmı Müslümanlar ve erkekler tarafından yapılmıştır. Başvuru sahiplerinin kimliğine bakıldığında ise vakıf görevlilerinin ve vakıf reayasının ön planda olduğu görülmüştür. Şikâyet edilenlerin önemli bir kısmının reaya, askerî zümreler, mütevelliler, diğer vakıflar, evlâd-ı vâkıflar veya evlad-ı vâkıflık iddiasında bulunanlar olduğu görülmüştür. Şikâyet konularına bakıldığında vakfın zararına olan eylemlerde bulunulması, vakıf görevlilerinin veya reayasının mağduriyet yaşaması gibi konuların ön planda olduğu görülmüştür. Vakıflarla ilgili davaların çözümünde ise mahalline havale edilme, deftere müracaat, deftere müracaatla birlikte arz veya i'lâm, Divân'da karar gibi çözüm süreçleri yürütülmüştür. Sonuç: 1 Numaralı Maraş, Erzurum ve Karaman Ahkâm defterlerinde yer alan vakıflarla ilgili hükümlerde şikâyetin konusu, vakıfların işleyişi, vakıf görevlilerin durumu hakkında önemli bilgiler tespit edilebilmektedir. Bununla birlikte şikâyet edenler, edilenler, şikâyetin tarafları gibi konularda istatistiki değerlendirmeler yapılabilmektedir. Özgünlük: Divân-ı Hümâyûn'un ana defter serilerinden olan Mühimme, Şikâyet ve Ahkâm defterlerinde vakıflarla ilgili çok sayıda önemli hüküm bulabilmek mümkündür. Ancak bu konuda yeterince araştırma yapılmamıştır. Ahkâm Defterleri esas alınarak hazırlanan bu çalışmanın konuya katkı sağlaması düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Divân-ı Hümâyûn, Ahkâm registers, foundations research, foundations, Ottoman

The Place of Ahkâm Registers in the Foundation Research (Erzurum, Karaman and Maraş Ahkâm Registers No 1)

Purpose: In this research, it is aimed to determine the place and importance of these books in foundation research by examining the provisions related to foundations in the Ahkam Registers No. 1 of Maraş, Erzurum and Karaman provinces. Method: The provisions regarding the foundations in the No. 1 Ahkâm Registers of Maraş, Erzurum and Karaman provinces in the Ottoman Archives have been determined. After these provisions were transcribed, they were classified according to their subjects, then tables containing numerical data about the provisions of each state were created and comparisons were made. Findings: When the provisions regarding foundations in the Karaman, Erzurum and Maraş Ahkâm Registers No. 1 are examined, it is seen that most of those who have filed complaints have applied to the Divan in person, and some of them by sending a request. A significant portion of the complaints were made by Muslims and men. When the identity of the applicants is examined, it is seen that the foundation officials and foundation shareholders are at the forefront. It has been observed that a significant part of the complainants are reaya, military groups, trustees, other foundations, children of foundations or those who claim to be a child of foundation. When the complaints are examined, it is seen that the issues such as taking actions to the detriment of the foundation and the victimization of the foundation officials or members are at the forefront. In the resolution of cases related to foundations, resolution processes such as referral to the place, application to the book, submission or i'lam with the application to the book, and decision in the Divan were carried out. Implications: Important information about the subject of the complaint, the functioning of the foundations, and the status of the foundation officials can be determined in the provisions regarding the foundations in the Maraş, Erzurum and Karaman Ahkam registers No.1. In addition, statistical evaluations can be made on issues such as complainants, complainants, and parties to the complaint. Originality: . It is possible to find many important provisions about foundations in Mühimme, Şikayet and Ahkâm registers, which are the main register series of the Divan-ı Hümâyûn. However, there has not been enough research on this subject.

Keywords:

Divân-ı Hümâyûn, Ahkâm registers, foundations research, foundations, Ottoman,

PDF

___

Aktaş, Necati. (1991). Atik Şikâyet Defteri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. C.4, s.68.

İnbaşı Arı, Yasemin. (2019). 1 Numaralı (H. 1155-1168/M. 1742-1755) Bosna Ahkâm Defteri, Değerlendirilme ve Transkripsiyon. Yüksek Lisans Tezi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur.

Cevher, Gürkan. (2012). 1 Numaralı ve 1155-1158/1742-1745 Tarihli Karaman Ahkâm Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1-60). Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Çiçek, Hikmet. (2011). Erzurum Vilâyeti 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Ahkâm Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.65-130). Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Dursun, Kübra. (2015). 1 Numaralı Sivas Ahkâm Defterinde, Yer Alan Vakıf Davalarının Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.

Emecen, Feridun. M. (1994). Devre Çıkma. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. C.9, s.250-251.

Emecen, Feridun. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. C.3/5, s.107-139.

Günay, Ramazan. (2009). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır'da Sosyal Hayat (Ahkâm-Şikâyet Kayıtlarına Göre). Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.

Günay, Ramazan. (2013/1). Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi. Süleyman Demirel Üniversitesi SBE. Dergisi 17. s.9-29.

İnalcık, Halil. (1988). Şikâyet Hakkı: 'Arz-i Hâl ve 'Arz-i Mahzar'lar. Osmanlı Araştırmaları VII-VIII. s.33-54.

Murat, Nurullah. (2017) 1 Numaralı Karaman Eyaleti Ahkâm Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (151-296 Sayfalar). Yüksek Lisans Tezi, Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde.

Kantaroğlu, Nazmiye Gül. (2019). 1 Numaralı Erzurum Ahkâm Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 212-293). Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi, Amasya.

Kaymaz, Bahar. (2019), 1 Numaralı Karaman Eyaleti Ahkâm Defterinin Transkripsiyonu (61-121). Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Aksaray.

Kul, Muhittin. (2011). 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Erzurum Ahkâm Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1-65). Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Kütükoğlu, Mübahat S. (2006). Mühimme Defteri. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. Ankara, C. 31, s.520-523.

Paköz, Esra. (2014). 1 Numaralı Maraş Ahkâm Defterinde Malatya'ya Gönderilen Hükümlerin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.

Sahillioğlu, Halil. (1988). Ahkâm Defteri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. C. 1, s.551.

Susam, Feyzanur. (2019). 1 Numaralı Erzurum Ahkâm Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.131-212). Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi, Amasya.

Şimşir, Nadide. (1994). Ahkâm Defterleri’nin Tarihî Kıymeti ve 107 No’lu Ahkâm Defteri’ndeki İzmir ile İlgili Hükümler, Tarih İncelemeleri Dergisi IX, s.357-390.

Tuğluca, Murat. (2014). Balkan Tarihi Araştırmalarında Şikâyet-Ahkâm Defterleri: I Numaralı Rumeli Ahkâm Defteri Örneğinde (1742-1743). Balkan Tarihi Araştırmalarına Metodolojik Yaklaşımlar, A. Temizer (Ed.), İstanbul: Libra Kitap, s.229-257.

Tuğluca, Murat. (2016). Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi. Ankara: TTK. Yay.

Tabakoğlu, Ahmet. (2011). Tekâlîf. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. C. 40, s.337.

Taş, Hülya. (2007). Osmanlıda Şikâyet Hakkı"nın Kullanımı Üzerine Düşüncüler. Memleket ve Siyaset Yönetimi 3. C. 2, s.186-204.

Tunç, Muhammet Nuri. (2020). Balkan Tarihi Araştırmalarında Atik Şikâyet Defterleri'nin Yeri. Türkiye'nin Bölgesel Sorunları - Osmanlı'dan Günümüze Balkanlar. M. Çelik, A. Duran (Ed.), İstanbul: Hiper Yayın, s.267-311.

Yanar, Ömür. (2016). 1 Numaralı Maraş Ahkâm Defterinde, Adıyaman (Hısn-ı Mansur, Behisni, Kâhta, Gerger, Samsad)'a Gönderilen Hükümlerin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.

Yılmaz, Zeynep. (2018). 1 Numaralı Karaman Eyaleti Ahkâm Defterinin Çevrimyazısı (s.122-197). Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Aksaray. (2017). Başbakanlık Arşiv Rehberi. İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Başkanlığı Yay.