XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı Katl Davalarında Bürokratik Prosedür: Mahkeme ve Dîvân Kayıtları Üzerine Bir İnceleme

Öz Osmanlı hukuk literatüründe ceza davaları ve bu davaların muhakeme usulleri, infaz şekilleri, mahkeme sonuçlarının kayda geçirilmesi ve bu süreçlerde uygulanan bürokratik prosedür bir bütün olarak incelenmemiştir. Alanın önemli sorunlarından biri de ceza hukukunun ana konularından olan had ve kısas davalarında hâkim kararlarının sicillere kaydedilip edilmediği veya kadıların had ve kısas davalarında nihai kararı verme yetkilerinin olup olmadığıdır. Bazı hukukçu ve hukuk tarihçileri kadıların mahkemelerde gördükleri davaların sonucunda, verilen hükmün erken dönemlerde kaydedilmemesinden yola çıkarak kadıların sadece mahkeme safahatını tescil edip bu tür davalarda hüküm vermedikleri kanaatine varmışlardır. Bu çalışmada Osmanlı mahkeme kayıtları ve Divan-ı Hümayun defter verileri esas alınarak İslam ceza hukukunun had ve kısas cezası gerektiren suçlardan birisi olarak kabul ettiği katl davalarının örfî ve şerî hukuktaki yeri ve Osmanlı mahkemelerinde davanın nasıl görüldüğü, nasıl hüküm verildiği, verilen hükmün kayıt şekli ve cezaların örfî ve şerî hukuka göre infaz edilip edilmediği incelenecektir

Anahtar Kelimeler:

Şeriye Sicili, Katl, Mahkeme, Kadı, Dîvân-ı Hümâyûn

PDF

___

3 Numaralı Mühimme Defteri (966–968/1558–1560), Haz. Nezihi Aykut vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1993. Akgündüz, Ahmet, Şer‘iye Sicilleri: Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1989, c.II. Akkaya, Deniz, Üsküdar Kadılığı 420 Numaralı Şer‘iyye Sicili Defteri 1159-1160/1747- 1748, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999. Akman, Mehmet, Osmanlı Ceza Muhakemesi Hukukuna Giriş: Tanzimat Öncesi Dönem, [y.y.], İstanbul 1988. ………………..., Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren Yayınları, İstanbul 2004. Aksın, Ahmet, Töreli, Türkmen, “7 Numaralı Kısas Defterine Göre Osmanlı Şehrinde Cinayet Suçları”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk, Ed. Osman Köse, c.I, Samsun 2016, s.475-489. Avcı, Mustafa, “Osmanlı Hukukunda Hapis Cezası”, Kamu Hukuku Arşivi (KHukA), V/1 (Mart 2002), s.19-35. ……………..., Osmanlı Ceza Hukukuna Giriş, Mimoza Yayınları, Konya 2008. Aydın, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta, İstanbul 1999. Bardakoğlu, Ali, “Ceza”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), 1993, c.VII, s.470-478. Başoğlu, Tuncay, “Tazir”, DİA, 2011, c.XL, s.198-202. Dağcı, Şamil, “Kısas”, DİA, 2002, c.XXV, s.488-495. Debbâğzâde Numân Efendi, Tuhfetu’s-sukûk, İstanbul 1248 [1832-33]. Ekinci, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü”, Belleten, CLXV/244 (2001), s.959-1005. Emecen, Feridun, “Şehzade Divanında Suç ve Ceza”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Mehmet Akif Aydın’a Armağan Özel Sayısı, c.XXI/2 (2015), s.55-92. Evliyâ Çelebi bin Derviş Mehmed Zılli, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu Dizini, Haz. Yücel Dağlı vd., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003, I. Kitap. Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2001. Gerber, Haim, “Osmanlı Hukukunda Şeriat, Kanun ve Örf 17. Yüzyıl Bursa’sı Mahkeme Kayıtları”, çev. Mehmet Akman, Hukuk Araştırmaları, VIII/1-3 (1994), s.265-291. İnalcık, Halil, “Osmanlı İdare, Sosyal ve Ekonomik Tarihiyle İlgili Belgeler Bursa Kadı Sicillerinden Seçmeler (III. Köy Sicil ve Terekeleri)”, Belgeler, XV/19 (1993), s.23-167 İpşirli, Mehmet, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası İle İlgili Hükümler”, Tarih Enstitüsü Dergisi (Tayyip Gökbilgin Hatıra Sayısı), 12 (1981-82), İstanbul 1982, s.203-248. Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, Haz. Muammer Demirel ve Raşit Gündoğdu, Bursa Büyük Şehir Belediyesi, c.I., Bursa 2015. Mumcu, Ahmet, Hukuksal ve Siyasal Karar Organı Olarak Divan-ı Hümayun, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara 1986. Özen, Şükrü, “İnfaz”, DİA, 2000, c.XXII, s.290-292. Sofuoğlu, Hadi, “İlm-i Sakk ve Debbağ-zâde Numân Efendi (1224/1809)’nin ‘Tuhfetü’ssukûk’u”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXV (2012), s.197-221. Şimşek, Eyyub, “Şer’iye Sicillerine Göre 18. Yüzyılın Başlarında Trabzon’da Yaralama ve Cinayet Vakaları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Yıl 8, Sayı 15, Güz 2013, s.9-26. Tak, Ekrem, XVI.. Yüzyılda Üsküdar’da Sosyal ve İktisadi Hayatın Göstergeleri: Üsküdar Kadı Sicilleri Üzerine Bir Çalışma, Basılmamış YL. Tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2002. Tekin, Yaşar, Şer‘iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Tazir Suç ve Cezaları: 1179/1765 (Yayımlanmamış yüksel lisans tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,1995. Üçok, Coşkun, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Ajans Türk Matbaası, Ankara 1957. Ünal, Mehmet Ali, “Osmanlı Devleti’nde Askerî Sınıfın Yargılanması”, XVI. Türk Tarih Kongresi 20-24 Eylül 2010, Ankara Kongreye Sunulan Bildiriler: Osmanlı Tarihi, IV. cilt, Ankara, 2015, s.669-697. Yılmazçelik, İbrahim, Tatar, Özcan, “Osmanlı Hukukunda Kısas Uygulamaları Hakkında Adana Örneğinde Bazı Tespitler: 1700-1750,” XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 11-15 Eylül 2006: Kongreye Sunulan Bildiriler, c.4, 2.ks., Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010, s.1289-1325.