Çanakkale ve Çevresindeki Bazı Türk Dönemi Yapılarında Görülen Denizcilikle İlgili Kazıma (Grafiti) Tasvirler

Öz İnce uçlu bir aletle duvarlara kazınarak yapılan grafitiler,Çanakkale’deki bazı Osmanlı dönemi yapılarında karşımıza çıkar. Buyapılar içinde Behramkale’de (Assos) I. Murad döneminde (sal. 1359-1389)inşa edilen Hüdavendigâr Cami, Babakale’de kaptan-ı derya KaymakMustafa Paşa’nın (ö.1730) en geç 1730’lara tarihlenebilen hamamı veMahmudiye’de Cezayirli Hasan Paşa’nın (1713-1790) yaptırdığı köşkvardır. Sadece Çanakkale değil, yakın çevrede ayrıca Trakya, Anadolu vedenize kıyısı olan yakın çevredeki başka ülkelerde de bu türden grafitilerinyapıldığı, günümüze ulaşabilen örneklerden anlaşılmaktadır.Grafiti içeren yapıların inşa edildiği Çanakkale’deki yerleşimlerdebir limanın bulunması ve stratejik konumları kara-deniz ticaret bağlantısınısağlamış; aynı zamanda gemiciler ve tersane çalışanları için de uğrak biryer olmuştur. Bu noktada grafitilerin kimler tarafından yapılmış olabileceğikonusunda fikir yürütebilmekteyiz. Bu tasvirler olasılıkla buralardadenizciler veya tersanede çalışanlar tarafından sade, ancak ayrıntıcı venaif bir üslupla çizilmişlerdir.Grafitilerin konularını daha çok deniz yaşamına ait yelkenli, kürekligemiler, dalgalar, fantastik deniz canlıları, korsan tasvirlerinin yanındabitkisel ve geometrik bezemeler oluşturur. Bu tasvirler bu bölgelerindenizcilik faaliyetlerinin yanı sıra inançlarına ilişkin eşsiz bilgiler sunar

___

  • ACUN, Hakkı (1999). “Erken Devir Osmanlı Mimarisi”, Osmanlı, (ed. Güler Eren), 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 137-160.
  • AKKUŞ, Mustafa (2001). Halil Hamit Paşa’nın Hayatı, Islahatı ve Islahatına Ulemânın Tavrı, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
  • AKTEPE, Münir (1968). “Derya Kapdanı Mustafa Paşa ve Bir Vakfiyesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 15: 31-39.
  • AKTEPE, Münir (1969). “XVIII. Yüzyıl Vezirlerinden Kapdân-ı Derya Kaymak Mustafa Paşa’ya Ait Vakfiyeler”, Vakıflar Dergisi, VIII: 15-36.
  • ANONİM (1977). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler II,Ankara: Vakıflar Genel MüdürlüğüYayınları.
  • AREL, Ayda (1990). “Eski Eser Korumasıyla İlgili Gözlemler, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 34 (1-2): 317-324.
  • AREL, Ayda (1992). “Eski Eser Korumasıyla İlgili Gözlemler”, Ege Mimarlık, 2: 49-50.
  • AREL, Ayda (1993). “About The “Hasan Pasa Tower At Yerkesiği, on the Plain of Troia”, Studia Troica, 3: 173-189.
  • ARIĞ, Ufuk (1984). “Murad Hüdavendigâr Camii”, Bilim, Birlik, Başarı, 41: 18-21.
  • AYDIN, Mahir (1993). “Cezayirli Gazi Hasan Paşa”, İslam Ansiklopedisi, 7: 501-503.
  • AYVERDİ, Ekrem Hakkı (1962). “Osmanlı Mimarisi’nin İlk Asrı”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959, Ankara, 70-82.
  • BARKINAY, Ahmet Rasim (2005). Adalar ve Deniz Kılavuzu, İstanbul: Denizler Kitabevi.
  • BAŞARAN, Sait. (2013). “Enez–Ainos”, Enez Doğal, Kültürel ve Turistik Güzellikleri, (Haz. Ahmet Yeşil, Adnan Uzun, Gül Aslı Aksu), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1-90.
  • BAŞARAN, Sait (?). Enez (Ainos), İstanbul: Enez Belediyesi Yayınları.
  • BAYRAK, Orhan (1979). İstanbul’da Gömülü Meşhur Adamlar (1453-1978), İstanbul: Aksüt Matbaası.
  • BİLİCİ, Zeki Kenan (2008). Kalenin Gemileri, Alanya Kalesi’ndeki Gemi Graffitileri, İstanbul: Ege Yayınları.
  • BORAN, Ali (1998). “Hüdavendigar Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18: 287.
  • BORAN, Ali (2001). Anadolu’daki İç Kale Cami ve Mescidleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • BOSTAN, İdris (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Amire, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • BOSTAN, İdris (2005). Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, İstanbul: Bilge Yayınevi.
  • BOSTAN, İdris (2006). Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • BOSTAN, İdris (2007). Osmanlılar ve Deniz. Deniz Politikaları Teşkilat ve Gemiler, İstanbul: Küre Yayınları.
  • BOSTAN,İdris(2009a). “İstanbul Dışındaki OsmanlıTersaneleri ve GemiİnşaTezgahları”, Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi I, (ed: İdris Bostan -Özbaran Salih) İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü: 311-322.
  • BOSTAN, İdris (2009b). “İlk Osmanlı Deniz Üssü: Gelibolu”, Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi I, (ed: İdris Bostan -Özbaran Salih) İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü: 73-83.
  • BOSTAN, İdris (2009c). “Osmanlı Bahriyesinin Yönetimi”, Başlangıcından XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi I, (ed: İdris Bostan -Özbaran Salih) İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü: 297-307.
  • CANTAY, Gönül (1982). “Enez’de Bir Sahil Kervansarayı”, Vakıflar Dergisi, 16: 121-130.
  • CLARKE, Joseph Thacher (1882). Report on the Investigations at Assos 1881, Boston: AWilliams and Co., London: N. Trüber and Co.
  • COMTE MARIE GABRIEL AUGUSTE FLORENT DE CHOISEUI-GOUFFIER (1782-1822). Voyage pittoresque dans l’empire Ottoman, en Grece, dans le Troade, les fles de l’Archipel et sur l’AsieMineure, Paris: Libr. J.-P. Aillaud.
  • ÇAYLAK, Ayşe (1997). Çanakkale Çeşmeleri, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • DEMİRİZ, Yıldız (1979). Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • EKİNCİ,İhsan (2006). “XIX.Yüzyılda Osmanlı DenizTicaretinde Değişim veTepkiler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXI (2): 35-76.
  • EREN, Ramazan (1990). Çanakkale Yöresi Türk Devri Eserleri, Çanakkale: Grafik Sanatlar Matbaacılık Yayınevi.
  • EREN, Ramazan (1994). Çanakkale İlinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Folklor İncelemeleri, Çanakkale.
  • EYİCE, Semavi (1966). “Büyük Balık Küçük Balığı Yutar”, Türk Etnografya Dergisi, VII-VIII: 5-7.
  • EYİCE, Semavi (1970). “Trakya’da İnecik’de Bir Tabhaneli Cami, Tarih Enstitüsü Dergisi, 1: 171-196.
  • EYİCE, Semavi (1980). “Çanakkale Boğazı Kalelerinin XVI. Yüzyılda İtalya’da Basılmış Gravürleri”, Bedrettin Cömert’e Armağan, Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesi Beşeri Bilimler Dergisi Özel Sayı: 257-275.
  • GENCER, Ali İhsan (2001). Bahriye’de Yapılan Islâhât Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • GÖÇMEN, Kemal (1973-1974). “Enez Limanının Değişen Öneminde Meriç Deltasının Etkileri”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2-3: 253-266.
  • GÜLERYÜZ, Ahmet (2004). Kadırgadan Kalyona Osmanlı’da Yelken, İstanbul: Denizler Kitabevi.
  • GÜNSEV Mesut (1979). “İlk Gerçek Denizcilik Eğitimini Başlatan Aslanlı Amiral Cezayirli Gazi Hasan Paşa”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, XCVIII (272): 125-131.
  • HATİP, Murad (2009). Bahriye Şehri Kala-i Sultaniye (Çanakkale), İstanbul: Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı.
  • http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k85336n/f1.image.r=Pitton%20de%20Tournefort%20relation.langFR. swf
  • http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k65363946/f17.image.r=Jerome%20Maurand.langFR.swf. İLGÜREL, Mücteba (1989). “Türklerin Batı Anadolu Sahil Güvenliğine Verdikleri Önem”, Türk Kültürü Araştırmaları, XXVII (1-2): 111-124.
  • İLKER S. Zeki –SANCAKTAROĞLU, İlkim (1989). Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa: (1713/1715?-30.3.1790), İstanbul: T.C. Dz. K. K. Kuzey Deniz Saha Komutanlığı.
  • İŞİPEK, Ali Rıza (2009). Cezayirli Gazi Hasan Paşa, İstanbul: Boyut Yayın Grubu. JEROME MAURAND (1901). Itinéraire de Jerome Maurand Itineraire d Antibes a Constantinople (1544), Paris: Paris E. Leroux.
  • KÂTİP ÇELEBİ (2007). Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan Tuhfetü’l-Kibâr Fî Esfâri’l-Bihâr, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • KAYABALI İsmail- ASLANOĞLU Cemender (1972). “Osmanlı Tersaneleri”, Türk Kültürü, X (117): 781- 783.
  • KONT EDWARD RACZYŃSKI (1980). 1814’te İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahat, (çev. Kemal Turan), İstanbul: Tercüman.
  • KORFMANN, Manfred (1985). “Beşik - Yassıtepe ve Beşik - Sivritepe – 1983 Ön Raporu, VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, İzmir 16 - 20 Nisan -1984, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 107-120.
  • KORFMANN, Manfred (1986). “Troy: Topography and Navigation”, Troy and the Trojan War: A Symposium Held at Bryn Mawr College October, 1984, (ed. Machteld J. Mellink), Bryn Mawr, Pennsylvania, 1-16.
  • KORFMANN Manfred (2006). “Troia Rüzgar-Ulaşım ve Geçiş”, Çanakkale Dosyası, (ed. İsmail Erten), Çanakkale: Aynalı Pazar, 112-117.
  • KUBAN, Doğan (2007). Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yem Yayınları.
  • KUNIHOLM, Peter Ian (2004). “Deondokronoloji Yöntemiyle Tarihlenmiş Osmanlı Anıtları”, Osmanlı Arkeolojisi, (ed. Uzi Baram and Lynda Carroll), İstanbul: Kitap Yayınevi, 100-141.
  • KUNIHOLM, Peter Ian - STRIKER Cecil L. (1987). “Dendrochronological Investigations in the Aegean and Neighboring Regions, 1983-1986”, Journal of Field Archaeology, 14 (4): 385-398.
  • KURAN, Abdullah (1968). The Mosque in Early Ottoman Architecture, Chicago and London: University of Chicago Press.
  • KURAN, Ercümend (1960) “Gazavat-i Cezayirli Gazi Hasan Paşa’ya Dair”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 11 (15): 95-98.
  • KURTOĞLU, Fevzi (1938). Gelibolu ve Yöresi Tarihi, İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
  • KURUYAZICI, Hasan (1998). “Çanakkale”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1: 383-384.
  • MEHMED SÜREYYA (1996). Sicill-i Osmani, (hzl. Nuri Akbaya), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • MORDTMANN, Johannes Heinrich-Ercüment KURAN (1991). “Djezā’irli Ghāzi Hasan Pasha”, Encyclopaedia of Islam, 2, Leiden: E. J. Brill, 533-534.
  • ÖZBARAN, Salih (1980). “Galata Tersanesinde Gemi Yapımcıları 1529-1530”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 8–9: 97-102.
  • PİRÎ REİS (1988). Kitâb-ı Bahriye (Denizcilik Kitabı), (hzl. Ertuğrul Zekai Ökte), İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • POLAT, Muzaffer (1989). Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları.
  • SAKAOĞLU Necdet (1994). “Hasan Paşa (Cezayirli)”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2: 565- 566.
  • SATURNINO XIMENEZ (1925). l’Asie Mineure en Ruines, Paris: Librairie Plon.
  • SERDAROĞLU, Ümit (2002). “Assos”, Çanakkale Troas Arkeoloji Buluşması Bildiriler, 2-6 Eylül 2002 Yalı Han, (ed. Veysel Tolun), Çanakkale: Troya Dostları ve ÇABİSAK, 67-68.
  • SERDAROĞLU, Ümit (2004). “Assos”, Çanakkale-Troas Arkeoloji Buluşması III, Kent ve Su, 30 Ağustus-3 Eylül 2004 - Yalı Hanı Bildiriler, (ed. Veysel Tolun), Çanakkale: Aynalı Matbaacılık ve Gazetecilik, 17-19.
  • SEZGİN, İbrahim (2008). “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Gelibolu Şehri”, Çanakkale Savaşları Tarihi, (ed. Mustafa Demir), İstanbul: Değişim Yayınları, 665-747.
  • STRABON, (1987). Coğrafya, Anadolu (Kitap XII, XIII, XIV), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
  • TEMELKURAN, Tevfik (2000). Gazavat-ı Cezayirli Gazi Hasan Paşa, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • TENGÜZ Hüsnü (2008). Osmanlı Bahriyesinin Mazisi (hzl. İskender Pala), İstanbul: İDO
  • TEZEL, Hayati (1973). Anadolu Türklerinin Deniz Tarihi, I, İstanbul: Deniz Basımevi.
  • TÜRKER, Çiğdem (1988). “Anadolu Yarımadasının En Batı Ucunda Yer Alan Tipik Bir Osmanlı Köyü: Babakale”, Türk Etnografya Dergisi, XVIII: 139-151.
  • UYSAL, Ali Osman (2008). “Kaymak Mustafa Paşa’nın Hâtırası: Babakale”, Ayvacık Değerleri Sempozyumu, Ayvacık 29-30 Ağustos.2008, Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Aynalı Pazar Matbaası, 115-150.
  • UYSAL, Ali Osman (2012). “ “Çanakkale İli Lapseki, Biga, Çan, Bayramiç, Ayvacık, Ezine İlçelerinde Türk Dönemi Yüzey Araştırması (2010)”, 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1. cilt, 23-28 Mayıs 2011, Malatya: 2012: 27-49.
  • UZUNÇARŞILI, İbrahim Hakkı (1942). “Cezayirli Hasan Paşa’ya Dâir”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII: 2-44.
  • UZUNÇARŞILI, İbrahim Hakkı (1948). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • UZUNÇARŞILI, İbrahim Hakkı (1964). “Hasan Paşa, Cezâyirli, Gazi, İslam Ansiklopedisi, V-1, 319-323.
  • YAKAY, Sinan (2004). Kdz. Ereğli’de Tersaneciliğin Tarihi ve Tersaneci Ağalar, Krd. Ereğli: Kdz. Ereğli Ticaret ve Sanayi Odası.
  • YAKITAL, Emin (1989). “Derya Kaptanı Hasan Paşa’nın Vakfiyeleri”, IX. Türk Tarih Kongresi, 21-25 Eylül 1981, Ankara, Kongreye Sunulan Bildiriler, III. cilt, Ankara: TTK Basımevi, 1261-1275.
  • YAZICI, Nurcan (2007). “Osmanlı Devleti’nde Tersane-i Amire Mimarlığı ve Mimarları”, Türkler ve Deniz, (ed. Özlem Kumrular) İstanbul: Kitap Yayınevi, 381-402.
  • YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz(1987). “Tuzla’da Hüdavendigar Camii”, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, VI: 5-14.
  • YİĞİT Ahmet (2009). “165 Nolu Bodrum Şer’iyye Sicilinde Bulunan Denizciliğe Dair Kayıtlar”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Bahar (22): 117-138.