Zaman Disiplini ve Çalışma Zihniyeti: Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Romanı Bağlamında Bir Değerlendirme

Bu çalışma, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanından hareketle modern zaman disiplini ve çalışma zihniyeti arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Roman, modernitenin gerekliliğini öne çıkarırken, Türk toplumunun henüz böyle bir dönüşüme hazır olmadığına da dikkati çekmektedir. SAE kapitalizme hazır olmayan bir toplumsal yapıyı betimlemektedir. Geçmişin yeniden canlandırılamayacağının farkında olan Tanpınar, Türk toplumunun modernleşmek için zaman anlayışının ve algısının değişmesi gerektiğine inanmaktaydı. Tanpınar, zaman disiplini ve bilincinin çalışma yaşamında ve hayatta içselleştirilmesi gereken olgular olduğunu düşünmektedir. Bu çalışma, Tanpınar’ın modern zaman disiplin anlayışının toplumca benimsenmesinin, iktisadi gelişme ve modernleşme için gerekli olan çalışma zihniyeti ve ahlakındaki dönüşümün ön koşulu olduğu düşüncesini benimsediğini iddia etmektedir. Yöntemsel olarakda çalışma, sosyal bir olguya anlamada edebi metinlerin görgül materyal olarak yorumlanmasının bir örneğini teşkil etmektedir

This paper offers a reading of Ahmet Hamdi Tanpınar’s Time Regulation Institute novel as a valuable means through which modern time discipline and work mentality can be understood. The novel narrates the need for modernity but recognizes a swell that Turkish society is not yet ready for such a transformation. It is about the emergence of capitalism in a society which is not prepared for it. Tanpınar was well aware that the past could not be resuscitated in the present as it was and the Turkish society needed to change its temporality and its rhtyme so that it could achieve material modernization. The understanding of the relation between work, time and temporality entails the imposition and eventual internalization of a specific time discipline and time consciousness to labour and life. We argue that, for Tanpınar, the inculcation of a modern time discipline into society was a prerequisite for a transformation of work ethic and mentality that were, in turn, essential to realize economic development and modernization. Methodologically, the paper exemplifies how the readings and uses of literary texts as empirical materials can provide insight to a social phenomenon.

PDF

___

Bayramoğlu, Z. (2007), Huzursuz Huzur ve Tekinsiz Saatler: Ahmet Hamdi Tanpınar Üzerine Tezler, İstanbul: YKY.
Bendix, R. (1970), Work and Authority Industry: Ideologies of Management in the Course of Industrialization, New York: Harper and Row.
Clark, Edward C. (1974) "The Ottoman Industrial Revolution", International Journal of Middle East Studies, cilt 5, s. 65-76.
De Cock, C. ve C. Land (2005), “Organization/Literature: Exploring the Seam”, Organization Studies, cilt 27, sayı 4, ss: 517-535.
De Grazia, Sebastian, (1994), Of Time, Work and Leisure, New York: Vintage Books.
Demiralp, O. (2001), Kutup Noktası: Ahmet Hamdi Tanpınar Üzerine Eleştirel Deneme, İstanbul: YKY.
Devault, M.J. (1990), “Novel Readings: The Social Organization of Interpretation”, American Journal of Sociology, cilt 95, sayı 4, ss: 887–921.
Dohrn-Van Rossum, G. (1996), History of the Hour: Clocks and Modern Temporal Orders, Chicago: University of Chicago Press.
Ellswort de Kay, J. (2009), 1831-1832 Türkiye’sinden Görünümler, çev. Serpil Atamaz Hazar, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
Feldman, W. (1998), “Time, Memory and Autobiography in The Clock- Setting Institute of Ahmet Hamdi Tanpınar”, Edebiyat, cilt 8, ss: 37–61.
Giddens, A. (2000), Tarihsel Materyalizmin Çağdaş Eleştirisi, çev. Ümit Tatlıcan, İstanbul: Paradigma.
Goodwin, J. (1998), Lords of the Horizons: a History of the Ottoman Empire, London: Chatto and Windus.
Hassard, J. (2002), “Organizational Time: Modern, Symbolic and Postmodern Reflections”, Organization Studies, cilt 23, sayı 6, ss: 885–892.
Hilav, S. (1973) “Tanpınar Üzerine Notlar “Uçman, A. ve H. İnci (der), (2002), Bir Gül Bu Karanlıklarda, İstanbul: Kitabevi: 199–212.
Kelemen M. ve D. Bunzel (2008), “Images of the model worker in state- socialist propaganda and novels-the case of Romania”, Culture and Organization, cilt 14, sayı 1, ss: 1-14.
Kerr, C, J.T.Dunlop, F.H. Harbison, ve C.A. Myers (1962), Industrialism and Industrial Man: The Problems of Labour and Management in Economic Growth, Middlesex: Penguin.
Kıray, M. (1999), Seçme Yazılar, İstanbul: Bağlam.
Koç, Y. (1994), “Türkiye’de 1923-1950 Döneminde Daimi İşçi Sıkıntısı”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, cilt 18, sayı 168.
Landes, David S. (2000), Revolution in Time, Cambridge, Mass: The Belknap Pres of Harvard University.
Le Goff, J. (1982), Time, Work and Culture in the Middle Ages, Chicago: University of Chicago Pres.
Lee, H. ve J. Liebenau (1999), “Time in Organizational Studies: Towards a New Research Direction”, Organization Studies, cilt 20, sayi 6, ss: 1035–1058.
Luke T.W. (1983), “The Proletarian Ethic and Soviet Iindustrialization”, The American Political Science Review, cilt 77, sayı 3 ss: 588-601.
Macfarlane, C. (1850), Turkey and its Destiny, I. ve II cilt, London: John Murray,
Morson, G. S. (1993), “Strange Synchronies and Surplus Possibilities: Bakhtin on Time”, Slavic Review, cilt 52, sayı 3, ss: 477–493.
Oğuzertem, S. (1995), “Hasta Saatler, Bozuk Sıhhatler: Enstitü Sorununa Babasız bir Yaklaşım”, Defter, sayı 23, ss: 120–134.
Oktürk, Ş. (1977), Ahmet Hamdi Tanpınar’dan Düşünceler, Görüşler, Özdeyişler, İstanbul: Yörük Matbaası.
Özdemir, K. (1993), Osmanlı’dan Günümüze Saatler, İstanbul: Creative Yayıncılık.
Özeken, Ahmet A. (1948), “Türkiye’de Sanayi İşcileri”, İçtimai Siyaset Konferansları, Birinci Kitap, No: 1, ss. 56-81.
Patient D., T.Lawrenece and S. Maitlis (2003), “Understanding workpace through narrative fiction”, Organization Studies, cilt 16, sayı 7, ss: 1015-144.
Parla, J. (2003), “Makine Bedenler, Esir Ruhlar: Türk Romanında Araba Sevdası”, Toplum ve Bilim, Bahar 96, ss:146–165.
Pollard, S. (1963), “Factory Discipline in the Industrial Revolution”, The Economic History Review cilt.16, sayı.2, ss: 254-271.
Sezer, D. (2010), “The Anxiety of Cultural Authenticity in Turkish Communitarian Thought: Ahmet Hamdi Tanpınar and Peyami Safa on Europe and Modernity”, History of European Ideas, cilt 36, ss: 427-437.
Sochor, Z.A. (1981), “Soviet Taylorism Revisited”, Soviet Studies, cilt 33, sayı 2, ss: 246-64.
St.Benedict, (1987), The Rule of Saint Benedict, Kalamazoo, Michigan: Cistercian Publications.
Tanpınar, A.H. (2005a), Saatleri Ayarlama Enstitüsü, İstanbul: Dergah.
Tanpınar, A.H. (2005b), Yaşadığım Gibi, İstanbul: Dergah.
Tanpınar, A.H. (2000a). Bes Sehir, Istanbul: YKY.
Tanpınar, A.H. (2000b), Huzur, Istanbul: YKY.
Thompson, E. P.(1980), The Making of the English Working Class, London: Penguin.
Thompson, E. P. (1967), “Time, Work-Discipline and Industrial Capitalism”, Past and Present sayı 38.
Thrift, N. (1988), “Vivos Voco: Ringing the changes in the historical geography of time consciousness”, Young, M. ve T.Schuller (der.), The Rhythms of Society, London: Routledge ss: 53-94.
Uluengin, Mehmet B. (2010), “Secularizing Anatolia Tick By Tick: Clock Towers in the Otoman Empire and the Turkish Republic”, International Journal of Middle East Studies, cilt 42, ss: 17-36.
Ülgener, Sabri F. (2006), İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, İstanbul: Derin.
Ülken, H. Z. (1962), “Ahmet Hamdi Tanpınar”, Uçman, A. ve H. İnci (der), (2002), Bir Gül Bu Karanlıklarda, İstanbul: Kitabevi, ss: 119-120.
Webster, Donald E. (1939), “State Control of Social Change in Republican Turkey”, American Sociological Review, cilt.4, sayı 2, ss: 247-257.
Whitrow, G.J. (2003), What is Time? Oxford: Oxford University Press.
Yavuz, H. (1975)“Ahmet Hamdi Tanpınar ve Marksizm” Uçman, A. ve H. İnci (der), (2002), Bir Gül Bu Karanlıklarda, İstanbul: Kitabevi, 213–222