SOVYETLER BİRLİĞİ-TÜRKİYE 1927 TİCARET ANLAŞMASI: EKONOMİK İLİŞKİLERDE BİR MİHENK TAŞI MIYDI?

Bu makalenin amacı 11 Mart 1927 tarihinde Sovyetler Birliği ve Türkiye arasında imzalanan ticaret anlaşmasının iki ülke arasında gerçekleşen dış ticaret ilişkilerinde bir dönüm noktası olup olmadığını göstermektir. Sovyet kanunlarına göre dış ticaret rejimi devletin tekelinde olmak zorundadır, ancak gerçekte dış ticarette devletin tekel uygulamasını özellikle ticaret diğer ülkelerin topraklarında gerçekleşirken kabul ettirmek zordur. Her bağımsız devlet kendi girişimcilerinin ve tüccarlarının çıkarlarını korumak ister. Ancak girişimciler ve tüccarların karşısında dış ticaretini tekel olarak devlet kurumları ile koruyan Sovyetler Birliği gibi bir yapı varken bunu yapmak güçlü bir irade ister. Diğer bir seçenek ise uzun yıllar Batılı ülkelerin yaptığı gibi Sovyetler Birliği’ni görmezden gelmek, ticaret ilişkileri kurmamak veya kurulu düzeni bozmaktır. Bu bağlamda Türkiye ile Sovyetler arasında gelişen dış ticaret ilişkileri 1920’lerin ikinci yarısına kadar her iki ülkenin bürokratlarının iyi niyetleri ve zaman zaman görmezden geldikleri durumlar neticesinde ilerlemiştir. Öte yandan her iki ülkenin savaş sonrasında ekonomilerini toparlamaya başlamaları yeni arayışları da beraberinde getirmiştir. Sovyetler Birliği anonim şirketlerle dış ticaretini yönetmekten 1920’li yılların ikinci yarısında vazgeçmektedir. Artık Arcos ve Russotürk gibi şirketler dış ticaret tekeline uygun olarak Ticaret Temsilciliklerine dönüşecektir. 1920’lerin ortasında dünyada yeni gelişen koşullar içinde Türkiye henüz kendisi ile ticaret anlaşması imzalamayan ülkelere anlaşma görüşmelerini başlatmak üzere çağrıda bulundu. Sovyetler Birliği ise NEP’in sonuna gelinirken kendi ticaret kurumlarını diğer ülkelere kabul ettirme niyetindeydi.

1927 THE TRADE AGREEMENT BETWEEN SOVIET UNION AND TURKEY: A MILESTONE IN ECONOMIC RELATIONSHIP?

This paper addresses the question of whether or not the trade agreement signed by Soviet Union and Turkey on March 11, 1927 was a milestone for fostering the foreign trade relations among the two countries. At that time Soviet laws included, the foreign trade administration must be monopolized by the state. However, in reality, it is difficult to push state monopolization on international trade especially when the commercial activities take place on foreign soil. Every independent state desires to protect the interests of its entrepreneurs and traders. However, when there is a structure like the Soviet Union that protects its foreign trade with state institutions that constitute a monopoly against entrepreneurs and traders, this requires a strong will to achieve. Another option is to ignore, avoid establishing trade relations, and deranging the settled system with the Soviet Union as the western countries did for a long time. In this context, the developing foreign trade relations among Turkey and the Soviet Union prospered due to goodwill and overpassing small problems by the bureaucrats of the two states until the second half of the 1920s. On the other hand, the struggles of the two countries to piece their economies up, brought new pursuits together. The Soviet Union started to give up running its foreign trade with joint-stock incorporations. Hence, abiding with the foreign trade monopoly, companies like Arkos and Russoturk will turn into Soviet Trade Agency. In the emerging conditions of the mid-1920s Turkey called on countries that had not yet signed a trade agreement with herself in order to initiate agreement negotiations. The Soviet Union, on the other hand, was willing to impose its trade institutions on other countries as the NEP was coming to end.

Keywords:

Soviet Union, Turkey, Foreign Trade, Trade Agreement, Soviet Trade Agency, Arcos Soviet Trade Agency,

PDF

___

GARF (GOSUDARVTSVENNIY ARHIV ROSSISKIY FEDARATSII- Russian Federation State Archive)
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1110
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1143
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1145
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1872
GARF, fon: 374, opis: 1, delo: 1873
GARF, fon: 374, opis: 1, delo: 1876
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1052
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1072
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1101
GARF, fon: 374, opis: 28, delo: 1102
GARF, fon: P 374, opis: 28,delo: 3881
GARF, fon: P 374, opis: 28,delo: 3230
GARF, fon: 374, opis: 1, delo: 1874
RGAE (ROSSISKIY GOSUDARVTSVENNIY ARHIV EKONOMIKI-Russian State Archive for Economy)
RGAE, fon:7733, opis:4, delo:699
RGAE, fon: 413, opis: 12, delo: 1982
RGAE, fon: 413, opis: 2, delo: 1686
RGAE, fon: 413, opis: 2, delo: 1078
RGAE, fon: 413, opis: 11, delo: 177
RGAE, fon: 413, opis: 12, delo: 230
RGAE, fon: 413, opis: 12, delo: 274
RGAE, fon: 413, opis: 12, delo: 1553
RGAE, fon: 413, opis: 13, delo: 1412
RGAE, fon: 413, opis: 13, delo: 356
RGAE, fon: 413, opis: 13, delo: 566
RGAE, fon: 413, opis: 2, delo: 1925
RGAE, fon: 413, opis: 2, delo: 2042
RGAE, fon: 413, opis: 2, delo: 2043
RGAE, fon: 413, opis: 2, delo: 2044
BADEM, Candan, Çarlık Döneminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2018.
BAYKOV, Aleksandr, Soviet Foreign Trade, Princeton University Press, New York, 1946.
BAYKOV, Aleksandr, The Development Of The Soviet Economic System, Cambridge University Press, England, 1948.
BİLGİÇ, Erdal, ‘’A Different Way Of Trade With The Soviet Union In The Early Turkish Republican Period: Unlicensed Import Trade’’, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:15, Ankara, 2019, Sayı:29.
POTSKHVERİYA, Boris, Türk Rus İlişkilerinde 500. Yıl Sempozyumu 1491- 1992,TTK Yayınları, Ankara, 1999.
CARR, H. Edward, Bolşevik Devrimi 1917-1923 Cİlt 3, çev: Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul, 2004.
BAKULİN S. N., D. D. Mushistin, Vneşniya Torgovliya SSSR za 20 Let 1918-1937 Statistiçeskiy Spravoçnik, Mejdunorodnaya Kniga,Moskva, 1939.
BİLGE, A. Suat, Güç Komşuluk İlişkileri Türkiye Sovyetler Birlliği İlişkileri 1920-1964, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1992.
FRUNZE, M.V., Türkiye Anıları Kasım 1921-Ocak 1922, Cem Yayınları, İstanbul, 1978.
GOLDSTEİN, J. et al., Entsiklopediya Sovetskovo Importa, Izdatelstvo Narkomtorga SSSR i RSFSR, Moskva, 1929.
GÜRÜN, Kamuran, Türk Sovyet İlişkileri 1920-1933,TTK Yayınları, Ankara, 2010.
HİRST, J.Samuel, ‘’Emperyalizm, Antiemperyalizm ve Sovyet-Türk İlişkilerinde Georgiy Çiçerin’in Rolü’’, Toplumsal Tarih, no: 299, İstanbul, p.50-56.
KOPTEVSKİY, V.N., Rossiya-Turtsiya Etapı Torgovo-Ekonomiçeskovo Satrudiniçestva, IV RAN, Moskva, 2003.
LOKMAN, Kemal, Türkiye Petrol Madenleri, Hakimiyeti Milliye Matbaası, Ankara, 1933.
NOVE, Alec, An Economic History Of The USSR 1917-1991, Penguin Books, England, 1992.
ÖKÇÜN, Gündüz, Türk Anlaşmaları Rehberi 1920-1973,AÜSBF Yayınları, Ankara, 1974.
PERİNÇEK, Mehmet, Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri, Sovyet Arşiv Belgeleriyle,Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
POTSKHVERİYA, Boris, Türk Rus İlişkilerinde 500. Yıl Sempozyumu 1491- 1992, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
SOKOLOV, A. K., Sovetskiy Neftesindikat na Vnutrennım i Mejdunaodnnıh Rınkah v 1920-e Godah, Ekonomiçeskaya İstoriya, Moskva, 2005.
SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasi Andlaşmaları Cilt 1,TTK Yayınları, Ankara, 1989.
SSCB Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Bölümü, Ekim Devrimi Sonrası Türkiye Tarihi, Çeviren A. Hasanoğlu, Bilim Yayınları, İstanbul, 1978.
ŞEMSETDİNOV, A. , Bagirov, Y. A., Bir Karagün Dostluğu Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri, Çev: Hasanoğlu A., Bilim Yayınları, İstanbul, 1979.
TACİBAYEV, Raşid, Kızıl Meydan’dan Taksim’e,Truva Yayınları, İstanbul, 2004.
TEZEL, Yahya Sezai,”1923-1939 Döneminde Türkiye’nin Dış İktisadi İlişkileri.” In Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları, İYİTM Derneği Yayınları, İstanbul, 1977.
—. Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994.
Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Ankara, 1930.
Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Ankara, 1934.
Türkiye İstatistik Yıllığı, DİE, Ankara, 1937.
Statistical Yearbook of Turkey, DİE, Ankara, 1942.
UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih, Der Yayınları, İstanbul, 2008.
VANDOV, Dimitır, Atatürk Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
YAVUZ, S. Bige , ‘’Türk Kurtuluş Savaşı Yıllarında Uluslar arası Rekabet Alanı Olarak Transkafkasya ve Türkiye’nin Ekonomik İlişkileri’’, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, No:4, 2003.
TBMM,’’ Kanun Tutanakları 31 Mayıs 1927’’, https://www.tbmm.gov. tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc005/ kanuntbmmc005/kanuntbmmc00501046.pdf [Erişim Tarihi: 05.01.2020].