201112

ESKİŞEHİR ALMAN DEMİRYOLU OKULUNUN KURULUŞU VE FAALİYETLERİ (1896-1918)

Bu çalışmada, Almanya’nın Osmanlı topraklarında inşa ettiği demiryolları ve bu çerçevede takip ettiği ekonomik, siyasi ve kültürel politikası sonucunda Eskişehir’de kurduğu Eskişehir Demiryolu Okulunun kuruluşu ve faaliyetleri ele alınmıştır. Araştırmamız, Alman Devlet Arşivi (Bundesarchiv), Almanya Dışişleri Bakanlığı Arşivi (Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes) ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi gibi birincil kaynaklarla birlikte ikincil araştırma eserlerine dayanmaktadır. II. Wilhelm’in iktidara geldiği 1888’den itibaren Almanya’nın dış politikadaki amacı, sömürgecilik yarışında İngiltere’nin önüne geçmekti. Almanya, bu amaçla Osmanlı Devleti’ne yakınlaştı. XIX. yüzyılın sonlarına doğru Almanya, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki en yakın müttefiki oldu. Böylece bir yandan Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumunu diğer yandan da Ham madde kaynaklarını kullanmayı hedefliyordu. Bunun için Bağdat demiryolu projesini ortaya atmış ve bu hattı gerçekleştirebilmek üzere Osmanlı Devleti’nden birçok imtiyaz almıştır. Almanlar, bir yandan Bağdat demiryolu çalışanlarının çocukları için resmî nitelikte sayılabilecek ruhsatlı ya da ruhsatsız okullar açarken diğer yandan ruhsatsız misyoner yetimhanesi ve okulları açmışlardır. Bu okullardan biri de Bağdat demiryolu hattının kavşak noktası kabul edilen Eskişehir’deki, 21 Kasım 1896’da ruhsatı alınarak 1898’de faaliyete geçen Eskişehir Alman Demiryolu Okuludur. Okul, Anadolu Demiryolu Osmani Şirketi tarafından Eskişehir istasyonu yanında demiryolu memur ve işçilerinin çocuklarının eğitim ve öğretimi için açıldı. Almanlar, demiryolu şantiyesinde çalışan Avrupalıların çocuklarına eğitim verdiği gibi gayrimüslim çocukları da okullarına kabul ediyorlardı. Bu incelemede Birinci Dünya Savaşı sonlarına kadar faaliyet gösteren bu okulun kuruluş amacı, yönetim ve işleyişi, eğitim öğretim içeriği ve programları birlikte ele alınmıştır. Birinci Dünya Savaşı başlayınca Osmanlı yönetimi tarafından kapitülasyonlar kaldırılmış ve akabinde yabancılara verilen imtiyazlar lağvedilerek bütün azınlık ve ecnebi mektepleri, Maarif Nezâretine bağlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin aldığı bu kararlara savaş durumu sebebiyle çok fazla itiraz edilmemiştir. Almanya savaşı kaybedince de okul tasfiye edilmiştir.

ESTABLISHMENT AND ACTIVITIES OF THE ESKİŞEHİR GERMAN RAILWAY SCHOOL (1896-1918)

In this study, the establishment and activities of the Eskişehir Railway School in Eskişehir as a result of the railways built by Germany in the Ottoman lands and the economic, political and cultural policy followed in this framework. Our research is based on secondary research works with primary sources such as the German State Archive (Bundesarchiv), the German Foreign Ministry Archive (Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes) and the Prime Ministry Ottoman Archive. II. Since Wilhelm came to power in 1888, Germany’s aim in foreign policy was to get ahead of Britain in the colonial race. For this purpose, Germany got closer to the Ottoman Empire. XIX. Towards the end of the century, Germany became the Ottoman Empire’s closest ally in Europe. Thus, it aimed to use the geopolitical position of the Ottoman Empire on the one hand and raw material resources on the other. For this, Baghdad launched the railway project and received many concessions from the Ottoman Empire in order to realize this line. On the one hand, the Germans opened licensed or unlicensed schools for the children of Baghdad railway workers, which could be regarded as official, on the other hand, they opened unlicensed missionary orphanages and schools. One of these schools is the Eskisehir German Railway School in Eskisehir, which is accepted as the junction point of the Baghdad railway line, and started its activities in 1898 after obtaining its license on 21 November 1896. The school was opened by Anadolu Railway Osmani Company next to Eskişehir station for the education and training of the children of railway officers and workers. The Germans admitted non-Muslim children to their schools as well as educating the children of Europeans working on the railway construction site. In this study, the purpose of establishment, management and operation of this school, which operated until the end of the First World War, and its educational content and programs were discussed together. When the First World War started, the capitulations were abolished by the Ottoman administration and subsequently the privileges given to foreigners were abolished and all minority and foreign schools were attached to the Ministry of Education. These decisions taken by the Ottoman State were not subject to much objection due to the war situation. When Germany lost the war, the school was liquidated.

Keywords:

Germany, Ottoman, Railway, Eskisehir Education History,

PDF

___

I.a. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası
BOA, Dahiliye Beşinci Şube (DH.EUM, 5.ŞB)
BOA, İradeler Hususi (İ.HUS.)
BOA, Şura-yı Devlet Evrakı
BOA, Yıldız Sadâret Maruzati Evrakı (YA. HUS),
I.b. Bundesarchiv (BA),
Fon No: 901, Dosya No: 39562, 39651.
I.c. Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes (PAAA),
PAAA, R.62811, R.63446
Berliner Tageblatt Zeitung.
Sabah Gazetesi.
Sicilli Kavanin
ALBEK, Suzan, Dorylion’dan Eskişehir’e, Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları, Eskişehir, 1991.
ÇABUK, Mustafa, 1875–1925 Yılları Arasında Adana, Antakya, Antep, Maraş ve Mersin Bölgelerinde Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Olayları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş, 2008.
ÇABUK, Mustafa, Kahramanmaraş’ta Faaliyet Göstermiş Olan Misyoner Okulları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş, 2008.
DİNÇER, Nahid, Yabancı Özel Okullar, Er-Tu Matbaası, İstanbul, 1978.
ELMACI, Mehmet Emin, II. Meşrutiyet`ten Lozan`a kapitülasyonlar, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2001.
EFE, Ayla, Eskişehir Demiryolu, Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi SBE, Eskişehir, 1998.
KARAKOÇ, Sarkis, Sicilli Kavanin, C.XI, Cihan Kitaphanesi, İstanbul, 1935.
ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi C.1-2, Eser Matbası, İstanbul, 1977.
ERKAN, Pınar, Tanzimat’tan Günümüze İstanbul /Kadıköy ve Üsküdar’daki Yabancı Okullar ve Azınlık Okulları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2001.
GROTHE, Hugo, Asiatishe Türkei und Die Deutschen Interessen, Flugschrift des Deutschen Vorderasien-Komitees, Halle, ads. GebaverSchwetschke Druckerei, 1913.
HAYDAROĞLU, İlknur Polat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
İmtiyazat-ı Ecnebiyenin İlgasından Dolayı Memurine Tebliğ Olunacak Talimatname I, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1330.
İMBERT, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri, Türkiye’nin Meseleleri, Çev: Adnan Cemgil, Havass Yayınları, İstanbul, 1981.
KAERGER, Karl, Kleinasien, ein deutsches Kolonisationsfeld, Berlin, 1892.
KILIÇ, Sezen, Türk-Alman İlişkileri ve Türkiye’deki Alman Okulları (1852’den 1945’e kadar), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2005.
KIRŞEHİRLİOĞLU, Erol, Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1963.
MUTLU, Şamil, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1999.
ORTAYLI, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
ÖZYÜKSEL, Murat, Osmanlı İmparatorlğu’nda Nüfuz Mücadelesi Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013.
ŞAHİN, M. Süreyya, Fener Patrikhanesi ve Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1980.
SAYDAM, Abdullah, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2017.
SCHNEIDER, Sigmund, Die deutsche Bagdadbahn und die projectirte Uberbrückung des Bosporus in ihrer Bedeutung für Weltwirtschaft und Weltverkehr, Verlagsbuchhandlung Leopold Weiss, Wien und Leipzig, 1900.
ŞİŞMAN, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2006.
DÜHRING, E.von, “Deutschland and die Türkei”, Süddeutsche Monatshefte, Eylül 1915.
GENCER, Mustafa, “20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Anadolu’sunda Alman Okulları”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri 12-15 Nisan1999, İstanbul, 2001.
KILIÇ, Sezen, “Alman Okullarında Osmanlı’ya Karşı Yetiştirilen Ermeni Çocukları”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 20-21, Kış 2005-İlkbahar 2006, ss.159-172.
ORTAYLI, İlber “Osmanlı İmparatorluğunda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Gözlemler”, Amme İdaresi Dergisi, C.14, Sayı: 3, Ankara, 1981, ss.87-96.
TAŞDEMİRCİ, Ersoy, “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.10, Elâzığ, 2001, ss.13-30.