MEŞŞÂÎ MANTIKTA ÖRNEKLEMENİN (ANALOJİ) FARKLI CİHETLERDEN İNCELENMESİ ÜZERİNE BİR SORUŞTURMA

Bu makalenin amacı akıl yürütme türlerinden biri olan örneklemeyi Meşşâî mantık sistemi içerisinde farklı yönlerden incelemek ve örnekleme ile ilgili bazı meseleleri tartışmaya açmaktır. İslâm mantık tarihi içerisinde farklı mantıksal yapılar ve perspektifler mevcuttur. Mantıksal perspektifler, mantık biliminin nasıl bir yapısal bütünlüğe sahip olduğu ve temel gayesinin ne olduğu soruları çerçevesinde anlaşılabilmektedir. Farklı mantıksal yapılar sadece mantığın genel yapısına dair bakış açıları ile ayrışmamakta, mantık biliminin alt konu ve meselelerinin incelenme tarzlarıda mantıksal yapılara göre değişebilmektedir. Kanaatimizce örnekleme alt konusu da farklı mantıksal yapılarca böylesi farklı inceleme tarzlarına dayalı olarak ortaya konulmuştur. Örnekleme, mantık tarihindeki alışıldık kısa anlatılar yanında, Meşşâî mantık yapısı içerisinde yapının farklı bölümleri de göz önünde bulundurularak farklı cihetlerden soruşturulabilme imkânına sahiptir. Örnekleme üzerinden açılacak tartışma mantık biliminin diğer alt konuları hakkında açılması muhtemel tartışmalara ilişkin bir örnek sunma şeklinde ikincil bir amacı da taşımaktadır.

AN INQUIRY INTO STUDYING ON EXEMPLIFICATION (ANALOGY) FROM DIFFERENT ASPECTS IN THE PERIPATETIC LOGIC

The aim of this article is studying exemplification which is one of the kinds of reasoning in Peripatetic logic system from different aspects and coming up a discussion about some problems relating to exemplification. There are different logical structures and perspectives in Arabic-Islamic history of logic. The logical perspectives may have been understood in the frame of the questions of how logic has a structural integrity and what the main object of logic is. Different logical structures are not only differentiated with their points of view on general structure of logic, but also the research ways of the subtopics and problems of logic may have been changing according to the logical structures. In our opinion, exemplification subsubject has also been put forward on the basis of such different ways of investigation by the different logical structures. Exemplification, in addition to the usual short narratives in the history of logic, has the opportunity to be investigated from different aspects by considering different parts of the structure in Peripatetic logical structure. The discussion through exemplification has also a secondary purpose as providing an example relating to possible discussions about other subtopics of logic.

PDF

___

ARISTOTELIS (1837a), Organon, ed. Immanuelis Bekkeri, Aristotelis Opera içinde, Berolini, Oxonii E Typographeo Academico, C. I.

ARISTOTELIS (1837b), Aristotelis Opera, ed. Immanuelis Bekkeri, Berolini, Oxonii E Typographeo Academico, C. XI.

ARİSTOTELES (1998), Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara, Ayraç Yayınları.

ARİSTOTELES (2004), Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.

ARİSTOTELES (2005), İkinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.

ARISTOTLE (1982), The Art of Rhetoric: Aristotelous Tekhnês Rhêtorikês, ed. ve çev. John Henry Freese, Cambridge-Massachusetts, Harvard University Press.

ARISTOTLE (1997), Analütika Hüstera, nşr. Hugh Tredennick ve E. S. Forster, Posterior Analytics-Topics içinde, Cambridge-London, Harvard University Press.

ARISTÛ (1999a), Kitâbu Anâlûtîkâ el-Ûlâ ev Kitâbu’l-Kıyâs, Arapçaya çev. Tuzârî b. Basîl Ahî Estefan, nşr. Ferîd Cebr, en-Nassu’l-Kâmil li- Mantık Aristû içinde, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, C. I, s. 179-416.

ARISTÛ (1999b), Kitâbu Anâlûtîkâ es-Sâniye ev Kitâbu’l-Burhân, Arapçaya çev. Ebû Bişr Mettâ, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, C. I, s. 424-623.

BREWER, Scott (1996), “Exemplary Reasoning: Semantics, Pragmatics, and the Rational Force of Legal Argument by Analogy”, Harvard Law Review, C. 109, Sy. 5.

BARNES, Jonathan (2007), “Peripatetic Logic: 100BC-200AD”, Bulletin of the Institute of Classical Studies. Supplement, No: 94, Greek & Roman Philosophy 100 BC-200 AD, C. II, s. 531-546.

COŞKUN, Abdulkadir (2014), İbn Sînâ Felsefesinde Retorik, İstanbul, Litera Yayıncılık.

DURUSOY, Ali (2010), “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, İslâmî İlimler Dergisi, C. V, Sy. 2, s. 9-20.

EBHERÎ (2017), İsâgûci ve Şerhi, nşr, çev. ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık.

EDWARD, Alexander G. (2016), Aristotle’s Concept of Analogy and Its Function in the Metaphysics, yüksek lisans tezi, Dalhouse University Halifax, Nova Scotia.

FÂRÂBÎ (1404), el-Elfâzu’l-Musta‘mele fi’l-Mantık, nşr. Muhsin Mehdî, İran, el-Mektebetü’z-Zehrâ.

FÂRÂBÎ (1409), Şerhu’l-‘İbâre, nşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, el- Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, Kum, Menşûrâtü Mektebeti Âyetillâhi’l- ‘Uzmâ el-Mer‘aşî en-Necefî, C. II, s. 1-259.

FÂRÂBÎ (1931), İhsâu’l-‘Ulûm, nşr. Osman Muhammed Emin, Kahire, Mektebetü’l- Hâncî.

FÂRÂBÎ (1986a), Kitâbu Îsâgûcî ey el-Medhal, nşr. Refîk el-‘Acem, en- Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, C. I, s. 75-87.

FÂRÂBÎ (1986b), Kitâbu’l-Cedel, nşr. Refîk el-‘Acem, el-Mantık ‘inde’l- Fârâbî içinde, Beyrut, Dâru’l-Maşrık, C. III.

FÂRÂBÎ (1986c), Kitâbu’l-Kıyâs, nşr. Refik el-Acem, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde, Beyrut, Dâru’l-Maşrık, C. 2, s. 11-64.

FÂRÂBÎ (1987), Makâle fî Kavânîni Sınâ‘ati’ş-Şu‘arâ li’l-Mu‘allimi’s-Sânî, nşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, el-Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, C. I, s. 493-499.

FÂRÂBÎ (1990a), Kitâbu’l-Hurûf, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut, Dâru’l-Maşrık.

FÂRÂBÎ (1990b), Kitâbu’l-Kıyâsi’-s-Sagîr, nşr. ve çev. Mübahat Türker Küyel, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, s. 53-126.

FÂRÂBÎ (2019), Kitâbu’l-Hatâbe: Retorik, nşr. ve çev. Ali Tekin, Kategoriler ve Retorik içinde, İstanbul, Klasik Yayınları.

İBN RÜŞD (AVERROES) (1969), “Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge”, İbranice ve Latinceden İngilizceye çev. Herbert A. Davidson, Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge and on Aristotle’s Categoriae içinde, Cambridge, Massachusetts, The Mediaeval Academy of America, s. 1-27.

İBN RÜŞD (1984), Şerhu Kitâbi’l-Burhân li-Aristâtâlîs, nşr. Abdurrahman Bedevî, Şerhu’l-Burhân li-Aristû ve Telhîsu’l-Burhân içinde, Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sakâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, s. 155-486.

İBN RÜŞD (1986), Telhîsu Kitâbi’ş-Şi‘r, nşr. Charles E. Butterworth-Ahmed Abdülmecid Herîdî, Mısır, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb.

İBN RÜŞD (1992), Telhîsu Kitâbi Anâlûtîkâ el-Üvel ev Kitâbi’l-Kıyâs, nşr. Cirâr Cihâmî, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî.

İBN RÜŞD (Averroes) (2002), Telhîsu Kitâbi’l-Hatâbe, nşr. Maroun Aouad, Commentaire Moyen A La Rhétorique D’Aristote içinde, Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, C. II.

İBN RÜŞD (2015), “Retorik Üzerine Küçük Şerh”, çev. Ali Tekin, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. II, Sy. 2, s. 179-193.

İBN SÎNÂ (1954), eş-Şifâ, el-Mantık: el-Hatâbe, nşr. Muhammed Selîm Sâlim, Kahire, Neşru Vizâreti’l-Ma‘ârifi’l-‘Umûmiyye, 38, 167.

İBN SÎNÂ (1964), eş-Şifâ, el-Mantık: el-Kıyâs, nşr. Sa‘îd Zâyid, Kahire, el- Hey’etü’l-‘Âmme li-Şu’ûni’l-Matâbi‘i’l-Emîriyye, s. 568-9.

İBN SÎNÂ (1985), Kitâbu’n-Necât, nşr. Mâcid Fahrî, Beyrut, Menşûrâtü Dârî’lÂfâki’l- Cedîde.

İBN SÎNÂ (2005), İşaretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy-Muhittin Macit- Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yayıncılık.

İBN SÎNÂ (2010a), Kitâbu’ş-Şifâ: Kategoriler, çev. Muhittin Macit, İstanbul, Litera Yayıncılık.

İBN SÎNÂ (2010b), ‘Uyûnu’l-Hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî, Paris, Dâru Byblion.

İBN SÎNÂ (2013), Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.

KÂTIBÎ, Şemsiyye Risâlesi, nşr, çev. ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2018.

LIDDELL and SCOTT (t.y.), Liddell and Scott’s Greek-English Lexicon, Oxford, Oxford University Press.

MAGNÎSÎ (2009), Mugni’t-Tullâb, nşr. ‘İsâm b. Mühezzib es-Sebû‘î, Beyrut, Dâru’l-Beyrûtî.

MEHMED Hâlis (t.y.), Mîzânu’l-Ezhân, Hazırlayan: Kudret Büyükcoşkun, Mantık Metinleri 1 içinde, Ankara, İşaret Yayınları.

al-ROUAYHEB, Khaled (2019), The Development of Arabic Logic (1200- 1899), Germany, Schwabe Verlag.

SANDSTAD, Petter (2012), The Structure of the Expert-Analogy in Plato and Aristotle, yüksek lisans tezi, University of Oslo.

TEKİN, Ali (2017), Varlık ve Akıl: Aristoteles ve Fârâbî’de Burhan Teorisi, İstanbul: Klasik Yayınları.