EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNDE MUŞ VE ÇEVRESİ

Muş adı, edebi, tarihi ve kaynak özelliği taşıyan eserlerde çok fazla bilgi verilen şehirlerimizden değildir. Nadir olarak kaynak eserlerde Muş adına tesadüf ediyoruz. Muş’un tarihi ve sosyolojik yapısı hakkında bilgi veren önemli eserlerin başında Evliya Çelebi Seyahatnamesi gelmektedir. 17. yüzyılın tanınmış seyyahı Evliya Çelebi, kırk yılı aşkın bir sürede, Osmanlı İmparatorluğu’nun hüküm sürdüğü neredeyse bütün toprakları gezmiş, bu topraklarda edindiği tecrübe, deneyim ve bilgileri, tamamı on cildi bulan Seyahatname adlı eserinde toplamıştır. Seyyahlığı yanında aynı zamanda devlet memuru olan Evliya Çelebi, yolculuğu sırasında gezip gördüğü yerleşim yerleri hakkında edindiği bilgilere kendi yorumunu da katarak eserine yansıtmıştır. Evliya Çelebi’nin gezip gördüğü ve hakkında bilgiler verdiği yerleşim yerlerinden birisi de Muş şehridir. Bu çalışmada, türünün en önemli eseri konumunda olan Seyahatname eserinden hareketle Evliya Çelebinin gözüyle Muş ve çevresinin 17. Yüzyıldaki durumu hakkında bilgiler değerlendirilerek, şehrin yöre açısından önemine dair bazı tespitlerde bulunmaya çalışılacaktır

MUŞ AND ITS SURROUNDING IN EVLİYA ÇELEBİ’S SEYAHATNAME

Muş is not a commonly mentioned city in literary, historical or resource books. We can rarely come across with the name Muş in resource books. One of the most important books giving information about Muş’s history and sociological structure is Evliya Çelebi’s Seyahatname. Popular traveller of the 17th century Evliya Çelebi travelled more than forty years across almost everywhere where Ottoman Empire reigned, and compiled with the experiences and knowledge he had gained in his ten-volume work ‘Seyahatname’. Being a civil servant as well as a traveller, Evliya Çelebi reflected the information about the places he saw during his travels in his work by adding his own comments. One of the cities that Evliya Çelebi visited and gave information in his work is Muş city. In this study, starting from Seyahatname which is the most important of its kind, information about Muş and its surrounding in the 17th century from Evliya Çelebi’s eyes will be examined and the importance of the city for the region will be identified.

___

  • Şemsettin Sami, (2010), Kamus-ı Türkî, Haz. Paşa Yavuzarslan, Ankara, Türk Dil Kurumu.
  • OKUMUŞ, Ejder (2012), “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde Tatvan ve Çevresi”, Evliya Çelebi’nin Gözüyle - Gezdi, Gördü, Yazdı, Ankara, Lotus Yayınevi, ss. 161-200.
  • Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2006b), Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi I. Kitap Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu–Dizini, Haz. Robert DANKOFF-Seyit Ali KAHRAMAN-Yücel DAĞLI, İstanbul, YKY.
  • Evliya Çelebi (2010d), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Akkirmaıı-Belgrad- Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, 5. Cilt - 2. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2010c), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Akkirmaıı-Belgrad- Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, 5. Cilt - 1. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2010b), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bağdad-Basra- Bitlis-Diyarbakır-Isfahan-Malatya-Mardin-Musul-Tebriz-Van, 4. Cilt - 2. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2010a), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bağdad-Basra- Bitlis-Diyarbakır-Isfahan-Malatya-Mardin-Musul-Tebriz-Van, 4. Cilt - 1. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2006b), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Konya–Kayseri– Antakya–Şam–Urfa–Maraş–Sivas–Gazze– Sofya-Edirne, 3. Cilt - 2. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2006a), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Konya–Kayseri– Antakya–Şam–Urfa–Maraş–Sivas–Gazze– Sofya-Edirne, 3. Cilt - 1. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2005b), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit, 2. Cilt - 2. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2005a), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu- Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit, 2. Cilt - 1. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2003b), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul, 1. Cilt - 2. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2003a), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul, 1. Cilt - 1. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • ESER, Mithat (2014), “Muş İsminin Menşei Üzerine Bir Değerlendirme”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 18 Sayı: 58 (Kış 2014), ss. 211-228.
  • DEVELLİOĞLU, Ferit (2005), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara, Aydın Kitabevi Yayınları.
  • DEVELİ, Hayati (2013), “Evliya Çelebi Kronolojisi”, Evliya Çelebinin Şehirleri, Bahçeşehir Üniversitesi Medeniyet Araştırmaları Merkezi, ss. 19-30.
  • BRUİNESSEN, Martin Van ve BOESCHOTEN, Hendrik (2003), Evliya Çelebi Diyarbekir’de, (Çev.:Tansel Güney), İstanbul, İletişim Yayınları.
  • BRUİNESSEN, Martin van (2000), “Kurdistan in the 16th and 17th centuries, as reflected in Evliya Çelebi’s Seyahatname”, The Journal of Kurdish Studies, 3, ss. 1-11.
  • CANIM, Rıdvan (2010), Divan Edebiyatında Türler, Ankara, Grafiker Yayınları.
  • AÇA, Mehmet vd. (2011), Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul, Kesit Yayınları.