ETRÜSK (AKÇADAĞ) DAĞI VE YAKIN ÇEVRESİNİN JEOMORFOLOJİSİ

Etrüsk Dağı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü’nün kuzeydoğusunda yer alır. Etrüsk Dağı Pliyosen yaşlıdır ve stratovolkan tipindedir. Etrüsk Volkan Dağı; Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı Volkan Dağlarının oluşturduğu güneybatı-kuzeydoğu uzanımlı çizgisel hat üzerinde yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı; Etrüsk Strato-volkanının jeomorfolojik evrimini ve bu jeomorfolojik evrime etki eden faktörleri saptamaktır. Bu amaçla çeşitli ölçeklerde jeoloji ve topoğrafya haritaları, Google Earth görüntüleri ile Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılmıştır. Arazi çalışmalarında yapılan gözlemler görsellerle desteklenmiş ve dijital ortam verileri ile kıyaslanmıştır. Elde edilen sonuçlar ilgili literatür ile karşılaştırılarak jeomorfolojinin gelişimi ortaya konulmuştur. Etrüsk Volkanı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Arabistan Plakasının Anadolu Yarımadası’nı sıkıştırması ile ilişkili önemli jeomorfolojik birimlerden birisidir. Etrüsk Dağı’nın en yüksek noktası 2943 m ile Kavşabulak Tepesi’dir. Merkezi püskürme karakterinde olan Etrüsk Volkanı yaklaşık 9 km çapında büyük bir kaldera oluşturmuştur. Volkanik patlamalar ile kalderanın güney duvarı parçalanmış daha sonra flüvyal süreçlerin devreye girmesi ile şekillenip dış drenaja (Van Gölü) açılmıştır. Etrüsk Kalderası tipik bir çökme kalderasıdır. Stratovolkanların tipik morfolojik birimleri olan barancos ve planezlerin varlığı Etrüsk Volkanı’nın Strato-volkan olduğunu kanıtlayan başlıca göstergelerdir. Jeolojik ve jeomorfolojik anlamda kendine özgü karakteristik özellikleri bulunan çalışma alanı farklı süreçlerin oluşturduğu topografya özelliği arz etmektedir.

GEOMORPHOLOGY OF ETRÜSK (AKÇADAĞ) MOUNTAIN AND ITS SURROUNDINGS

The Etrüsk Mountain is located in the northeast of Van Lake in Eastern Anatolia. The Etrüsk Mountain is of Pliocene age and stratovolcano type. Etrüsk Volcano Mountain is on a southwest-northeast trending linear line formed by Nemrut, Süphan, Tendürek and Ağrı Volcano Mountains. This study aims to determine the morphological evolution of Etrüsk Stratovolcano and the factors effecting this morphological evolution. For this purpose, geology and tophography maps, Google Earth images and Geographic Information Systems (GIS) were use in the various scales. Field observation were supported by visual and compared with digital media data. The results obtained were compared with the related literatüre and the development of geomorphology was revealed. The Etrüsk Volcano is one of the important geomorphological units associated with the compression of the Arabian Plate on the Anatolian Peninsula in the Eastern Anatolian Region. The highest point of the Etrüsk Mountain is the Kavşabulak Hill with 2943 m. The Etrüsk Volcano, with its central eruption character, formed a large caldera with a diameter of about 9 km. With the volcanic eruptions, the southern wall of the caldera was disintegrated and later was formed by the introduction of fluvial processes and was opened to the external drainage (Lake Van). The caldera of Etrüsk is a typical collapse caldera. The presence of Barancos and Planez, the typical morphological units of stratovolcanoes, are the main indicators that prove that the Etrüsk Volcano is Stratovolcano. The study area, which has its own characteristic features in geological and geomorphological terms, has a topography characteristic formed by different processes.

PDF

___

ARDOS, M. (1987), Volkan Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları No:34, İstanbul.

ATICI, G., TÜRKECAN, A. (2017), “Anadolu’nun Volkanları”, Doğal Kaynaklar ve Ekoloji Bülteni, C. 22, ss. 1-18.

BATHKE, H., SUDHAUS, H., HOLOHAN, E. P., WALTER, T. R., SHIRZAEI, M. (2013), “An active ring fault detected at Tendürek volcano by using InSAR”, Journal of Geophysical Research Solid Earth, vol. 118, no. 8, pp. 4488-4502.

BATHKE, H., NIKKHOO, M., HOLOHAN, E. P., WALTER, T. R. (2015), “Insights into the 3D architecture of an active caldera ring-fault at Tendürek volcano through modeling of geodetic data”, Earth and Planetary Science Letters, vol. 422, pp. 157-168.

CHRISTOL, A., KUZUCUOGLU, C., FORT, M., MOURALIS, D., DOGU, A. F., AKKÖPRÜ, E., BRUNSTEIN, D., FONTUGNE, M., KARABIYIKOGLU, M., SCAILLET, S., ZORER, H. (2010), “Morphosedimentary evidences of lake level variations in the terraces of Lake Van (Turkey)”, Quaternaire, vol. 21, no. 4, pp. 443-458.

COTTON, C. A. (1944), Volcanoes as landscape forms, Christchurch, Whitcombe and Tombs Publishing, 416 p.

DAVISON, J., DE SILVA, S. (2000), Composite volcanoes. In H. Sigurdsson, B. F. Houghton, (Eds.), Encyclopaedia of volcanoes. New York, Academic Press, p. 663–681.

DEGENS, E. T., KURTMAN, F. (1978), Van Gölü Jeolojisi. MTA Yayınları No:169, Ankara.

DEMİRTAŞLI, E., PISONI, C. (1965), “Adilcevaz Bölgesinin Jeolojisi”, MTA Dergisi, C. 64, ss. 22-36.

DEWEY, J. F., HEMPTON, M. R., KIDD, W. S. F., ŞAROĞLU, F., ŞENGÖR, A.M.C. (1986), “hortening of Continental Lithosphere: The Neotectonics of Eastern Anatolia - A Young Collision Zone. In MP Coward & AC Ries, (Eds.), Collision Tectonics. Geol. Soc. London Spec. Pub. 19 (R.M. Shackleton), pp. 3-36.

ERİNÇ, S. (2001), Jeomorfoloji II, (Güncelleştirenler: Ertek, T.A., Güneysu, A.C.), DER Yayınları, İstanbul.

FRANCIS, P. W. (1993), Volcanoes: A Planetary Perspective. Oxford University Press, Oxford. 443 pp.

GROSSE, P., VAN WYK DE VRIES, B., PETRINOVIC, I. A., EUILLADES, P., ALVARADO, I. G. (2009), “Morphometry and evolution of arc volcanoes”, Geology, vol. 37, pp. 651–654.

GÖRÜR, N., ÇAĞATAY, N. M., ZABCI, C., SAKINÇ, M., AKKÖK, R., ŞİLE, H., ÖRÇEN, S. (2015), “Van Gölü’nün Geç Kuaterner TektonoStratigrafik Evrimi”, MTA Dergisi, C. 151, ss. 1-47.

HOŞGÖREN, M. Y. (2014), Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Çantay Kitapevi, İstanbul.

HONE, D. W. E., MAHONY, S. H., SPARKS, R. S. J., MARTIN, K. T. (2007), “Cladistic analysis applied to the classifi - cation of volcanoes”, Bulletin of Volcanology, vol. 70, pp. 203–220.

INNOCENTI, F., MAZZUOLI, R., PASQUARE, G., DI BROZOLO, F. R., VILLARI, L. (1976), “Evolution of the volcanism in the area of interaction between the Arabian, Anatolian and Iranian plates (Lake Van, Eastern Turkey)”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 1(2), pp. 103-112.

KARÁTSON, D., FAVALLI, M., TARQUINI, S., FORNACIAI, A., WORNER, G. (2010), “The regular shape of stratovolcanoes: a DEM-based morphometrical approach”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 193(3-4), pp. 171-181.

LAHN, E. (1976), Türkiye Jeolojisi O.D.T.Ü. Müh. Fak. Yay. No 51 Ankara.

LEBEDEV, V. A., SHARKOV, E. V., KESKİN, M., OYAN, V. (2010), “Geochronology of Late Cenozoic Volcanism in the Area of Lake Van Turkey: An example of Developmental Dynamics for Magmatic Processes”, Doklady Earth Science, vol. 433, pp. 1031-1037.

OYAN, V. (2011), Etrüsk Volkanı ve çevresinin (Van Gölü Kuzeyi) volkanostratigrafisi, petrolojisi ve magmatik evrimi. (Doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.

PIKE, R. J., CLOW, G. D. (1981), Revised classification of terrestrial volcanoes and a catalog of topographic dimensions with new results on edifice volume. U.S. Geological Survey Open-File Report OF 81-1038.

RIEDEL, C., ERNST, G. G. J., RILEY, M. (2003), “Controls on the growth and geometry of pyroclastic constructs”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 127, pp. 121–152.

SIEBERT, L. (1984), “Large volcanic debris avalanche: charasteristics of source areas, deposit and associated eruptions”, Journal of Volcanology and Geotermal Research, vol. 22, pp. 163-197.

SIEBERT, L., GLICKEN, H., UI, T. (1987), “Volcanic hazards from Bezymianny and Bandaitype eruptions”, Bulletin of Volcanology, vol. 49, pp. 435-459.

SIMKIN, T., SIEBERT, L. (1994), Volcanoes of the World (second edition), Tucson, Arizona, Geoscience Press, 349 p.

SÜR, Ö. (1994), “Türkiye’de volkanizma ve volkanik yerşekilleri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 3, ss. 29-53.

ŞAROĞLU, F., YILMAZ, Y. (1981), “Doğu Anadolu'nun neotektoniği ve ilgili magmatizması”, Türkiye Jeoloji Kurumu Ketin Sempozyumu’nda sunulmuştur, ss. 149-162.

ŞAROĞLU, F., GÜNER, Y. (1981), “Doğu Anadolu’nun jeomorfolojik gelişimine etki eden öğeler; jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkisi”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, C. 24, s. 39-50.

THOURET, J. C. (1999), “Volcanic geomorphology—An overview”, EarthScience Reviews, vol. 47, pp. 95–131.

TONBUL, S. (1996), “Bingöl Dağı’nın Volkan Morfolojisi ve VolkanizmaTektonik İlişkileri”, Fırat Üniv. Sosyal Bil. Dergisi, C. 8, Sy. 1, ss. 311 –340.

UI, T. (1982), “Volcanic dry avalanche deposits-identification and comprasion with non volcanic debris stream deposits”, Journal of Volcanology and Geotermal Research, vol. 18, pp. 135-150.

UI, T., TAKARADA, S., YOSHIMOTO, M. (2000), Debris avalanche. Chapter 8. In H Sigurdsson & BF Houghton, (Eds.), Encyclopedia of Volcanoes. Akademic Pres, San Diego, 1417.

YEŞİLOVA, Ç., YAKUPOĞLU, T. (2007), “Adilcevaz kireçtaşının (Van Gölü kuzeyi) mikrofasiyes özellikleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 50, pp. 27-39.

YILMAZ, Y., ŞAROĞLU, F., GÜNER, Y. (1987), “Initation of the neo magmatism in East Anatolia”, Tectonophysics, vol. 137, pp. 177-199.

WOOD, C. A. (1980) “Morphometric evolution of cinder cones”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 7, pp. 387–413.